به گزارش اصفهان زیبا؛ طی سالهای اخیر ایران بهدلیل شرایط خاص برخی از کشورهای همسایهاش، میزبان جمعیت بسیاری از پناهندگان و مهاجران از این کشورها بهویژه افغانستان بوده است.
شرایطی چون جنگها و بحرانهای داخلی و منطقهای، وضعیت اقتصادی نامساعد، نزدیکی جغرافیایی و گاهی زبان مشترک و البته سیاست پناهندگی ایران که از شرایط مساعدتری برخوردار است، ایران را به مقصد مهاجرت برای کشورهای منطقه و همسایه ایران تبدیل کرده و در عین حال مشکلات بسیاری نیز در قالب چالشهای اجتماعی، امنیتی و اقتصادی در ابعاد مختلف برای ایران به وجود آورده است.
فشار بر منابع اقتصادی، رقابت در بازار کار ایران، ایجاد بار و تنشهای فرهنگی و اجتماعی و حتی بهداشتی فراوان در سایه حجم بالای مهاجران، ایجاد مشکلات امنیتی و نگرانی مردم از رهابودن اتباع، بهخصوص مهاجرانی که بهصورت غیرقانونی به ایران وارد شدند و… از مشکلاتی است که در پی حضور اتباع در ایران به وجود آمده و نیاز به تغییر اساسی در قانون و مقررات مربوط به اتباع خارجی و البته مدیریت اجرایی در سایه این قانون مناسب دارد. در همین رابطه مجلس یازدهم شورای اسلامی طرحی در قالب اصلاح قانون ورود و اقامت اتباع خارجی در ایران مصوب سال 1310 که پاسخگوی مدیریت و ساماندهی این حجم بالای اتباع درحدود 100 سال نبوده است را ارائه کرد که البته به مرحله نهایی تصویب نرسید و هماکنون مجلس دوازدهم بار دیگر در به راهاندازی آن، این طرح را به کمیسیون سیاست داخلی و شوراهای مجلس شورای اسلامی ارجاع داده تا پس از بررسی و تصویب در کمیسیون در صحن علنی مجلس به رأی گذاشته و تصویب شود؛ طرحی که بهطورکلی سعی دارد نظارت و مدیریت بر حضور مهاجران و اتباع در ایران را تسهیل کند و مانع از بهوجودآمدن مشکلات برآمده از حضور اتباع در ایران شود.
این طرح شامل 40 ماده است که بر اساس آن همه افرادی که وارد کشور میشوند، با این قانون جدید از مرز شناسایی میشوند، به آنها کارت اعطا میشود و اقامتهای یکساله، سهساله، پنجساله و هفتساله هم به اتباع طبق این قانون داده میشود. پس از هفت سال نیز نوعی اقامت ویژه درنظر گرفته شده است که براساس آن میتوانند مثلا ملک بهجز زمینهای مزروعی هم بخرند.
ساماندهی اتباع خارجی در ایران با اصلاح قانون اتباع
به گفته ابوالفضل ابوترابی، نماینده نجفآباد در مجلس شورای اسلامی، دو طرح با موضوع اتباع خارجی بهصورت همزمان در مجلس مطرح است. او درباره این دو طرح به «اصفهان زیبا» میگوید: «یکی از این طرحها درخصوص اساسنامه سازمان ملی مهاجرت است که پیشتر بهصورت طرح سازمان ملی اقامت ارائه شده است. این طرح ۱۰۳ماده و تبصره مفصل دارد و اساس آن زیربنایی و با هدف ساماندهی اتباع موجود و بازگرداندن اتباع مازاد و بدون استفاده به کشور خودشان عنوان شده است. از طریق این طرح، ایرانیهایی که خانه خود را به اتباع خارجی از جمله افغانستانیهای غیرمجاز اجاره دهند، دچار محرومیتهای اجتماعی و مجازات کیفری میشوند.
ایرانیهایی که شغل به اتباع غیرمجاز میدهند نیز شامل این مجازاتها میشوند. در سایه این طرح، اتباع خارجی در ایران بهنوعی ساماندهی میشوند. بدینصورت که از آنها انگشتنگاری، چهرهنگاری و آزمایش خون (تشخیص دیانای) گرفته میشود و در ادامه درخصوص شغل، مسکن، محل زندگی، ارائه خدمات عمومی، اخذ یارانه، ارائه یک کارتبانکی و یک سیمکارت موبایل اختصاصی برای آنها تصمیمات لازم صورت گیرد. درعینحال بر اساس این طرح هرساله در مراکز استان سازمان ملی مهاجرت مشخص میکند که چه شهر یا روستایی تعداد اتباع زیاد یا کمی دارد و باید براساس این آمار از اتباع آن استان کسر یا به آنها اضافه شود. اینکه اتباع به کدام روستا یا شهرها منتقل شوند، هر ساله در مراکز استان تصمیمگیری میشود.»
برخی از مشاغل در ایران خاص اتباع است
ابوترابی با بیان اینکه کلیات این طرحِ مفصل با ابعاد وسیع در مجلس یازدهم رأی آورد و درحال حاضر در مجلس دوازدهم برای تصویب نهایی به جریان افتاده است، میگوید: «طبق آمار وزارت کشور حدود پنج میلیون اتباع در کشور است که به نظر میرسد این تعداد از اتباع دارای مجوز و قانونی هستند. از تعداد کلی اتباع (قانونی و غیرقانونی) اما آمار دقیقی وجود ندارد. پیشبینی ما از آمار کلی اتباع خارجی مجاز و غیرمجاز در ایران حدود هفت تا هشت میلیون است. البته برخی احتمالات از ۱۰میلیون هم خبر میدهد.»
او میافزاید: «در راستای طرح اصلاح قانون ورود و اقامت اتباع، سال گذشته مجلس برای بحث بستن مرزها مبلغ خوبی را تعیین کرد. درحالحاضر نیز برای مرزهای شرقی ایران دیواری بسیار بلند، بتنی و قطور با طول ۲۰۰ کیلومتر طراحی شده که در حال ساخت است و ممکن است امسال طول این دیوار به 250 یا ۳۰۰ کیلومتر هم برسد. مرزهای شرقی کشور ایران با افغانستان و پاکستان حدود دوهزار کیلومتر (۹۳۰ کیلومتر با افغانستان و حدود هزار کیلومتر با پاکستان) است. در این میان ما نباید تنها بر ورود افغانستانیها به ایران تمرکز کنیم؛ بلکه باید ورود مهاجران پاکستانی را نیز در نظر داشته باشیم؛ چراکه در آیندهای نزدیک شاهد بحران اتباع پاکستانی و ورود پاکستانیها به ایران خواهیم بود.» به گفته ابوترابی، ایران میتواند با بستن مرزها شرایط اتباع در ایران را ساماندهی کند.
او عنوان میکند: «درعینحال بهدلیل اینکه اتباع 37شغلی را انجام میدهند که ایرانیها از انجام آن امتناع میکنند، بهنوعی کشور و ایرانیها را با کمبود شغل در این حوزهها که 17 مورد آن خاص اتباع است، مواجه کرده. ازجمله این شغلها مرغداری، گاوداری و پروژههای فاضلاب است؛ حوزههایی که البته اگر اتباع در ایران نباشند، قطعا ما دچار بحرانهای فوقالعاده بزرگی میشویم. به همین خاطر ما نیاز به حضور اتباع مفید در ایران برای این مشاغل داریم.» او ادامه میدهد: «بر اساس قانون اصلاحشده، اتباعی که در کشور موردنیاز نیستند، باید از کشور خارج شوند و به خاک خود بازگردند. اکثر اتباع حاضر در کشور مفید نیستند. باید مشخص شود اتباع کجا زندگی میکنند و به چه شغلی مشغولاند. از طرفی اتباع حق تغییر شغل خود را هم در ایران ندارند؛ یعنی اگر در مرغداری یا گاوداری مشغول به کارند، حق ندارند در اغذیهفروشی کار کنند. بر اساس قانون اتباع نباید در شغلهایی که ایرانیها میتوانند مشغول به کار باشند، فعالیت کنند.»
نیاز به حضور اتباع در شهرهای نجفآباد، رضوانشهر و تیران و کرون
نماینده نجفآباد در مجلس همچنین در پاسخ به این پرسش که بر چه اساس تعداد اتباع در بین استانهای کشور تقسیم میشوند، میگوید: «ما در طرح اصلاح ورود و اقامت اتباع خارجی، شورایی با عنوان شورای هماهنگی با ریاست وزیر کشور و با دبیری رئیس سازمان ملی مهاجرت تعریفشده است که اعضای آن شامل ۲۴ دستگاه ازجمله وزارت کار و رفاه اجتماعی است؛ بهعنوانمثال، اداره کار اعلام میکند که نجفآباد و تیران و کرون با کمبود دوهزار نیروی کار مواجه است و بر همین اساس باید تعدادی از اتباع به این شهرستانها منتقل شوند و وزارت کشور با هماهنگی اداره کار مناطقی که نیاز به نیرو دارند را با تشکیل جلسات سالیانه تأمین میکند. همچنین وزارت کار سامانهای برای این موضوع در نظر گرفته است که کارفرماها در این سامانه تعداد نیروی کار موردنیاز خود را ثبت میکنند. وزارت کار هم بر اساس آمار ثبتشده در سامانه سهمیه هر شهر و روستا را برای اتباع مشخص میکند.»
او با بیان اینکه ایران درحال حاضر با بحرانی تحتعنوان نیروی کار ایرانیهای بیحال روبهرو است. ایرانیهایی که حاضر به انجام هر نوع شغلی نیستند، ادامه میدهد: «کمبود نیروهای کار ما نیز عمدتا در سنگبریهاست که ایرانیها اصلا اشتیاقی برای کارکردن در این حوزه ندارند و بهندرت در این بخش فعالیت میکنند؛ یکی از شغلهایی که در نجفآباد، رضوانشهر و تیران و کرون هم وجود دارد و عمدتا با کمبود نیرو در این بخشها مواجه است. کمبود نیرو در حوزه نساجی علویجه نیز دیده میشود؛ شرایطی که باعث شده بسیاری از کارخانهها یا با حداقل نیرو کار میکنند یا اصلا تعطیل شوند.»
در ادامه ابوترابی با اشاره به اتباع افغانستانی و نحوه ورود آنها طی چند موج به ایران میافزاید: «از سال ۱۳۵۱ تا به امروز طی پنج موج افغانستانیها به ایران مهاجرت کردهاند. درمجموع ۹۵درصد اتباع خارجی ایران افغانستانی هستند؛ افغانستانیهایی که همیشه و در همه زمانها طی 50سال به ایران تردد داشته و همچنان دارند. آخرین موج ورود افغانستانیها به ایران به زمان بر سرکار آمدن طالبان در این کشور برمیگردد.» نماینده نجفآباد از مهاجران افغانستانی قدیمیتر و جدیدتر و شرایط آنها بر اساس قانون اتباع میگوید و عنوان میکند: «اتباع بر اساس سال ورود و قدیمی و جدیدبودنشان در ساماندهی طبقهبندی و شرایط آنها برای حضور در ایران بررسی میشود.»
بدون حضور اتباع در حوزه ساختمان قیمت ساخت خانه دو برابر خواهد شد
نماینده استان اصفهان در مجلس شورای اسلامی همچنین در بررسی ابعاد اقتصادی اتباع خارجی، بهخصوص افغانستانی در ایران، میگوید: «بهدلیل صنعتیبودن استان اصفهان، حدود 10درصد از کل اتباع خارجی ایران در استان اصفهان حضور دارند. اصفهان نیز از تولیدکنندگان بزرگ مرغ و تخممرغ و همچنین شیر و لبنیات است و عمده صادراتش نیز به این محصولات برمیگردد و رتبه اول کشور در این بخشها را به خود اختصاص داده است. همچنین رتبه محصولات گلخانههای اصفهان در ایران برتر است. رتبه استان اصفهان بهخصوص شهرهای شهرضا، دهاقان و تیران و کرون در تولید بوقلمون و تولید سنگهای ساختمانی نیز در کشور اول است؛ حوزههایی که عمده فعالیت در آنها بر عهده از اتباع افغانستانی است و بدون اتباع فعالیتی نخواهند داشت و بهنوعی کار میخوابد.»
او ادامه میدهد: «در بخش تولیدات ساختمانی همچون موزاییک و بلوک اتباع بسیاری مشغول به کار هستند و با عدم حضور آنها بهنوعی قیمت ساخت خانه در ایران دو برابر خواهد شد؛ چراکه ایرانیها بهسختی در این بخشها حاضر به فعالیت میشوند؛ لذا باید حوزههای شغلی اتباع بر اساس قانون اتباع ساماندهی شود و فردی که قبلا فعالیت ساختمانی داشته است به شغلهای دیگری مشغول نشود و بهاصطلاح جای ایرانیها را نگیرد. به این سیستم میگویند سیستم کفالتی؛ بدین معنا که شغلی که در ایران جزو مشاغل سخت و زیانآور است و توسط اتباع انجام میشود، زمانی که در سامانه به ثبت میرسد، نباید تغییرکند.»
اتباع موردنیاز کشور حفظ شوند
ابوترابی با اشاره به مطالعات تطبیقی صورتگرفته در خصوص جمعیت اتباع در برخی از کشورهای دنیا میگوید: «در حال حاضر ۷۵درصد جمعیت امارات، ۹۰درصد قطر و ۲۵درصد کشور آلمان را اتباع تشکیل دادهاند؛ آماری چشمگیر که در کشورهای پیشرفته دیگری همچون آمریکا، ترکیه نیز دیده میشود و با اجرای این سیاست روند موفقی را تا به امروز طی کردهاند. این شرایط به ما خاطرنشان میکند ما نباید صرفا بر روی موضوع مهاجرت حساس باشیم؛ بلکه باید این فضا را مدیریت و آن را ساماندهی کنیم تا بیشترین بهره را ببریم. ایران باید اتباع موردنیاز را در کشور حفظ و آن قشری که موردنیاز نیست را از کشور خارج کند.»
نگرانی مردم ایران از اتباع بدون مجوز
نماینده نجفآباد همچنین به نگرانی مردم ایران از اتباع خارجی و حضور بدون سامان آنها در کشور اشاره میکند و ادامه میدهد: «هماکنون نظارت درستی بر اتباع خارجی در ایران وجود ندارد؛ فضایی که مردم ایران را نگران کرده و بهنوعی احساس ناامنی در جامعه به وجود آورده است. این نوع رهابودن اتباع، مردم ایران را دچار اضطراب کرده است و باید از طریق ساماندهی اتباع و خروج نیمی از اتباع خارجی غیرمفید از ایران برطرف شود.» او میافزاید: «بعد از حدود 100 سال قرار است برای اولین بار از طریق یک قانون مدون در زمینه اقامت اقدامات خوبی در ایران صورت گیرد. البته ضمانت اجرایی ما در کشور ضعیف است و باید در این خصوص تدابیری نیز اندیشیده شود؛ آنچه ما در قانون اتباع بیشتر به آن توجه کردهایم.»
اتباع سرمایهگذار و با ظرفیت علمی موردتوجه قرار میگیرند
ابوترابی با بیان اینکه اتباعِ سرمایهگذار و آنهایی که دارای فعالیت فرهنگی یا علمی در ایران هستند امتیازهای ویژهای در مقایسه با دیگر اتباع دارند، میگوید: «به یاد دارم در دولت آقای روحانی زمانی که امارات شیعههای افغانستانی را با سرمایه 34 میلیارد دلاری از کشور اخراج کرد. آنها تمایل زیادی برای مهاجرت به ایران داشتند و متأسفانه بهدلیل نبود قانون، این سرمایه از دست ایران رفت؛ آنچه امروز باید موردتوجه قرار گیرد.»
کاهش اثرات تحریم در استفاده از ظرفیت تجاری افغانستانیها
او ادامه میدهد: «سالهای اخیر تجارت در بین افغانستانیها در سراسر دنیا بسیار رایج شده است؛ ظرفیتی که ما میتوانیم در راستای کاهش اثرات تحریم علیه کشورمان از آن استفاده کنیم. حتی درخصوص تعیین قیمت دلار یکی از بازارهای تأثیرگذار بر قیمت دلار در ایران، بازار هرات است. درحال حاضر سه کانون تعیینکننده قیمت دلار ایران وجود دارد که شامل اربیل، دبی و هرات است؛ به همین خاطر افغانستانیها در حوزه تجارت و دورزدن تحریمها میتوانند کمک بسیاری به ایران کنند.»