به گزارش اصفهان زیبا؛ امروزه یکی از چالش‌های آموزش‌وپرورش در مدارس، فراهم‌سازی بستری شاد و مهیج در فضای مدرسه است تا دانش‌آموزان هم از منظر آموزش و هم پرورش، رشد همه‌جانبه در بعد جسمانی، شناختی، عاطفی، اخلاقی و معنوی داشته باشند.
در گذشته این مسئله با کمترین ابزارها و روش‌های معمول و متداول حل می‌شد؛ اما امروزه با پیشرفت دنیای تکنولوژی تحقق این امر پیچیده‌تر و دشوارتر شده و نیازمند برنامه‌های درازمدت است. به نظر می‌رسد تا به امروز نگاه آموزش‌وپرورش به این مسئله، سلبی بوده و جایگزینی برای موارد نهی و نفی‌شده ندارد.ما در «اصفهان‌زیبا» در راستای بررسی وضعیت شادی و نشاط در مدارس، پای صحبت جمعی از معلمان پرورشی دبستان، متوسطه اول و دوم در مدارس دخترانه و پسرانه اصفهان نشستیم.
در ابتدا، مربیان با ارائه تعریفی از شادی و نشاط، وضعیت آن را در میان دانش‌آموزان مقاطع تحصیلی مختلف شرح دادند و با توجه به نیاز هر گروه سنی، پیشنهادهایی برای فراهم‌شدن بستر شادی و نشاط در مدارس ارائه دادند.
درونی‌سازی نشاط
متأسفانه، امروزه آموزش‌وپرورش ما متمرکز بر بحث آموزش شده و حتی بودجه‌ای که برای دانش‌آموزان اختصاص داده می‌شود، صرفا با نگاه آموزشی است و نه تربیتی. این نگاه دست مدارس را در اجرای برنامه‌های خارج از بحث آموزش می‌بندد. از طرف دیگر، نشاط الزاما وابسته به مدرسه نیست و با محیط زندگی فرد، خانواده، جامعه و حتی محیط سایبری افراد در ارتباط است. همه مدرسه را مسئول می‌دانند؛ ولی آیا امروزه نقش و جایگاه مدرسه در زندگی افراد همانند گذشته است؟
اگر ما تعریف درستی از نشاط داشته باشیم، می‌توانیم موانع و مشکلات آن را هم شناسایی کنیم. معمولا فکر می‌کنیم نشاط و شادی امری است خارج از ما که مدام باید به دنبال آن برویم یا باید پیوسته بر فعالیت‌های ما اضافه شود تا به‌وجود آید؛ درصورتی‌که شادی و نشاط امری درونی است و چشمه آن از درون هر شخص باید بجوشد.
اگر نشاط را امری بیرونی بدانیم، مدام به‌دنبال چیزهایی خارج از خود فرد هستیم و نشاطی که از بیرون تزریق شود، موقتی است. هرچقدر نشاط و شادی درونی‌تر باشد، پایدارتر بوده و اثربخشی آن بیشتر است؛ همچنین میتواند بروز و زایش داشته باشد. اگر مقوله‌‌‌هایی در فضای مدرسه رعایت شود، نشاط در مدرسه نیز بیشتر می‌شود؛ مثلا اگر در مدرسه‌ای، دانش‌آموزان مورد تحقیر قرار نگیرند و احساس عزت‌نفس بیشتری داشته باشند، شادابی در فضای آن مدرسه بیشتر است؛ چون به شخصیت و درون افراد اهمیت بیشتری داده شده است.
اگر نشاط درونی به‌وجود آید، وجه بیرونی آن نیز ایجاد می‌شود؛ البته نشاط بیرونی نیز میتواند به نشاط درونی کمک کند و زمینه‌ساز یکدیگر باشند؛ مثلا فعالیت‌ها، بازی‌ها و سرگرمی‌هایی که منجر به کشف، یافتن و درنهایت بروزدادن استعدادهای فرد می‌شود، باعث متوجه‌شدن کودک و نوجوان به درون و شخصیت خود و درنهایت، رضایت و نشاط درونی‌اش می‌شود.
یکی دیگر از عوامل نشاط درونی، ذهن آرام و خالی از دغدغه است. به گفته یکی از مربیان، گاهی آن‌قدر ذهن بچهها درگیر مسائل خارج از مدرسه، مثل مسائل خانوادگی و مشکلات شخصی است که حتی در جشن‌ها یا فعالیت‌های گروهی مدرسه، نشاط ظاهری ندارند و از دیگران دوری می‌کنند؛ ازاین‌جهت باید به آرامش خاطر و نشاط ذهنی دانش‌آموزان توجه بیشتری شود.
ارتباط‌های مؤثر با کادر مدرسه
گاهی یک ارتباط صمیمی و دوطرفه با دانش‌آموزان میتواند آن‌ها را آرام کند و برایشان احساس نشاط به‌وجود آورد. احترام متقابل و نداشتن رفتارهای چکشی با آن‌ها، موجب صمیمیت بیشتر می‌شود.
بچهها دوست دارند آن‌ها را درک کنیم و با آنان هم‌سو و هم‌نظر باشیم. به گفته یکی از مربیان مقطع متوسطه دوم، انتظار بچهها از ما این است که بتوانند درباره فیلم‌هایی که می‌بینند، آهنگ‌هایی که گوش می‌دهند و گروه‌های موسیقی که دنبال می‌کنند، با ما صحبت کنند و در سلیقه و انتخاب‌هایشان آن‌ها را همراهی کنیم. به نظر می‌رسد بیشتر باید با سلیقه و علایقشان آشنا شویم و نسل جدید را بشناسیم؛ اما به دلیل تغییر سریع نسل‌ها، ما همیشه نسبت به آن‌ها چند پله عقب‌تریم و منفعل عمل می‌کنیم.
فضاسازی علمی محیط مدرسه
با توجه به تأثیر روان‌شناختی رنگ‌ها و اشکال در طراحی فضاهای داخلی، باید محیط مدرسه و کلاس‌ها براین‌اساس ساخته شوند. استفاده از رنگ‌ها، اشکال و تصاویر نشاط‌آور، همچنین طراحی و معماری‌های مناسب فضای آموزشی، میتواند تأثیر خوبی بر آرامش و نشاط دانش‌آموزان در محیط مدرسه داشته باشد.
جلوگیری از تک‌بعدی‌شدن فعالیت‌ها
در مقطع متوسطه دوم، به دلیل آزمون کنکور و امتحانات نهایی، تمرکز بچهها فقط روی درس و نمراتشان است و این امر باعث تک‌بعدی‌شدن آن‌ها شده و فضای مدرسه خالی از شادی و نشاط می‌شود؛ به‌خصوص امسال که پایه‌های دهم و یازدهم نیز امتحانات نهایی دارند. رقابت‌های ناسالم درسی و انتظارهای خانواده‌ها نیز به تک‌بعدی‌شدن بچهها دامن می‌زند.
حتی مسابقات فرهنگی، هنری و ورزشی آموزش‌وپرورش هم درگیر رقابت‌ها و داوری‌های ناسالم شده است و دانش‌آموزان نمی‌توانند از شرکت در چنین فعالیت‌هایی لذت ببرند. این مسابقات باید برای شادی و نشاط بچهها سازمان‌دهی شود. امسال سهمیه مسابقات فرهنگی‌هنری و حتی مسابقات قرآنی یک‌سوم سال‌های گذشته شده است؛ یعنی هر مدرسه تنها یک اثر میتواند بفرستد و این مسئله احساس رضایت را در دانش‌آموزان پایین می‌آورد.
کمبود ابزار و محدودیت زمان
با پیشرفت تکنولوژی و امکانات، سطح انتظار دانش‌آموزان نیز بالا رفته است؛ درصورتی‌که ما در مدارس همچنان با کمبود ابزار روبه‌روییم.
ما هنوز نتوانسته‌ایم جایگزین خوبی برای آنچه دنیا توجه بچهها را به خود جلب کرده است، داشته باشیم؛ درواقع دست ما در انتقال محتواهای داخلی به دانش‌آموزان خالی است.
بچه‌های امروز، شهروندان جهانی هستند و ما نمی‌توانیم با دست خالی در مقابل محتواهای غیربومی که بچهها را جذب خود کرده است، بایستیم. فیلم و موسیقی ایرانی که دارای حداقل استانداردها برای کودکان و نوجوانان باشد، در دست نداریم تا جایگزین موارد غیربومی آن کنیم. ما هنوز نتوانسته‌ایم از ابزار هنر در مسیر حل مسائل تربیتی و پرورشی استفاده کنیم.
از طرف دیگر، برای فعالیت‌ها و اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری در مدارس، به‌خصوص در مدارس دولتی، با کمبود ابزار و امکانات روبه‌رو هستیم و برای داشتن آن‌ها باید هزینه کنیم؛ برای مثال، داشتن گروه‌های تئاتر، سرود، اردوهای علمی‌فرهنگی و فعالیت‌های این‌چنینی، نیازمند ابزار، امکانات و بودجه مالی است.
از طرف دیگر، در اجرای این برنامه‌ها با محدودیت زمانی روبه‌رو هستیم. ازآنجایی‌که طبق قانون مسائل پرورشی و فعالیت‌های مربوط به آن در مدارس الزامی نیست، مربیان پرورشی ساعات کمی می‌توانند دانش‌آموزان را در اختیار داشته باشند و این زمان تنها محدود به زمان‌های صبحگاه می‌شود. معلمان پرورشی، دامنه اختیارات بیشتری برای فعالیت‌ها و اجرای برنامه‌ها در مدرسه نیاز دارند.
یادگیری مهارت مدیریت فردی
چه در سختی و چه در آسانی، مدیریت خود فرد تعیین‌کننده احوال زندگی اوست. مدیریت فردی مهارتی است که در کودکی توسط خانواده و محیط زندگی کسب می‌شود. کودک با فراگیری مهارت مدیریت فردی و توانمندی‌ها، یاد می‌گیرد که در شرایط خلأ روحی، عاطفی، شخصیتی و… چگونه باید از دیگر ظرفیت‌هایش بهترین استفاده را داشته باشد. این مهارت ابتدا در خانواده و سپس در مدرسه تقویت می‌شود و به‌نوعی، بچهها به‌واسطه توانمندی‌هایشان یاد می‌گیرند چگونه رضایت درونی برای خود به‌وجود آورند.
محرم‌سازی مدارس دخترانه
بر اساس طرح و قانون وزارت آموزش‌وپرورش، با محرم‌سازی مدارس دخترانه، می‌توانیم محیطی امن‌تر، راحت‌تر و شاداب‌تر برای دانش‌آموزان دختر بسازیم؛ اما متأسفانه این امر هنوز محقق نشده است؛ مگر در یک‌سری از مدارس، آن‌هم به تعداد اندک… . می‌توان به مدیران مدارس پیشنهاد داد برای راحتی، شادی و نشاط دانش‌آموزان اگر می‌توانند فضای مدرسه را طوری مهیا کنند که دانش‌آموزان بتوانند در محیطی که اشراف نامحرم به آن نیست، مقنعه خود را بردارند. این امر میتواند به سلامت فیزیکی و جسمانی و حتی روحی و روانی و معنوی دانش‌آموزان کمک کند.
گسترش سیطره فضای تربیتی و پرورشی در مدرسه
اشتباه ما این است که آموزش را از تربیت و پرورش جدا کرده‌ایم؛ سپس سهم‌هایی مثل ساعت صبحگاه و مسابقات فرهنگی‌هنری و… به آن اختصاص داده‌ایم؛ درصورتی‌که پرورش باید بر فضای مدرسه سیطره داشته و هرلحظه مدرسه دارای چنین فضایی باشد. جداسازی امر تربیت از آموزش و اختصاص‌دادن آن به ساعات خاصی مثل صبحگاه، موجب مناسبتی‌شدن مقوله تربیت شده و فضای آموزشی، خالی از شورونشاط می‌شود.
توجه به اظهار وجود دانش‌آموزان در مدرسه
به‌طورکلی کودکان و نوجوانان با رشد و شکل‌گیری شخصیتشان، خودشان را هم‌سطح و نزدیک به بزرگ‌ترها می‌دانند و دوست دارند آن‌ها را در جریان امور مختلف قرار بدهیم؛ به همین دلیل با کنش‌هایشان اظهار وجود می‌کنند. توجه به آن‌ها، عزت‌نفس و رضایت درونی و درنهایت شادی و نشاط را برایشان به‌همراه می‌آورد. مشارکت‌دادن دانش‌آموزان در امور مدرسه، تعریف مسئولیت به‌خصوص برای دانش‌آموزان مقاطع بالاتر، سپردن فعالیت‌های فرهنگی و هنری برعهده خودشان، تدریس به‌واسطه فعالیت‌های گروهی و… میتواند توجه ما را به اظهار وجود آن‌ها نشان دهد و شادی و نشاط آنان را فراهم سازد.