به گزارش اصفهان زیبا؛ ابتدای خیابان چهارباغ بالا، نمونه زیبایی از بالانشینی صنایع اصفهان در سالهای گذشته است. یکسو، کارخانه ریسباف و سویی دیگر، باغ زرشک قرار دارد که روزگاری کارخانه پشم اصفهان بوده و حالا به موزه اصفهان تبدیل شده است تا با جلوهگریاش روایتگر اصفهان قدیم باشد.
این دو مجموعه باعث رونق این خیابان شده است. روز گذشته یکی از رویدادهای تاریخی شهرداری اصفهان در قالب سیوپنجمین ویژهبرنامه «به احترام مردم اصفهان» با محوریت آغاز اجرای فاز نخست موزه تاریخ شهرداری اصفهان با عنوان «رویداد باغ هزارداستان» در عمارت باغ زرشک با حضور سید احمد محیط طباطبایی رئیس کمیته ملی موزههای ایران (ایکوم)، اعضای شورای اسلامی شهر اصفهان، مدیران شهری، هنرمندان و اصحاب رسانه برگزار شد.
پیش از شروع برنامه و در میان جمع رسانهایها دکتر علی قاسمزاده ابتدای حیاط دلپذیر باغ زرشک ایستاد تا گزیدهای از موزهشدن این عمارت تاریخی را بازگو کند: «شهرداری اصفهان بیش از 100 سال سابقه دارد. این سوابق شامل اسناد، رخداد، امکانات و تجهیزات است که هیچگاه امکانی فراهم نشد تا آنها در قالب یک مجموعه موزه سابقه و تاریخ شهرداری اصفهان را مشخص کنند و در دید علاقهمندان قرار گیرند. خوشبختانه هماکنون این شرایط در عمارت باغ زرشک فراهم شد. کاربری این عمارت در گذشته بهعنوان یک ساختمان اداری بود و در طول سالهای گذشته تصمیم بر این شد که این بنای تاریخی به موزه شهرداری اصفهان تبدیل شود تا علاقهمندان، شهروندان و گردشگران خارجی که میخواهند تاریخ شهرداری اصفهان را در حوزه مدیریت شهری در یک مجموعه منسجم به نظاره بنشینند به این عمارت تاریخی بیایند و از این موزه استفاده کنند. در حال حاضر فاز اول این موزه افتتاح میشود و مردم بهعنوان گردشگر در جریان اجرای اقدامات بعدی قرار میگیرند. پویایی خاصی در موزه وجود دارد و مرمت و آمادهسازی بخشهای بعدی هم بخشی از خود موزه است. مقابل این موزه، موزه ریسباف وجود دارد که پس از سالها درهای آن به روی مردم گشوده و مرمت آن آغاز شده است. امیدوارم این محور تاریخی شهر اصفهان به یک گردشگاه فرهنگی و تاریخی تبدیل شود تا علاقهمندان درباره اصفهان اطلاعات بیشتری کسب کنند.»
از فرصت استفاده کردم تا پرسشی را که در ذهنم مانده بود، از آقای شهردار بپرسم. با توجه به ظرفیتهای میراثی و فرهنگی موجود در این محور تاریخی آیا قرار است چهارباغ بالا پیادهراه شود؟ قاسمزاده در پاسخ به پرسشم چنین گفت: «بله؛ البته این ظرفیت پیادهراهشدن در این محور تاریخی موجود است و مسئله اینکه چهارباغ بالا پیادهراه شود، وجود داشته، اما عملیاتیشدن این موضوع زمانبر است؛ هرچند یکی از مطالبههای مطرحشده بوده است. اگر این رخداد عملیاتی شود، از همین ابتدای چهارباغ بالا تا چهارراه شریعتی پیادهراه خواهد شد.»
پس از این گفتوگو حیاط دلپذیر باغ زرشک، مأمنی شد برای اجرای آیین فاز نخست موزه شهرداری تا مدیران شهری، هنرمندان و اصحاب رسانه با استقرار روی صندلیها گوش جان بسپارند به سخنان مدیران شهری و بخشی از روایت تاریخ اصفهان را بشنوند.
حفظ حافظه تاریخی شهر اصفهان، رسالت مدیران شهری اصفهان است
پس از قرائت قرآن و سرود جمهوری اسلامی ایران با فراخوان مجری، سید علی معرکنژاد، مدیرکل ارتباطات و امور بینالملل شهرداری اصفهان پشت میکروفون ایستاد تا روایتگر موزهای باشد که زمانی مدال صنعت اصفهان برگردنش مزین بوده است.
شهرها همچون موجودات زنده روزهای خوش و تلخ دارند و همواره اسطورههایی هستند که یا خود قهرمان و روایتساز در این وقایع بوده یا اینکه روایتگر این وقایع هستند. اصفهان نیز در تاریخ خود روزهای تلخ و شیرینی داشته است؛ ازهمینرو باید کارگزاران ویژهای داشته باشد؛ زیرا این شهر دارای حافظه تاریخی است و ما موظف هستیم این حافظه را نگه داریم.
برخی شهرها از وسط آنها رودخانه عبور میکند؛ اما پس از خشکشدن به مسیر عبورومرور یا محل دیگری تبدیل میشود؛ ولی مردم اصفهان نهتنها از رودخانه زایندهرود حفاظت کردند، بلکه با احداث پارک در دو طرف آن، اجازه ندادند این مسیر حتی پس از خشکشدن هویت خود را از دست دهد. حفظ کارخانه ریسباف، درخت چنار باغ زرشک و برخی اماکن دیگر ازجمله میراثداری مردم اصفهان است و یکی از رسالتهای موزه تاریخ شهرداری حفظ این حافظه تاریخی است. در این موزه تحولات شهر اصفهان از ۱۲۱۸ تا امروز به تصویر کشیده میشود.
این موزه دارای دو بخش است: یک بخش بهصورت ثابت، تحولات شهری از تأسیس بلدیه تا جنگ جهانی دوم را در معرض دید عموم قرار میدهد و بخشی دیگر، رویدادمحور است که در آن نشستها، رخدادها و نمایشگاههای متغیر موضوعمحور به نمایش گذاشته میشود و در همین راستا، تفاهمنامهای با کمیته موزههای کشور امضا میشود. بایگانی شهرداری از ۱۳۱۵ بهصورت فریزشده حفظ شده بود و اسناد با شرایط نامناسبی نگهداری میشد. در دورههای قبل اقدام به جمعآوری اسناد شد و در این دوره این جمعآوری سرعت گرفت.
قرار است این اسناد که بخشی از تاریخ شهر است، در محلی ثبت و ضبط شود. درخواست ثبت موزه تاریخ شهرداری اصفهان به کمیته موزههای ملی ایران ارائه شده است و تا چند روز آینده مراحل آن طی میشود. انتخاب ساختمان باغ زرشک به این دلیل است که شروع فعالیت بلدیه در این شهر با آغاز ساخت این بنا و کارخانه ریسباف مقابل آن آغاز میشود و البته بهدنبال اضافهکردن بعضی اماکن به این مجموعه هستیم. اصفهان شهر زنده است و روایتهایی دارد با دورانی که در فرازوفرود بوده است. حفظ شهر وظیفه ما بوده و تذکر و تلنگری به مسئولان شهری است. قرار است اینجا در هر دورهای موضوعی، محور و به نمایش گذاشته شود و بهدنبال این هستیم که با کمترین دخلوتصرف کار را ادامه دهیم.
لزوم ارائه شفاف اسناد مدیریتشهری در موزه تاریخ شهرداری اصفهان
حمیدرضا سپهری، عضو هیئتداوران مسابقه معماری موزه تاریخ شهرداری اصفهان، دومین سخنران این برنامه بود که با دعوت مجری به جایگاه فراخوانده شد و چنین روایت کرد: «ارائه شفاف اسناد مدیریت شهری در موزه تاریخ شهرداری اصفهان ضروری است. مسابقه معماری موزه تاریخ شهرداری اصفهان با روالی ساده به انتخاب سه طرح برتر از میان طرحهای دریافت شده پرداخت و سرانجام طرح نهایی برای موزه تاریخ شهرداری اصفهان اجرایی شد. مدیریت شهری باید تلاش کند تا در این موزه اسناد مرتبط با فعالیت خود را بهنحوی شفاف و گویا در معرض رصد قرار دهد؛ چراکه ثمرات بسیار چشمگیری از حیث پژوهشی، علمی و اجتماعی برای شهر و شهروندان دارد.»
اقدامات عمرانی نباید با شخصیت شهر در تعارض باشد
دکتر علی قاسمزاده، شهردار اصفهان، سخنران بعدی بود که با فراخوان مجری پشت میکروفون قرار گرفت تا درباره هویت اصفهان دیروز و امروز سخن بگوید:
اقدامات عمرانی نباید با شخصیت شهر در تعارض باشد. با قبول سکانداری این شهر، به حفاظت از شخصیت شهر متعهد شدم. شهر اصفهان دارای گذشته، حال و آینده است و حافظ شخصیت شهر بودن به این معناست که هر سه بُعد گذشته، حال و آینده را باهم مدنظر قرار دهیم و من توجه ویژهای به گذشته شهر دارم.
لازم است که دیروز این شهر ویرایش شود و خوانش پیدا کند؛ برای این کار لازم است گذشته شهر را از میان گردوغبار تاریخ بیرون آورد و درِ آن را به روی نسل امروز و آینده باز کرد. در این مدت درِ کارخانه ریسباف با اراده جمعی شهر و میراث فرهنگی باز شد تا از آنچه بر سایر کارخانههای این شهر آمد، در امان بماند. حفظ کارخانه “پشمباف” که امروز در قالب باغ زرشک در اختیار شهرداری است و بخشی از تاریخ و هویت ماست، از دیگر اقدامات شهرداری در راستای حفظ تاریخ، هویت و شخصیت شهر اصفهان است.
احیای محورهای تاریخی باباقاسم و هارونیه از دیگر کارهایی است که در دستورکار شهرداری اصفهان قرار دارد و درصدد انجام آن هستیم. امیدوارم در مدت تصدی مدیریت شهر اصفهان بتوانم دین خود را به اصفهان دیروز ادا کنم؛ البته اقدامات عمرانی شهری نباید با شخصیت آن در تعارض باشد. خدا را شاکرم دو اتفاق خوب در شهر افتاد: یکی، گشودهشدن درهای کارخانه ریسباف و دیگری، احداث موزه شهرداری اصفهان.
پس از سخنان شهردار، تفاهمنامه همکاری میان «شهرداری اصفهان» و کمیته ملی موزههای ایران (ایکوم) امضا شد و عکاسان این لحظه را ثبت کردند. در این هنگام، مجری حاضران را برد به اصفهان 1300 و با صدای بوق کارخانه پشم که هماکنون موزه اصفهان است، یاد حیات صنعت نساجی اصفهان در این مجموعه زنده شد؛ سپس شهردار اصفهان بهاتفاق حاضران روایت شهر را با بیان راهنمای موزه از طریق مطالب و تصاویری شنیدند که دورتادور حیات بر سینه دیوار حک شده بود.
اجرای نمایش «باغ زرشک» در موزه تاریخ شهرداری اصفهان
حالا قرار است از بیستودوم خرداد تا دهم تیر امسال در موزه تاریخ شهرداری اصفهان واقع در عمارت باغ زرشک تئاتر «باغ زرشک» هم برگزار شود. محمدرضا رهبری، کارگردان تئاتر، دراینباره چنین روایت کرد:
نویسندگی و کارگردانی نمایش باغ زرشک به عهده من بوده است و بهعنوان دومین رویداد از رویدادهای موزه تاریخ شهرداری اصفهان از بیستودوم خرداد تا دهم تیر هرروز ساعت 30: 19 در باغ زرشک اجرا میشود. ازآنجاییکه صنعت نساجی اصفهان بخش بزرگی از تاریخ معاصر اصفهان بوده و بر فضای شهری اصفهان بسیار تأثیرگذار است، قرار شد تاریخ شهرداری اصفهان و تاریخ تحولات شهری اصفهان به شکل موزه به مردم معرفی شود و در محلی که پیشازاین بسیاری از کارخانههای نساجی اصفهان فعال بودند، اجرا شود.
با توجه به اینکه چند هزار کارگری که در کارخانههای نساجی اصفهان کار میکردند، تقریبا نیمی از خانوادههای شهر اصفهان را بهنوعی درگیر میکردند، بنابراین به نظرم رسید نمایشی را با این موضوع تهیه کنم و به کارگران و بهویژه کارگران خانم کارخانههای نساجی بپردازم. این نمایش تلاش میکند یک رویداد محیطی در یک فضای جدید باشد؛ جایی که پیشازاین کارخانه صنایع پشم بوده و در حال حاضر از آن تنها یک عمارت تاریخی باقی مانده است.
جمعی از هنرمندان پیشکسوت و جوان اصفهان در این رویداد دخیل هستند. ازنظر تاریخی تلاش ما این بوده که شخصیت تاریخی خاصی را مدنظر قرار ندهیم و مستند با تاریخ تحولات شهری اصفهان و صنعت نساجی اصفهان عجین باشد. مردم شهر اصفهان خاطرههای مشترکی از صنعت نساجی دارند. هرچند نسل جدید چندان نمیشناسد، اما در خانوادهها افرادی وجود دارند که در این صنعت مشغول بودند.
این اجرا میتواند دعوتی باشد از تمام آنها تا تجدیدخاطرهای با یک بنای تاریخی و صنایع نساجی و تاریخچه پرفرازونشیب آن داشته و شاهد نقش جدیدی باشند که ساختمان باغ زرشک در شهر اصفهان برعهده میگیرد. گروه پیشازاین تجربه یک مجموعه تئاتر موزه در موزههای اصفهان را دارد. سه اجرای متفاوت از مجموعهای به نام گلگشت در موزه هنرهای معاصر، موزه گرمابه علیقلیآقا و پل خواجو برگزار شده است. این گروه اجرایی چند سالی است بهصورت متمرکز بر موضوع اصفهان و هویت تاریخی آن در قالب تئاتر میپردازد؛ به امید اینکه به فهم بهتری از شهر اصفهان برسیم و این فهم به زیست بهتر در شهر اصفهان کمک کند.
عمارت باغ زرشک در خیابان چهارباغ بالا بهعنوان ساختمان اداری سابق کارخانه صنایع پشم در دوطبقه با زیربنای ۱۲۰۰ مترمربع ساخته شده است و در حال حاضر نزدیک به ۵۵۰۰ مترمربع عرصه دارد که علاوه بر ساختمان عرصه این مکان نیز به پیشنهاد مدیریت شهری برای طراحی موزه پیشبینی شده است. محله باغ زرشک اصفهان از قدیمیترین مناطق شهر اصفهان است که در مرکز شهر قرار دارد. یکی از دلایل محبوبیت این منطقه در میان مردم اصفهان، جنبوجوش بالایی است که در این محله برقرار است.
تاریخچه محله باغ زرشک اصفهان
بیشتر باغهایی که در اصفهان و اطراف آن به چشم میخورند، به دستور شاهعباس ساخته شدهاند. باغ زرشک عمارت بسیار بزرگی بوده که از زمان قاجار بهجای مانده است. هنگامیکه به ارتفاعات این باغ میرفتید، از زایندهرود تا کوه صفه قابلمشاهده بود. بیشتر فضای باغ را درختان توت پوشیده بود. به مردم اجازه داده بودند از توتهای باغ استفاده کنند. کوچه باغ زرشک اصفهان به حدی زیبا بود که حتی شاعران را نیز تحتتأثیر قرار میداد. بهمرورزمان اين باغ قطعهقطعه شد و تغيير كاربري داد؛ بهطوریکه كارخانه صنايع پشم، ريسندگی و نساجی در آن ايجاد شد. در وسط این باغ زیبا عمارتی بزرگ به سبک معماری پهلوی ساخته شد که از آن بهعنوان ساختمان اداری کارخانه پشم استفاده میشد. باوجوداینکه این عمارت زیبا ساختمان اداری بود، گچبریها و تزیینات داخلی آن به حدی زیبا بود که چشم هر بینندهای را خیره میکرد؛ بهگونهای که روی در و دیوارهای آن نقش حیوانات و درختان میوه به چشم میخورد.
