به گزارش اصفهان زیبا؛ روزهای اخیر روزهای پرحاشیه تأیید صلاحیت و انتخاب وزیران دولت چهاردهم است. روزانه چند وزیر از وزرای پیشنهادی در صحن مجلس بررسی شده و بعد از طی فرایندهایی، نمایندگان مردم وزرای پیشنهادی را رد یا تأیید میکنند. گروههای مردمی و اصناف مختلف نیز در حوزههای گوناگون کشور توقعاتی از وزرای مربوط به حوزه فعالیتشان دارند و شاید به دنبال گوش شنوایی برای انتقال این توقعات به دست وزرای آینده باشند.
تا زمان نگاشتن این گزارش هنوز نوبت به بررسی صلاحیت سید عباس صالحی، وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی، نرسیده است؛ اما این تغییری در هدف این گزارش ایجاد نکرده و فارغ از تأیید یا رد صلاحیت او یا بهطورکلی فارغ از اینکه وزیر پیشنهادی در این وزارتخانه مهم چهکسی است، از اهالی فرهنگ مکتوب اصفهان جویای توقعات و انتظاراتشان از وزیر آینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شدهایم.
ادبیات کودک و نوجوان ایران را جهانی کنیم
ادبیات کودک و نوجوان یکی از شاخههای ادبی کشور است که علاوه بر داشتن گسترهای وسیع از طرفداران، از لحاظ محتوایی و موضوعی حساس و تعیینکننده است. در این زمینه نویسندگان پرکار و ماهری مشغول به کارند و دغدغهشان فرهنگسازی و ایجاد زمینه برای رشد فکری و اجتماعی و شخصیتی آیندهسازان کشور است.
بنفشه رسولیان، نویسنده چیرهدست کودک و نوجوان است که با کسب سالها تجربه در این عرصه، انتقادات زیادی نیز دارد. او میگوید: سالهاست منتظریم ادبیات کودک و نوجوان کشورمان جهانی شود و چنین آرزو و هدفی داریم؛ اما با دستفرمان فعلی به چنین نقطهای نخواهیم رسید. چون در این حوزه با گروهها و رانتهایی مواجهیم. ناشرانی که جای خودشان را در کشور باز کرده و اسم و رسمی به دست آوردهاند، گروهی از نویسندگان را برای خود انتخاب کردهاند و صرفا با این افراد کار میکنند. پیشکسوتان این زمینه نیز اجازه ظهور و بروز افکار نویسندگان جوان و ایدههای جدید را نمیدهند.
او به جوایز جهانی اشاره میکند: کشور پهناوری همچون ایران با این همه نویسنده و فرهیخته در حوزه کودک و نوجوان، چرا نباید در سالهای اخیر حتی یک برنده در جوایز جهانی داشته باشد؟ هر سال اسامی خاص و تکراری به جوایز جهانی معرفی میشوند و هیچ سالی هیچکدام برنده نمیشوند و ما داریم از جهانی شدن فاصله میگیریم، بهدلیل خودخواهیهای عدهای خاص که در رأس امور قرار گرفتهاند.
این مسائل باعث شده تا تواناییهای نسل جوان نادیده گرفته شود. گاهی نوشتههایی از نویسندگان جوان را میبینم که اگر حمایت و دیده شوند، از بسیاری از اساتید و پیشکسوتان عرصه ادبیات کودک و نوجوان کارهای بهتری ارائه میکنند و حرفهای جدیدی برای زدن دارند. این دست از نویسندگان اجازه نمیدهند در خانه همسایه نیز چراغی روشن شود. با این مسیر در حوزه ادبیات کودک و نوجوان هرگز جهانی نخواهیم شد؛ درحالیکه گاهی برندگان جوایز جهانی با اولین یا دومین کتابشان برنده میشوند. با حضور یافتن در این جوایز، ادبیات و نویسندگان و آثار ایرانی مطرح و جهانی میشوند و این امتیاز بزرگی برای کشور است.
رسولیان تأکید میکند: از وزیر ارشاد جدید درخواست میکنم اینگونه دیدگاهها را تغییر دهند و با ناشرانی که بهصورت خاص مشغول فعالیتاند و باعث ایجاد این معضل شدهاند، گفتوگو کنند تا به ایدهها و نویسندگان جدید و جوان اجازه کار و فعالیت و دیدهشدن بدهند و از ایشان حمایت کنند. کودکان و نوجوانان به سمت کتابهای ترجمهای سوق یافتهاند و از آثار تألیفی دور شدهاند؛ زیرا آثار خارجی بهطور مرتب با ایدهها و داستانها و نویسندگان جدید ظهور میکنند؛ اما نویسندگان پرکار کشور صرفا اسامی تکراریای هستند با ایدههای تکراری و قدیمی که ناشران نیز از این افراد حمایت میکنند؛ هرچند آثارشان از لحاظ محتوایی قوی باشد. نسل جدید و کنونی با نسلهای گذشته متفاوتاند و نیاز به ایدهها و افکار جدید دارند. در شهرهای دور از پایتخت، نگاهها به نویسندگان پایتختنشین نباشد و نویسندگان تازهنفس آن دیار نیز دیده و حمایت شوند. وزیر ارشاد جدید باید این رویکردها را ایجاد کند.
برای یک پذیرایی ساده بودجه نداریم
طبق آخرین آمار، 66 انجمن ادبی در استان و 19 انجمن در شهر اصفهان ثبت شده است و عهدهدار برگزاری برنامههای آموزشی و مناسبتی در زمینه شعر و ادب با حضور شاعران پیشکسوت و نوپا هستند و در اعتلا و ماندگاری ادب کشور نقش ویژهای ایفا میکنند. بااینحال، این انجمنها درگیر مشکلاتی هستند.
سحر کاظمی که مدیر انجمن ادبی شایان رهنان است، در خصوص مشکلاتی که در مدیریت این انجمن با آن دست و پنجه نرم میکند، چنین میگوید: بودجهها به انجمنهای فرهنگی اختصاص داده نمیشود و این بودجه در فضاهای بازپروری خرج میشود؛ درصورتیکه اگر این هزینه خرج اعتلای فرهنگ شود، بزهکاریهای اجتماعی کمتر میشود. ما در انجمن ادبیمان هیچ بودجهای نداریم و صرفا فضایمان را شهرداری تأمین کرده است و در این فضا بهطور مرتب و به مناسبتهای مختلف برنامههای ادبی برگزار میکنیم. اما برای حتی تهیه یک پذیرایی ساده در برنامهای چندساعته با استقبال خوب، بودجهای نداریم و خودمان هزینهها را تأمین میکنیم. ما در این انجمن کارگاههای ادبی مختلفی برگزار میکنیم. ولی برای برگزاری برنامهها هیچ کمکی از جانب ارشاد به ما نمیشود و بهشدت از این مسئله گلایهمندیم. امیدوارم وزیر ارشاد آینده حامی انجمنهای ادبی باشد. تمام فعالان در انجمن ادبی از سر علاقه کار میکنند و هیچگونه مزایای مالی دریافت نمیکنند. اساتیدی در انجمن بهطور رایگان برای تدریس و آموزش حضور مییابند. اما سعی میکنیم با شیوههایی از ایشان تقدیر کنیم.
رشد بیرویه انجمنهای ادبی
محمدامین فردوسی، دبیر انجمن ادبی مجموعه فرهنگی منتظران نور، با اشاره به مشکلات گوناگون در عرصه ادب کشور بیان میکند: در فضای ادبی کشور ضابطهای وجود ندارد. تمامی شب شعرها با تمرکز بر روابط برگزار شده و در پوسترها اسامی خاص و تکراری دیده میشود. برگزیدگان اکثر جشنوارههای ادبی بر مبنای رابطه انتخاب میشوند و به ندرت جشنوارهای را مییابیم که داوری واقعی و عادلانه صورت بگیرد.
همچنین در فضای شعر و ادبیات کشور ساحت هیچ شاعری مبرا نیست؛ حتی اگر استاد حرفهای باشد. یکی از مشکلات ما این است که اگر شاعری در حضور رهبر معظم انقلاب شعر بخواند، خود را تافتهای جدابافته میداند؛ در حالی که ایشان بنا به تأیید بسیاری از اهالی فن، یک منتقد ادبی به معنای واقعی کلمه هستند و در شعر با کسی شوخی ندارند؛ حتی اگر بزرگترین شاعران باشند؛ بااینحال، همان شاعران به واسطه شعرخوانی در حضور رهبر انقلاب، خود را سوای دیگران میدانند. نتیجه این موضوع این میشود که بسیاری از نهادها و ارگانها در این خصوص گزینشی عمل میکنند و فقط به این دسته از شاعران اهمیت میدهند؛ حتی اگر شعرشان خوب نباشد! در دولت جدید، باید بهگونهای رفتار شود که عدالت در خصوص همه شاعران یکسان برقرار شود.
او میگوید: رشد قارچگونه انجمنهای ادبی و نبود نظارت بر آن، آفت شعر و ادبیات کشور است. در دهه نود، به واسطه فرمایش رهبر انقلاب در یکی از دیدارها با شاعران، موضوع انجمنهای ادبی مطرح شد و ایشان بر تأسیس این انجمنها تأکید فرمودند. سال 97 اولین مجمع انجمنهای ادبی در تهران تشکیل شد و دبیران انجمنها در تهران حضور یافتند. اما بهیکباره مؤسسات در وزارت ارشاد ادغام شد و تکلیف انجمنها در هالهای از ابهام فرورفت. جناب صالحی آن زمان آییننامه انجمنهای ادبی را ابلاغ کردند و قرار بود اتفاقات خوبی بیفتد که بینتیجه ماند. در حال حاضر نیز تعداد بیشماری انجمن ادبی ثبت شده است. چاره همه این مشکلات ایجاد ضابطه است و از وزیر آینده این توقع را داریم تا با ضابطهمند کردن فضای شعر و ادب کشور، چنین مشکلاتی کمرنگ شود.
حمایت ارشاد از ناشران عادلانه باشد
در استان اصفهان طبق آخرین آمار حدود 400 ناشر ثبت شده است که کمتر از نیمی از این آمار فعالاند. بااینحال، اصفهان در این خصوص جزو استانهای فعال و تأثیرگذار بوده و ناشرانش در سطح کشور شناختهشده و صاحبتجربهاند. در سالهای اخیر، ناشران کشور با مشکلات بسیاری روبهرو شدهاند و بسیاری از ناشران به همین دلیل کرکره فعالیتشان را پایین کشیدهاند. ناشران اصفهانی نیز از این مشکلات رها نبودهاند.
حمید فرهمند که رئیس کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه هنر اصفهان و مدیرمسئول نشر گلدسته است، توقعاتش را در دو حوزه دخالتهای وزارتخانه در امور فرهنگی و مسائل مربوط به چاپ و نشر دستهبندی میکند: وزیر جدید باید در سیاستگذاریها از افراد باتجربه و فرهیخته استفاده کند و مدیران فرهنگی از میان فرهیختگان توانمند انتخاب شوند؛ نه صرفا از میان افراد سالم. همچنین میزان دخالت اداره ارشاد در امور کمتر شود و صرفا جنبه نظارتی پیدا کند و این اجازه به اهالی فرهنگ داده شود تا خودشان امور را در دست بگیرند. قرار نیست ادارات ارشاد شهرها همه فعالیتهای فرهنگی شهر را انجام دهند و باید کارها به دست اهالی فرهنگ سپرده شود و ارشاد صرفا نقش نظارتی و هماهنگکننده داشته باشد. در عین حال، نهادهای نظارتکننده دیگری نیز داریم و بهطور کلی در عرصه فرهنگ شاهد موازیکاریهای بسیاری هستیم.
در مباحث مربوط به چاپ و نشر، فرایندهای صدور مجوز طولانی است و در استان اصفهان از ناشر هیچ حمایتی نمیشود. در ادارات ارشاد اگر حمایتی نمیکنند، سنگ هم جلوی پای ناشر نیندازند و کتاب ناشران چند ماه در مراحل صدور مجوز و ممیزیها قرار نگیرد. حمایتها نیز عادلانه باشد. بزرگترین خدمت را کسی انجام داد که سهمیه کاغذ را حذف کرد و امکان ورود ناشران خصوصی و ضعیفتر به بازار برای رقابت داده شد. بهطور کلی، در حال حاضر فرایندهای چاپ و نشر کتاب طولانی است و حمایت و تشویق از ناشران صورت نمیگیرد.
وزارتخانه کالای فرهنگی را بازتعریف کند
فرهاد فروزنده، مدیر انتشارات یار مانا نیز میگوید: وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی باید بکوشد ضمن بازتعریف شدن کالای فرهنگی، این محصولات به اولویتهای سبد خانوار نزدیک و مثل نیازهای اولیه در نظر گرفته شود. طرحهای فصلی که برای رونق کتابفروشیها انجام شد، مسیر درستی بود؛ اما همه اینها نقش مسکن دارد. اصل این است که جامعه بداند کالای فرهنگی نیاز روحیاش است.
کتابفروشان نادیده گرفته نشوند
کتابفروشان حلقه واسط میان مردم و صنعت نشرند و نقش مهمی در چرخه نشر ایفا میکنند. طبق آمار اتحادیه کتابفروشان اصفهان، 120 واحد صنفی کتابفروش در اصفهان داریم که البته در سالهای اخیر بخشی از این واحدها بهدلیل مشکلات اقتصادی و به هم ریختن بازار فروش به تعطیلی کشیده شدهاند.
سید مهدی طالقانی، نایبرئیس اتحادیه کتابفروشان اصفهان، انتظاراتش را در چند دسته بیان میکند: وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت چهاردهم در انتخاب معاونان و مدیران، اصل شایستهسالاری و انتخاب نیروهای جوان با ایدههای نو را مدنظر قرار دهد؛زیرا با انتخاب نیروهای جوان این امید و اشتیاق در سطح جامعه فرهنگ ایجاد میشود که در آینده شاهد حرکتهای خوب فرهنگی باشیم. سازوکاری ترسیم و اجرا شود که در تصمیمگیریها نه بهصورت نمادین، بلکه بهصورت عملی، از تجربیات و نظرات افراد نخبه و صاحبنظر در حوزههای مختلف فرهنگی بهخصوص انجمنهای صنفی و تشکلهای مردمنهاد استفاده شود.
طالقانی ادامه میدهد: در حوزه فرهنگ شاهدیم بسیاری از کارها اقدامات کوتاهمدت و ژورنالیستی است که بر عرصه فرهنگ تأثیری ندارد و گاه باعث تخریب فرهنگی نیز میشود؛ درحالیکه مسائل فرهنگی تأثیر بلندمدتی بر جامعه میگذارد؛ بنابراین برنامهریزی برای تحقق شاخصههای فرهنگی نیز باید بلندمدت باشد. در این خصوص باید این اصل مدنظر قرار گیرد که هر دولت صرفا به برنامهریزی برای دوران خدمت خود اکتفا نکند و با چیدن برنامههای بلندمدت، برای رفع این معضل اقدام شود.
او در عرصه کتاب نیز این پیشنهاد را ارائه میکند: در حوزه کتاب نیز پیشنهاد میشود برنامهریزیها بهگونهای باشد که تمام حلقههای صنعت چاپ و نشر در تصمیمگیریها دخیل و بهرهمند شوند. در بسیاری از تصمیمات اخیر، گاه حضور کتابفروشان نادیده انگاشته و از منتفع شدن آنها غفلت شده است. فراموش نکنیم صنعت نشر وقتی میتواند موفق باشد که چراغ کتابفروشیها روشن و پررونق باشد. هرگاه بتوانیم کتابفروشیهای موفق داشته باشیم، آن گاه همه ارکان صنعت نشر منتفع خواهد شد.