پیش از هرچیز باید بدانیم هیئت پدیدهای حضورمحور است؛ یعنی از ابتدای شکلگیری هیئات، همه برنامهریزیها بهگونهای انجام شده که تعامل میان محور جلسه (سخنران و مداح) و حاضران در جلسه شکل بگیرد.
سایر اجزای هیئت بر مبنای همین فرم پایهریزی شد و حتی در بسیاری اوقات ملاک سنجش هیئات همین ارتباط حاضران با سخنرانان و مداحان جلسه است. سخنرانی که در جلسات عزاداری بتواند با مخاطب ارتباط چشمی داشته باشد و مخاطب را بگریاند و «صلوات بلند بگیرد» یا در جلسات شادی بخنداند عموما موفق ارزیابی می شود و مداحی که از جمعیت «جواب و گریه بگیرد»، در نگاه عمومی توانسته موثر ظاهر شود. اینها ملاکهای دمدستی و عامیانه برای سنجش کیفیت هیئات است.
با فراگیرشدن پدیده مدرن فضای مجازی که عدمحضور، جزء اجزای اصلی این پدیده محسوب میشود، کمکم بسیاری از هیئات تلاش کردند ارتباطی میان خود و این فضا برقرار کنند. سادهترین کار در ابتدای شکلگیری این فضا بارگذاری تصاویر و صوتجلسات در وبسایت و وبلاگ هیئت بود. درواقع صرفا کارکرد دیجیتالی این فضا مورداستفاده قرار گرفت.
آنچه قبلا در قالب CD و قبلتر در قالب نوار کاست ارائه میشد، در قالب فضای مجازی ارائه شد؛ اما با حضور شبکههای اجتماعی، کارکردهای هیئات در فضای مجازی تحول یافت. شبکههای اجتماعی نهتنها بر مبنای انتقال داده، بلکه بر پایه تبادل سریع احساسات گوناگون پایهریزی شد. ازاینجهت هیئات قرابت معنایی با این فضا پیدا کردند؛ چرا که هردو در انتقال احساس مؤثر بودند. این دوگانگی تفاوت اساسی در سطح فرم، یعنی حضور و عدمحضور و قرابت معنایی یعنی در انتقال احساس نوع تعامل امروزی هیئات با فضای مجازی را شکل میدهد.
کمکم شاهد این بودیم که هیئات صرفا به انتشار محتوا بسنده نکردند؛ بلکه کلیپهای منتشرشده تلاش میکرد با اقتضائات شبکههای اجتماعی همخوانی پیدا کند. البته هرچند تلاشها ی زیادی در این راستا شکل گرفت؛ ولی اینکه چه میزان هیئات در این امر موفق بودهاند، موضوع دیگری است که باید به دقت بررسی شود.
با شیوع همهگیری کرونا و لزوم جلوگیری از حضور افراد در یک مکان مشخص، هیئات تلاش کردند بخش عمدهتری از فعالیتهای خود را به فضای مجازی و شبکه های اجتماعی انتقال دهند که در این زمینه نیز برخی ناموفق و برخی موفقتر عمل کردند؛ چرا که همچنان اصل هیئت بر پایه حضور تعریف میشد.
با این مقدمه در ادامه بخشی از فعالیتهای برخی از هیئات اصفهان را در دهه محرم امسال در فضای مجازی بررسی میکنیم.
البته صرفا قصد داریم نگاه کلی به این فعالیتها داشته باشیم و وارد توضیح و تفسیر این فعالیتها نشویم؛ همچنین بهعلت وضع فیلترینگ و کثرت شبکههای اجتماعی در جامعه ایران، صرفا شبکههای خاصی را موردبررسی قرار میدهیم.
یکی از معروفترین هیئات اصفهان در سطح کشور، هیئت «فداییان حسین علیهالسلام» است که بهواسطه بروندادهایی مانند برنامه تلویزیونی «محفل» مداح این هیئت، یعنی سیدرضا نریمانی از نظر شهرت چهره شناختهشدهتری در میان عموم مردم کشور نسبت به سایر مداحان اصفهانی دارد.
هرچند این هیئت و مداح آن سیدرضا نریمانی صفحات متعددی در شبکههای اجتماعی دارند؛ اما صرفا صفحه اصلی این هیئت را موردبررسی قرار میدهیم. همچنین بازه زمانی بازدید لایوهای مورد اشاره در ادامه در شب تاسوعا و عاشورا بوده و تلاش شده حدودا در زمانهای اوج برنامه، آمار صفحات مشاهده و ثبت شود (دقت داشته باشید تعداد بازدیدهای لایو مربوط به لحظه مشابه است و ممکن است هر دسته از مخاطبان بخشی از برنامه را مشاهده کرده و بعد پخش زنده را ترک کرده باشند. مجموع بازدید پخش زنده درکل چندبرابر عدد ثبتشده است.)
از ابتدای دهه محرم تاکنون حدود ۴۵پست در صفحه هیئت فدائیان حسین علیه السلام بارگذاری شده که شامل گزارشهای تصویری و بخشهای سخنرانی و مداحی است. بهطورمیانگین هر پست ویدیویی ۹۰هزار بازدید داشته است (برخی پستها کمتر و برخی پستها بیشتر نیز بوده است).
مشخصا در این صفحه نماهنگها که تنظیم موسیقی نیز دارند بیشتر با استقبال روبهرو شدهاند و این جنس از پستها حدودا هرکدام بین ۹۰ تا ۱۲۰ کامنت هم دریافت کردهاند.این صفحه درمجموع حدود ۸۰هزار دنبالکننده دارد و در زمان لایو حدود ۵۰بازدیدکننده داشته است.
از دیگر هیئات بزرگ اصفهان، هیئت «مکتبالحسین» است که به مداحی حمید علیمی شناخته میشود. این هیئت هم در صفحه اصلی خود تاکنون حدود ۴۰ پست از محرم قرار داده است.
بازدید این پستها نیز مانند هیئت فداییان حدودا ۹۰هزار بازدید است. البته این اعداد تخمینی است و برخی پستها در این صفحات ممکن است بازدیدهای بسیار بالاتری داشته باشند؛ اما بهطورکلی با بازکردن یک پست بهصورت اتفاقی میتوان انتظار دیدن این بازه عددی را داشت. در صفحه این هیئت بیشتر گزارش تصویری و بخشهای مداحی به چشم میخورد و البته خبری هم از تنظیم استودیویی به آن معنا نیست. برخی پستهای پربازدید نیز تا ۱۵۰ کامنت را دریافته کرده است. این صفحه حدود ۱۶۳هزار دنبالکننده دارد و بازدید پخش زنده آن موقع ثبت حدود ۶۰۰ نفر بوده است.
هیئت «عاشوراییان» به عنوان یکی از بزرگترین هیئت-مجموعه فرهنگی های اصفهان از سال ها قبل فعالیت در فضای مجازی را آغاز کرده است. از ابتدای محرم تاکنون حدود ۴۵پست در صفحه این هیئت بارگذاری شده که شامل بخشهای سخنرانی و مداحی و گزارش تصویری و بخشهایی از برنامه تلویزیونی و نماهنگهایی از تصاویر مختلف مراسم مانند نمایشها و برنامههای دانشآموزی این هیئت است.
میانگین بازدید پستهای این هیئت نیز بین دوسه هزار نفر است؛ همچنین این صفحه حدود ۱۱ هزار دنبالکننده دارد و البته در طول مراسم پخش زنده از این صفحه صورت نگرفته است.
دیگر هیئت-مجموعه فرهنگی اصفهانی هیئت «باران» است. باران بر خلاف دو هیئت قبلی بیشتر با سخنران خود، یعنی حجتالاسلام محمد داستانپور شناخته میشود. در صفحه این هیئت از دهه محرم تاکنون حدود ۷۵ پست گذاشته شده است.
به غیر از گزارش تصویری و بخشهای مداحی و سخنرانی در این صفحه، کلیپهای سناریو محور نیز دیده میشود.
بهطور تقریبی کلیپهای بخشهای سخنرانی هرکدام بالای ۱۱هزار بازدید دریافت کرده و کلیپهای مداحی نیز حدودا هر کدام دوهزار بازدید دریافت کردهاند؛ همچنین همانطور که گفته شد، سعی شده کلیپهای متفاوتتری از مداحی و سخنرانی ولی با موضوع محرم و تصاویری از خود هیئت بارگذاری شود. تنظیم استودیویی هم به آن شکل در این صفحه در بازه محرم دیده نشده است؛ اما کلیپهای سخنرانی از تدوین متفاوتی برخوردارند. درمجموع، پستها کامنت زیادی دریافت نکرده و واکنش مخاطبان بیشتر در قالب همان لایککردن بوده است. بازدید ثبتشده در زمان پخش زنده نیز حدود ۱۰ نفر بوده است.
صرفا جهت نمونه ،یک هیئت مطرح در سطح کشور را هم بررسی میکنیم: هیئت «رایهالعباس» با مداحی حاج محمود کریمی که از هیئتهای بسیار شناختهشده کشور است. صفحه این هیئت در حال حاضر حدود ۶۰۰ هزار دنبالکننده دارد. از ابتدای محرم تاکنون حدود ۷۵پست در این صفحه بارگذاری شده و بهطور تخمینی پستهای ویدیویی حدود ۱۵۰هزار بازدید دارد. کامنتهای صفحه بستهشده و در حال حاضر زیر پستها کامنت نیست.بسیاری از هیئتهای اصفهان پخش زنده ندارند یا اگر داشته باشند هم بازدید آنچنانی ندارد.
در این نوشته قصد داشتیم دور نمایی از وضعیت کلی هیئات اصفهان در فضای مجازی ارائه کنیم و وارد جزئیات و بررسیها نشدیم؛ اما بهطورکلی هرچند بسیاری از هیئات پیشرفت چشمگیری در استفاده از شبکههای اجتماعی داشتهاند؛ ولی بهوضوح مشخص است که هنوز از بسیاری از ظرفیت این فضاها استفاده نشده است.
بهعنوانمثال کلیپهای آقای حسن آقامیری(روحانی خلع لباس شده) که صرفا بهعنوان یک شخص در این فضا شناخته میشود و هیئت مشهوری هم ندارد با فرم ومحتوای خطابه بهطور میانگین حدود دو تا چهار میلیون بازدید دریافت میکند و البته این صرفا مربوط به فضای مجازی است.
بههرحال میتوان گفت شاید بسیاری از هیئات اصفهان و کشور نیاز دارند تا بازنگری مجددی در نوع فعالیت در شبکههای اجتماعی داشته باشند و مسیر پیشرفت در این حوزه را با سرعت بیشتری بپیمایند.
