به گزارش اصفهان زیبا؛ گردشگری و توریسم با تعاریف و نمونههای متفاوتی که دارد، چند دههای است حرف اول اقتصاد برخی از کشورها را میزند. این موضوع جای پای خودش را به دلایل مختلف در دنیا باز کرده است و سرمایهگذاریهای بسیاری هم برای گسترش آن صورت میگیرد. بـهطورکلی گـردشگری بهدنبال نمایش موضوعهایی است که برای یک گردشگر جدید و نو محسوب میشود؛ مواردی که گاه ویژگیهای طبیعی است و گاهی دستسازههای انسانی؛ گاهی نیز فرهنگ و سنت و آداب یک گروه است که بهعنوان جاذبـههای گـردشــگری شـنـاخـته میشود.
اگرچه مطالعات مردمشناسانه در یک قرن اخیر همواره رونق داشته است، امــروزه تــوریـســم شــهــری بهعنوان شاخهای از گردشگری اهمیت بیشتری پیداکرده و نقش سنتها، آدابورسوم و نمادهای فرهنگی یک گروه مردمی در جذب گردشگران پررنگتر از قبل شده است؛ علاوه بر این، نقش مذهب و آیینهای مذهبی نیز بهعنوان جلوهای از عقاید و رسوم پررنگ شده است؛ به همین دلیل، کشورها به دنبال معرفی مراسم و برنامههایی هستند تا بتوانند فرهنگ و مذهب درهمتــنـیــدهشان را هــمزمـان به نمایش بگذارند؛ حوزهای که گاه با عنوان «گردشگری فرهنگی و مذهبی» نیز شناخته میشود.
گردشگری فرهنگی اولویت اول کشورها
ایران ازجمله کشورهایی است که با ظرفیتهای طبیعی و فرهنگیاش از دیرباز بهعنوان جاذبهای گردشگری شناخته میشده و همواره مورد استقبال گردشگران بوده است؛ اما مسئلهای که در سالهای اخیر کمتر به آن توجه شده، نگاه به ظرفیتهای گردشگری فرهنگی و مذهبی است. درحالیکه فرهنگ متکثری در میان اقوام مختلف کشور وجود دارد و رسوخ دین اسلام و تشیع، فرصتهای گردشگری ایران را چندبرابر کرده، برخی نگاهشان همچون سدههای گذشته محدود به ویژگیهای طبیعی و تاریخی کشور است.
به این مسئله در ماه رمضان نیز اشاره کردیم و در گزارش «رمضانسوزی نکنیم» بیان کردیم که باید از این ظرفیت استفاده کرد و صنعت گردشگری را با بهرهگیری از دین و فرهنگ رشد داد. این روزها هم با آمدن ماه محرم و صفر بار دیگر به سراغ گردشگری مذهبی و فرهنگی رفتیم و این بار دوربینمان را به سمت هیئتهای مذهبی بردیم؛ مکانهایی که ظرفیت بالفعل گردشگری در آنها چندبرابر تمام برنامهریزیهای گردشگری کشور است؛ چراکه اگر در حالت عادی سازمانهای مختلف تلاش میکنند تا با روشهای مختلف تنها گوشهای از فرهنگ ایرانی را به نمایش بگذارند، هیئت و روح حاکم بر آن ثمره بیش از 1400 سال فرهنگ ایرانیاسلامی است؛ بنابراین کافی است گردشگر پا درون هیئت و مجلس عزاداری بگذارد و با تجربه مستقیمی که از قرارگرفتن در متن زندگی ایرانی کسب میکند، تمام آموختههای منفی پیشینش علیه ایرانی و فرهنگش زدوده شود؛ حتی با نگاهی کمالگرایانهتر زمینه اقبال او به دین و فرهنگ ایران هم پدید آید و به سفیر فرهنگی ایران تبدیل شود.
هیئات مذهبی برای جذب گردشگران، آتشبهاختیار عمل کردهاند
اصفهان که همواره بهعنوان شهری توریستی شناخته میشود، در سالهای اخیر دست در دست گردشگری مذهبی گذاشته و زمینه معرفی فرهنگ ایرانی و اسلامی را فراهم کرده است.
در چند سال اخیر برخی هیئتها و مجالس عزاداری اصفهان ازجمله هیئت رزمندگان اسلام و رهپویان وصال که مکان برگزاری مراسمشان در مجاورت توریستهاست، از این فرصت استفاده کرده و بخشی از برنامه خود را به معرفی واقعه عاشورا، رسوم فرهنگی تشیع، عقاید اسلامی و فرهنگ ایرانی معطوف کردهاند.
مجتبی کرباسی، عضو هیئتعلمی دانشگاه علومپزشکی اصفهان و از اعضای هیئت رزمندگان اسلام، در گفتوگو با «اصفهانزیبا» ضمن اشاره به جاذبه گردشگری میدان نقشجهان و مسجد امام میگوید: «در دو سه دههای که محل برگزاری هیئت رزمندگان در این میدان است، از بدو امر متوجه علاقه گردشگران به جزئیات برنامه شدیم. در آن سالها با جمع محدودی از دوستانی که مسلط به زبان انگلیسی بودند، بهطور خودجوش به استقبال گردشگران خارجی رفتیم و پاسخگوی پرسشهایشان شدیم؛ اما بهمرور این دوسه نفر اولیه به یک تیم بیش از 40 نفره تبدیلشده که در سالهای مختلف برحسب تعداد گردشگران، در بخش بانوان و آقایان ساماندهی شدهاند.»
او با اشاره به برنامههای سالهای اخیر هیئت رزمندگان بیان میکند: «بعد از استقبال از گردشگران، پاسخگوی پرسشهایشان هستیم، در بازدید مسجد همراهیشان میکنیم، بخشی از سخنرانی را برایشان ترجمه میکنیم، خیمههای مخصوص نوجوانان را نشانشان میدهیم و همه اینها مورد استقبال گردشگران است؛ همچنین نمایشگاهی برپا میکنیم که سخنان امامحسین(ع) به زبان انگلیسی در معرض دید گردشگران قرار میگیرد و همین باعث رغبت آنها برای آشنایی با مراسم میشود.»
کرباسی با اشاره بهضرورت مواجهه درست با گردشگران ادامه میدهد: «در سالهای ابتدایی برای پرورش نیروهای متخصص، افراد مستعد را شناسایی کرده و کلاسهای آموزشی برپا کردیم تا افراد یاد بگیرند مطالب را چطور و تا چه اندازه برای گردشگران توضیح دهند؛ همچنین درصورتیکه مسائل در پرسشهای گردشگران جنبه تخصصی پیدا کند، استادان دانشگاه که مسلط به حوزههای عقیدتی، فلسفی و سیاسی هستند، با گردشگران گفتوگو میکنند.»
او همچنین درباره روند مواجهه گردشگران با هیئت میگوید: «معمولا در طول روز گردشگران حین بازدید از میدان و مسجد، مجذوب فضا میشوند و شبها که مراسم برپا میشود، خودشان به هیئت مراجعه میکنند. در بعضی سالها که تعداد گردشگران بیشتر بود، اطلاعیههایی را هم در هتلهای اصلی شهر نصب میکردیم و گردشگران را در جریان برنامههای هیئت قرار میدادیم. همه این فعالیتها خودجوش بوده است و ارتباطی با نهادهای دولتی ندارد.»
در صورت حضور گردشگران پای کار میآییم
گروه فرهـنگـی رهپویـان وصال نیز در دوسه سال اخیر، مراسم عزاداری خود را در مدرسه علمیه چهارباغ برگزار میکند؛ به همین دلیل بخشی از مخاطبان هیئت، گردشگرانی هستند که برای بازدید از مدرسه آمدهاند و پرسشهایی درباره مراسم عزاداری برایشان ایجاد شده است.
اعضای هیئت رهپویان نیـز از فرصت حضور گردشگران در هیئت استفاده میکنند و ضمن پاسخگویی به پرسشهایشان، درباره واقعه عاشورا و عقاید شیعی توضیحهایی به آنها میدهند.
نجمهسـادات فیض، از اعضای هیئت رهپویان وصال، در گفتوگو با «اصفهانزیبا» میگوید: «زمانی که گردشگران با هیئت مواجه میشوند، اولین مسئلهای که برایشان ایجاد میشود، چگونگی کارکرد مدرسه است. آنها فکر میکنند اگر اینجا مدرسه است، پس حتما فعالیت عزاداری ما هم جزئی از فرایند درسی است و پوشش عزاداران هم فرم رایج پوشش در مدرسه است؛ به همین خاطر ابتدا درباره تاریخ مدرسه برایشان توضیح میدهیم؛ سپس به موضوعهای دینی و عقاید شیعی میرسیم.»
او ادامه میدهد: «معمولا در مواجهه با گردشگران در ابتدا از در عقلانیت و اصولدین وارد گفتوگو میشویم؛ سپس به واقعه عاشورا میرسیم.» بانو فیض از تجربههایش در برخورد با گردشگران میگوید: «گردشگران خارجی که به مدرسه میآیند، ابتدا بهدنبال جمعیت وارد روضه میشوند و چنددقیقهای مینشینند؛ بعد ما به سراغشان میرویم تا با آنها صحبت کنیم. نکته جالب این است که همین تجربه کوتاه حضور در مراسم عزاداری برایشان خوشایند است و معمولا حس خوبی دارند؛ بعد هم که برایشان تا حدودی از مصائب امام حسین(ع) میگوییم، معمولا تحتتأثیر قرار میگیرند و حتی برخی از آنها اشک میریزند.»
او در خصوص سازوکار هیئتشان برای چنین مخاطبانی بیان میکند: «فعلا تعداد گردشگرانی که به مدرسه میآیند، زیاد نیست و معمولا چندنفری از اعضای مجموعه که به زبان انگلیسی مسلط هستند، میتوانند پاسخگوی نیاز هیئت باشند؛ اما درصورتیکه تعداد، بیشتر شود، طبیعتا جدیتر به این ظرفیت میپردازیم.»
مبلغان، گردشگران خارجی را در هیئات مذهبی همراهی میکنند
علاوه بر هیئتهای فرهنگی، برخی نهادهای دولتی نیز متوجه این فرصت شدهاند و بعضی از برنامههایشان را به جذب گردشگران خارجی در ایام محرم اختصاص دادهاند؛ ازجمله مبلغان مدرسه ناصریه. در گزارش «گردشگری و چند نشان» به فعالیتهای این مدرسه پرداختیم و بیان کردیم که با توجه به نزدیکی مدرسه ناصریه به میدان نقشجـهــان و حضور گردشگران، مــبــلــغــان مدرسه پـاسـخگوی پـرسـشهای دینی، فـرهـنگی و سیاسی گردشگران درباره ایران و اسلام هستند.
حالا در ایام محرم نیز مبلغان این مدرسه فعالیت خود را معطوف به معرفی واقعه عاشورا کردهاند. محمدرضا زمانی، مدیر مدرسه علمیه ناصریه، در گفتوگو با «اصفهانزیبا» میگوید: «برنامه ثابتی که هرساله در ایام محرم برگزار میکنیم، برپایی نمایشگاه است. در این نمایشگاه واقعه عاشورا تبیین شده و روایتی از عاشورا بیان میشود؛ همچنین بحث نسبشناسی امامحسین(ع) و پاسخگویی به پرسشهای گردشگران خارجی درباره سیاهپوشی شهرها، مجالس عزاداری، اطعام و… از برنامههای دیگر مدرسه است.»
او با اشاره به کاهش حضور گردشگران در سالهای اخیر میگوید: «زمانی که گردشگران بیشتر بودند، روایت عاشورا را با نقالیخوانی و به زبان انگلیسی یا اسپانیایی برای گردشگران اجرا میکردیم. همینطور در صورت درخواست گردشگران با آنها در هیئات حاضر میشدیم؛ ولی ازآنجاکه به دلیل گرمای هوا، گردشگران کمتر به اصفهان میآیند، بخشی از این برنامهها افول کرده است.»
مسئولیت بهرهگیری از حضور گردشگران خارجی در هیئات مذهبی به عهده کدام ارگان است؟
آنچه بیان شد، گزارشی از عملکرد هــیــئــات و گروههای فرهنگی در مواجهه با گردشگران خارجی بود؛ فعالیتهایی که عـمـدتــا بــهطــور خودجوش انجام میشود و بیشتر آنها منوط به حضور گردشگر در مکان عزاداری است تا پس از آن جذب مجلس شود؛ یعنی گردشگر پیش از حضور در مکان اطلاعی از مراسم عزاداری ندارد و صرفا برحسب اتفاق با مجلس عزای امامحسین(ع) آشنا میشود؛ این در حالی است که در برخی از کشورها تورهای مخصوصی برای بازدید از مراسم یا فستیوالهای فرهنگی برگزار میشود.
این تورها با تعامل و همکاری ارگانهای دولتی و بخش خصوصی تــوانـســتــهانــد، ســهــم گردشگری فرهنگی و مـذهـبـی از کل صنعت گردشگری را بهطور چـشـمـگـیــری افزایش دهند؛ بهطورمثال، اگر در کشور ما هماهنگی میان ادارهکل مـیــراثفــرهــنــگــی، صنایـعدستــی و گردشگری و هیئات مذهبی و گروه مردمی شکل بگیرد و زمینه حضور گردشگران در هیئات فراهم شود، با صرف کمترین هزینه، بیشترین دســتــاورد حاصل مــیشـود؛ یعنی نهتنها تصویر منفی که از ایرانیان در اذهان جهانی حکشده، پاک خواهد شد، بلکه گردشگران با حضور در مراسم عزاداری و مشاهده فرهنگ اصیل ایرانیاسلامی مجذوب شور و شعور حسینی ایرانیان هم خواهند شد.
برای بررسی طرح و برنامههای فعلــی ادارهکل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری اصفهان در خصوص استفاده از این فرصت با سخنگوی سازمان، شهرام امیری، گفتوگو کردیم.
امیری در خصوص آیینهای ملی استان اصفهان به «اصفهانزیبا» میگوید: «بیشتر آیینها در شهر اصفهان بهصورت محلی برگزار میشود و آیینهایی که قابلیت ثبت ملی دارند، بیشتر در شهرستانهای نطنز، نائین، اردستان، خوانسار و سمیرم است؛ البته گردشگران خارجی معمولا تنها به شهرهای اصفهان، کاشان و گاهی نطنز سفر میکنند.» او با اشاره به اقدامات اداره گردشگری که به آیینهای ماه محرم مربوط میشود، ادامه میدهد: «از این آیینها تاکنون 70 مورد، در 28 شهرستان به ثبت ملی رسیده است؛ ولی ارتباط و تعامل با هیئات برای حضور گردشگران خارجی در مجالس عزاداری ارتباطی با وظایف ادارهکل مـیـراثفــرهــنــگی، صنایــعدســتــی و گردشگری اصفهان ندارد.»
بــاتــوجــهبــه اظــهـارات سـخـنگــوی ادارهکل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری اصفهان لازم است هرچه سریعتر نهادهای مربوط، مسئولیت خود را در این راستا به عهده بگیرند و بهجای اینکه چندسال آینده از وضعیت گردشگری فرهنگیمان گله کنیم، اکنون دستبهکار شویم.
