به گزارش اصفهان زیبا؛ هنگام اندیشیدن به امر تربیت کودکان، بهتر است به اهمیت و تأثیرگذاری ارزش‌های اخلاقی در توانمندسازی آنان در روابط اجتماعی، به‌عنوان یکی از ملاک‌های اصلی تربیتی توجه داشت.
ارزش‌های اخلاقی مانند انفاق، نقش بسزایی در تربیت مسئولانه و همدلانه کودکان دارند. این ارزش‌ها، از کمک به نیازمندان گرفته تا به اشتراک‌گذاشتن منابع و مسئولیت‌پذیری، به کودکان کمک می‌کنند تا نه‌تنها روابط سالم و ارزشمندی با خانواده و دوستان خود برقرار کنند، بلکه به‌عنوان شهروندانی فعال و مؤثر در جامعه نیز عمل کنند.
آموزش ارزش‌های اخلاقی به کودکان در محیط آموزشی و زندگی روزمره، به آنان کمک می‌کند به‌طور آگاهانه و با همدلی در جامعه شرکت کنند؛ بنابراین فرشته‌های کوچک با این ارزش‌های قابل‌ارزیابی در آینده در جامعه به‌عنوان افرادی متعهد و توانمند خواهند درخشید.انفاق و کمک به نیازمندان از دیدگاه ائمه علیهم‌السلام و قرآن کریم، بسیار مهم و موردتأکید قرار گرفته است؛ به‌عنوان‌مثال امام‌علی(ع) در حکمت 138 نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «آن که پاداش الهی را باور دارد در بخشش سخاوت به خرج می‌دهد.
چنین فرمایشی نشان از آن دارد که انفاق در ادبیات دینی جایگاهی مهم نزد خداوند بلندمرتبه دارد.»همچنین در قرآن کریم مثال‌های متعددی درباره انفاق و کمک به نیازمندان آورده شده است؛ برای مثال در آیه 274 سوره بقره آمده است: «الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّیلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِیهً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَلَا هُمْ یحْزَنُونَ» که به معنای «آنانی که شب و روز از ثروت خود در راه خداوند به‌طور مخفیانه و آشکارا انفاق می‌کنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان است و هیچ ترس و اندوهی بر آنان نخواهد بود» است. این آیه خود نشان‌دهنده میزان توجه خداوند متعال به ارزش انفاق است.
بدین ترتیب از دیدگاه بزرگان دین و قرآن کریم، انفاق و کمک به نیازمندان ازجمله ارزش‌های اخلاقی و دینی است که بر آن تأکید زیادی شده؛ به‌گونه‌ای که از این بستر انسان می‌تواند سعادت دنیا و آخرت خود را تأمین کند.
انفاق به چه معناست؟
به‌عنوان یک مفهوم اخلاقی و اجتماعی، انفاق به معنای کمک به نیازمندان و به‌اشتراک‌گذاشتن منابع با دیگران است. انفاق ممکن است به شکل مالی باشد؛ مانند کمک به نیازمندان از طریق اعطای پول یا ارائه غذا و لوازم به آن‌ها؛ همچنین می‌تواند به شکل غیرمالی باشد و در این صورت ممکن است به‌صورت زمانی، توانی، دانشی یا به تعبیر دیگر هرگونه منبعی که می‌تواند به دیگران در حل مشکلات و نیازهایشان کمک کند، انجام شود.
با این تفاسیر و نیز با توجه به شرایط فعلی در جامعه امروز که به‌نوعی مردم گرفتار مشکلات و تنگناهای اقتصادی هستند، می‌توان نتیجه گرفت که تبیین و آموزش ارزش‌هایی مانند بخشش، انفاق و خیریه به کودکان، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است؛ چراکه آموزش این ارزش‌ها به کودکان می‌تواند اثرات بسیار مثبت و نتایجی عالی هم برای فرد و هم برای جامعه در پی داشته باشد.
در برخی از منابع به انفاق صرفا به‌عنوان یک فضیلت نگاه نشده، بلکه آن گونه که در آیه 22 سوره نور بیان شده، بر لزوم انفاق در راه خدا برای رفع مشکلات اقتصادی تأکید شده؛ به گونه‌ای که قشر توانمند جامعه را نسبت به اقشار کم‌درآمد مسئول می‌داند و همچنین در مسئله انفاق بستگان را دارای اولویت قرار داده است.از همین رو آموزش انفاق در دوران کودکی یکی از رئوس مهم تربیت اقتصادی است. باید توجه داشت که مهم‌تر از میزان انفاق، خود روحیه بخشش است؛ به گونه‌ای که در حدیثی از امام رضا(ع) (اصول کافی جلد چهارم)آمده است: «به کودک دستور ده که با دست خودش صدقه بدهد اگر چه به اندازه تکه نان یا یک مشت چیزی اندک باشد؛ زیرا هر چیزی که در راه خدا داده می‌شود، هرچند کم، اگر با نیت پاک باشد، زیاد است.»
این حدیث نشان می‌دهد که امام رضا(ع) نیز تأکید دارند که کودکان باید در آموزش انفاق شرکت کنند و به آن‌ها دستور می‌دهند که با دست خود به مقدار کمی هم صدقه دهند و این حکمت نشان‌دهنده آن است که هر اقدامی که برای رضایت خداوند در راه به‌اشتراک‌گذاشتن منابع صورت گیرد، حتی اگر به مقدار کمی باشد، به عنوان یک اقدام بسیار باارزش در نظر گرفته می‌شود و با آموزش این مفهوم به کودکان، آن‌ها آگاهی می‌یابند که حتی با کمک‌های کوچک، می‌توانند تأثیری بزرگ در جامعه خود بگذارند.
برخی از نتایج و اثرات آموزش انفاق به کودکان
۱. توسعه اخلاقی: آموزش انفاق به کودکان می‌تواند در توسعه اخلاقی آن‌ها تأثیرگذار باشد. آن‌ها یاد می‌گیرند که مراقبت از دیگران و به‌اشتراک‌گذاشتن منابع برای رسیدن به یک جامعه بهتر چقدر مهم است.
2. توانمندسازی اجتماعی: آموزش این مفهوم کودکان را قادر می‌سازد تا روابط مثبت و سالم‌تری با دیگران برقرار کنند. آن‌ها به‌تدریج بیشتر متوجه نیازهای دیگران می‌شوند و یاد می‌گیرند که چگونه در مواقع نیاز به آن‌ها کمک کنند.
3. تقویت خودکنترلی: یادگیری این مفهوم به کودکان کمک می‌کند تا خودکنترلی و صبر خود را بهبود بخشند. آن‌ها متوجه می‌شوند که برای رسیدن به خوشبختی واقعی، شاید باید برخی از محدودیت‌ها را پذیرفت و از خوشبختی‌ها و منافع کم‌اهمیت برای دستیابی به مراتب بالاتر صرف نظر کرد. با تقویت روحیه خودکنترلی، دیگر فرزندانمان در مقابل رفتارهای نادرست دیگران واکنش‌های هیجانی نشان نخواهند داد، بلکه صبورانه سعی می‌کنند پاسخ خردمندانه و کنترل‌شده‌ای داشته باشند.
4. افزایش ارتباط مثبت با جامعه: فراگیری این ارزش به کودکان کمک می‌کند تا ارتباط مثبت و سالم‌تری با جامعه ایجاد کنند. آن‌ها به‌عنوان اعضای فعال و مفیدی در جامعه شناخته می‌شوند و نقش‌های مثبتی در بهبود آن ایفا می‌کنند. در نهایت آموزش انفاق به کودکان به لطف این نتایج و اثرات مثبت، می‌تواند به تربیت مسئولانه و همدلانه آن‌ها کمک کند و زمینه‌ای سالم برای رشد و توسعه شخصیتشان فراهم کند.
راهکارهای آموزش انفاق به کودکان
به‌طورکلی می‌توان آموزش انفاق به کودکان را از طریق روش‌های مختلفی انجام داد که عبارت‌اند از: مثال‌زدن، بازی‌های گروهی، استفاده از داستان‌ها و قصه‌های مذهبی و قرآنی و برگزاری فعالیت‌های اجتماعی. در ادامه، به چند روش مختلف برای آموزش انفاق به کودکان اشاره شده است.
1. مثال‌زدن: با ارائه مثال‌هایی از انفاق و کمک به نیازمندان، کودکان را با این مفهوم آشنا کنید؛ مثلا می‌توان با نشان‌دادن مثال‌هایی از ارائه کمک به دیگران در خانواده یا همسایگان، کودکان را تشویق به انفاق کرد.
2. استفاده از قصه‌ها و داستان‌های مذهبی: با خواندن داستان‌ها و قصه‌هایی که در آن‌ها به اهمیت انفاق و کمک به دیگران اشاره شده است، می‌توانید این ارزش را به کودکان آموزش دهید؛ به‌عنوان مثال می‌توانید درباره غزوه خیبر و مسلمانانی که در آن جریان به نیازمندان کمک کردند، بخوانید و به کودکان توضیح دهید. این داستان‌ها به‌طورکلی از منابع مذهبی می‌تواند تأثیر چشمگیری در تربیت مسئولانه کودکان داشته باشد.
3. برگزاری فعالیت‌های اجتماعی: می‌توانید با کمک به کودکان برای برگزاری فعالیت‌هایی مانند یک بازی برای جمع‌آوری لوازم‌تحریر برای کودکان نیازمند یا یک کمپین خیریه، ارزش عمل انفاق‌کردن را در آن‌ها تقویت کنید.
4. تشویق و پاداش: به کودکان بگویید که می‌توانند بخشی از پولی که برای خرید خوراکی یا به‌عنوان پول توجیبی‌شان از شما دریافت می‌کنند را به نیازمندان بدهند و یا اسباب بازی‌های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. کودکان را برای انجام اقدامات انفاق و خیریه تشویق کنید. می‌توانید سیستمی از پاداش‌ها و تشویق‌ها برای آن‌ها تعریف کنید تا انگیزه و تمایلشان به انجام این اقدامات افزایش یابد؛ مثلا می‌توانید نشان‌ها یا امتیازاتی به کودکان بدهید که بر اساس رفتارهای مثبتشان در این زمینه اخذ شود.
5. توجه به مناسبت‌ها و زمان‌های خاص: به‌عنوان‌مثال به ماه رمضان و اهمیت‌دادن به افطاری جمعی می‌توانید اشاره کنید.
6. بازی‌های گروهی: بازی‌هایی که همکاری و به اشتراک‌گذاری را تقویت کند، می‌تواند به کودکان یاد بدهد که به دیگران انفاق کنند؛ برای مثال بازی تهیه‌کردن صبحانه مشترک برای دیگران
۷. مشارکت در برنامه‌های مذهبی: با شرکت در برنامه‌های هفتگی دینی و مراسم‌هایی که در آن‌ها به انفاق و کمک به دیگران تأکید می‌شود. کودکان می‌توانند ارزش انفاق را فرابگیرند. یکی از محیط‌هایی که به‌نوعی چنین رفتاری بسیار رواج دارد، مساجد و حسینیه‌هاست.
۸. روش‌های یادگیری تجربی: از طریق فعالیت‌های عملی مثل جمع‌آوری پول برای خیریه و ارائه آن به مؤسسات خیریه، کودکان می‌توانند به‌طورمستقیم ارزش انفاق را تجربه کنند.
۹. مراقبت از محیط‌زیست: آموزش کودکان درباره حفاظت از محیط‌زیست و توجه به نیازهای طبیعت به‌نوعی انفاق‌کردن به دیگران است. به کودکان بگویید که با حفظ محیط‌زیست به نیازهای آینده دیگران نیز کمک می‌کنند.
در نهایت، با استفاده از این روش‌ها و یا روش‌های مختلف دیگر، می‌توانید ارزش انفاق را به کودکان آموزش دهید؛ اما توجه به سن کودکان و به‌کارگیری روش‌های متناسب با سن ایشان نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نباید از این مهم غافل شد.
