به گزارش اصفهان زیبا؛ مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، در اولین سفر خارجی خود به مقصد عراق، ضمن دیدار با عبداللطیف رشید، رئیس‌جمهور عراق، بر لزوم ایجاد «اتحادیه کشورهای اسلامی» و تلاش برای «رفع مرزها میان کشورهای اسلامی مشابه اتحادیه اروپا» تأکید کرد و تقویت وحدت در کشورهای اسلامی را در ناکارآمدی تحریم‌ها مؤثر دانست؛ موضوعی که پزشکیان طی روزهای برگزاری سی‌وهشتمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی در تهران و دیدار با سفرای کشورهای اسلامی و میهمانان این کنفرانس نیز به آن اشاره کرد و در توصیه به وحدت، برداشتن مرزها را در رفع اختلاف و دشمنی میان مسلمانان مؤثر دانست.
جهانی‌شدن و کم‌رنگ‌شدن مرزها
نظریه حذف مرز و تبادلات سرزمینی بدون کارکرد مرزی از مباحث چالش‌برانگیزی است که علاوه بر تحکیم وحدت میان کشورها، ممکن است از اقتدار آن‌ها بکاهد. این موضوع امروزه ذیل گفتمان جهانی‌شدن مطرح می‌شود. در عصر حاضر پژوهشگران در سراسر دنیا پیوسته درحال‌تحقیق و تفکر بر روی این موضوع هستند که آیا ارائه یک نظام نوین جهانی بدون حدومرز مشخص می‌تواند جوابگوی مشکلات باشد یا اینکه ایجادکننده دردسرهای تازه‌ای است؟ فارغ از پاسخ به این سؤال اما آنچه ما را در زمان حال متعجب می‌سازد، یک فشردگی فضایی، زمانی و مکانی است که از آن به‌عنوان دهکده جهانی یاد می‌کنند.
پیشرفت‌های تکنولوژی در سال‌های اخیر، باعث جهانی‌شدن اقتصاد، فرهنگ، امنیت و اطلاعات شد که اساس بنیادی آن کم‌رنگ و بی‌اهمیت‌شدن مرزهاست؛ اتفاقی که از حدود سه‌دهه پیش در اروپا آغاز و تا امروز نگاه کشورهای غیراروپایی را به خود معطوف کرده است. اولین گام کشورهای اروپایی در پی رفع موانع مرزی ایجاد پیمان شینگن بود؛ پیمانی که تا امروز موجب توسعه و همبستگی بیشتر کشورهای اروپایی شده است و به گفته رئیس‌جمهور کشورمان، کشورهای اروپایی این پیمان را با وجود جنگ‌های بزرگ و شدید منعقد کردند و درنهایت اختلافات را کنار گذاشته، مرزها را کم‌رنگ کرده، پول‌ها را واحد و امکان تردد آسان میان کشورهای یکدیگر را برای شهروندانشان فراهم کرده‌اند.
آیا امکان اجرای طرحی مشابه شینگن برای کشورهای اسلامی وجود دارد؟
توافق‌نامه شینگن، اولین‌بار بین شش کشور اروپایی در 1985 در دهکده شینگن لوکزامبورگ به امضا رسید. پس از اتمام جنگ جهانی دوم کشورهای آلمان و فرانسه به این فکر افتادند که چطور می‌توانند روابط آزادانه‌ای را میان شهروندان خود برای رفت‌وآمد و انجام مبادلات تجاری برقرار کنند؛ بدین ترتیب ویزای شینگن جهت تسریع در روابط کشورهای اروپایی به‌وجود آمد. یکی از اساسی‌ترین اصل این پیمان، تقویت تدابیر امنیتی بر پایه ایجاد یک نظام اطلاعاتی، به نام نظام اطلاعاتی شینگن شد.
در این نظام اطلاعاتی، مشخصات و اطلاعات مربوط به همه افراد، مسافران مشکوک، اسناد سرقت‌شده و مدارک مربوط به مجرمان وجود دارد. از مهم‌ترین مزایای پیمان شینگن، می‌توان به پیشرفت و توسعه اقتصادی تبادلات ارزی ساده بین کشورهای عضو، لغو کنترل مرزی بین کشورهای اتحادیه اروپا، رفت‌وآمد آزادانه و بدون محدودیت افراد، محصولات، خدمات و سرمایه، سیستماتیک‌بودن شرایط ویزا، برای درنظرگرفتن ورود و اقامت کوتاه‌مدت برای کشورهای عضو توافق‌نامه شینگن اشاره کرد؛ تجربه‌ای موفق که ما را وادار کرد طی گفت‌وگویی با محمدعلی بصیری، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان، امکان اجرای این طرح در خصوص کشورهای اسلامی و رفع حصار مرزی مشابه با آنچه در اروپا انجام شد را بررسی کنیم.
بصیری در پاسخ به این سؤال که آیا امکان اجرای طرحی مشابه شینگن برای کشورهای اسلامی وجود دارد یا خیر، به «اصفهان زیبا» گفت: «در جایی که صحبت از جهان اسلام و امت واحد در میان باشد، در عمل حرکت به سمت اصول و اهداف مشترک را می‌طلبد. اگر این امکان از لحاظ جغرافیایی برای کشورهای اسلامی وجود داشته باشد، موانع به‌تدریج کاهش پیدا می‌کند؛ کاری که اتحادیه اروپا در 1990 با کم‌رنگ‌کردن مرزها انجام داد. کشورهایی وجود دارند که ازلحاظ توان امنیتی و بسترسازی بسیار ضعیف باشند؛ اما این قبیل کشورها موضوع بحث نیست؛ ما می‌توانیم در آغاز با کشورهای هم‌تراز مانند عراق، ترکیه، قطر و عربستان وارد این پیمان شویم. اروپا نیز در ابتدای انعقاد پیمان با کشورهایی روبه‌رو بود که بستر درخور پیمان نداشتند؛ اما به‌مرور با کمک پنج عضو اصلی به شینگن ملحق شدند. اکنون تعداد این کشورها به 28 کشور می‌رسد.»
مزایا و معایب این طرح در سطح شهری و تعاملات بین‌المللی
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان درباره مزایای این طرح به نظریه ارتباطات «کارل دویچ» استناد کرد و افزود: «دویچ در این نظریه جوهره وجود مردم را به ارتباط با یکدیگر می‌داند؛ یعنی توانایی انتقال، فهم پیام و پیش‌بینی‌پذیری رفتاری به شکل متقابل. همچنین او ارتباطات اجتماعی و تبادلات اقتصادی را عامل پیوند مردم به یکدیگر تلقی می‌کند که در این بین شرایط بین‌المللی مؤلفه بسزایی در این ارتباط است.»
بصیری در ادامه توضیح داد: «گستردگی ارتباطات در سطح کلان بین‌المللی یا منطقه‌ای امکان تبادلات کالا و خدمات را بیشتر و بهتر خواهد کرد؛ بدین شکل کشورها یک مسیر هموار تا توسعه را با حداقل هزینه و دردسر طی می‌کنند.» او همچنین به معایب این طرح برای توسعه شهری و تعاملات بین‌المللی نیز اشاره کرد و گفت: «این‌گونه طرح‌ها باید تحت استانداردهای لازم امنیتی کنترل و فعال شوند؛ چراکه در صورت فقدان نظارت منجر به آثار مخربی ازجمله بی‌ثباتی، ناامنی و اعتراضات مرزی خواهند شد.»
بهره‌وری اصفهان از تحولات مرزی در خاورمیانه
عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان از فواید طرح پیشنهادی رئیس‌جمهور در برداشتن مرزها بین کشورهای اسلامی برای اصفهان نیز گفت و عنوان کرد: «شهرهایی مانند اصفهان، شیراز و مشهد به‌دلیل داشتن زیرساخت‌های توریستی خوب می‌توانند در کوتاه‌مدت به درآمدزایی، اشتغال، جنب‌وجوش و تولید برسند که این تنها دستاورد اولیه در سایه این طرح محسوب می‌شود. در بلندمدت نیز با توجه به ظرفیت طرح امکان دسترسی به فعالیت‌های پیشرفته تجاری، کشاورزی و صنعتی قابل‌پیش‌بینی است.»
«کسب منفعت»؛ علت استقبال کشورها از طرح پزشکیان
بصیری همچنین علت استقبال کشورهای منطقه، به‌خصوص عراق را این‌گونه توصیف کرد: «انعقاد یک پیمان توسط یک یا چند کشور فقط منجر به کسب سود برای کشور پیشنهاددهنده نمی‌شود، بلکه این مزایا میان طرفین پیمان تقسیم خواهد شد؛ به‌گونه‌ای که هرکدام میز مذاکرات را با رغبت ترک کنند. درخصوص اشتیاق طرف عراقی به این‌گونه پیمان‌ها باید علت را جویا شد که درباره عراق به نظر می‌رسد محاصره، مشکلات و بحران‌های قدیمی در دهه‌های گذشته عراق را دچار عقب‌ماندگی زیرساختی کرده است. یکی از راه‌حل‌های بسزا در این خصوص، بستن پیمان‌هایی است که منجر به تبادل فرهنگ و تخصص خواهد شد؛ زیرا در این صورت می‌توان جاماندگی و تخریب را به‌راحتی جبران کرد.»
دومین گام؛ حذف دلار از مبادلات منطقه‌ای
استاد روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان در پاسخ به این سؤال که آیا امکان حذف دلار از مبادلات کشورهای اسلامی وجود دارد نیز چنین گفت: «سازمان‌هایی مانند بریکس و شانگهای ازجمله پیشگامان حذف دلار از مبادلات خود بودند؛ به‌گونه‌ای که با جایگزینی اسکناس‌های بومی تا حدی از تحریم کشورهای متخاصم کاستند و برشدت مبادلات خود افزودند. برآیند کلی عملکرد این سازمان‌ها نشان می‌دهد وحدت فقط یک شعار نیست، بلکه عمل هم می‌طلبد. کشورهایی که هنوز با ضعف تکنولوژی و تحریم‌های شکننده روبه‌رو هستند، باید با برداشتن یک گام اساسی در زمینه اتحاد، همبستگی و همکاری نقص‌های خود را بهبود بخشند.»
