به گزارش اصفهان زیبا؛ وسط یک محله قدیمی ایستاده‌ام. کوچه باریک است، عرضش شاید دو متر هم نباشد. دیوار کاه‌گلی خانه‌ها دیگر انگار تاب ایستادن ندارند. کوچه‌های کناری هم حال‌وروز خوشی ندارند.
این ناخوشی تقریبا در دل اکثر محلات اصفهان دیده می‌شود. این تصویر را وقتی به دل بافت شهر اصفهان می‌روی زیاد می‌بینی. مرتب با کوچه‌ها و خانه‌هایی مواجه می‌شوی که رخسارشان غم فرسودگی را فریاد می‌زنند. گذرهای باریک و خطرناکی که جدای از فضای بصری نامناسب، خطر و ناایمن بودن را به رخ می‌کشند.
بافت‌های فرسوده و گذرهای باریک و ساختمان‌های ناایمن چیزی است که امروز از دید بسیاری از مسئولان پنهان مانده و تهدیدی جدی برای ایمنی شهر محسوب می‌شوند. وقتی به واژه شهر ایمن می‌رسیم، پارامترهای زیادی جلوی این واژه ردیف می‌شود. اما شاید در تعریفی خلاصه بتوان گفت که شهر ایمن شهری است که شهروند خطر را از خودش دور بداند و به‌راحتی در سطح آن بتواند حرکت و زندگی کند. کوچه‌ها و معابر و ساختمان‌هایش جایی باشد که ایمنی را به شهروند هدیه بدهد.
معتمدی محلی در دل یکی از این محله‌ها که اتفاقا تاریخی هم بود می‌گفت: «کافی است یکی از این خانه‌های فرسوده که امروز یا مخروبه‌ای برای بازیافت یا انبار کالا شده، آتش بگیرد، باید بایستیم و نگاه کنیم. آنقدر گذرها تنگ است که آتش‌نشانی نمی‌تواند در بسیاری از این کوچه‌ها وارد شود. حتی شیر هیدرانت آتش‌نشانی هم نیست. ماشین‌های امدادی نمی‌توانند وارد این گذرها شوند و به کسی کمک کنند.» این صحبت بسیاری از مردم در دل محله‌های شهر اصفهان است. ایمنی شهر هر چه از مرکز شهر دورتر می‌شویم کمرنگ‌ترمی شود و خطر را نزدیک‌تر می‌کند.
زندگی در شهری ایمن یکی از حقوق شهروندان است
شهر ایمن واژه‌ای است که کارشناسان شهرسازی به آن توجه ویژه‌ای کرده‌اند و مقالات زیادی برای آن نوشته‌اند. زندگی در شهری ایمن یکی از حقوق شهروندان است، اما در بسیاری از مکان‌های شهر اصفهان که «محله» نامیده می‌شود، نادیده گرفته شده است. بافت فرسوده، گذرهای تنگ، فرونشست و ساختمان‌های ناایمن تعدادی از علل‌های است که واژه شهر ایمن را کمرنگ می‌کند. اصفهان محاصره در ساختمان‌های ناایمن و فرسوده و گذرهای نامناسب، این روزها فاصله مناسبی تا شهر ایمن ندارد. در این سال‌های اخیر گزینه‌هایی که بتواند ایمنی شهروندان را تهدید کند و سطح آن را کاهش بدهد، زیاد شده است.
اجرای طرح ایمن‌سازی محلات
سال‌ها پیش طرحی در محلات اصفهان اجرا شد که ایمن‌سازی محلات نام گرفت. معاون اسبق حمل‌ونقل ترافیک شهری از اجرای این طرح در محلات اصفهان خبر داد. علیرضا صلواتی در آن زمان ایمنی و کاهش تصادفات را یکی از رویکردهای اصلی شهرداری اصفهان مطرح کرد که طرح ایمنی محلات بر محور آسان‌سازی عبورومرور در محلات بود. در این طرح نقاط حادثه‌خیز و نقاط کور محلات شناسایی و طرح ایمن‌سازی اجرا شد. این طرح در چندین محله به‌صورت پایلوت اجرا شد، اما طرحی نبود که ماندگار باشد. طرح ایمنی محلات نه گسترده شد نه گزینه‌های جدیدی به آن اضافه شد و دیگر خبری از تداوم این طرح در محله‌ها دیده نشد.
آمار ساختمان‌های ناایمن تغییری نکرده است
وقتی ساختمان پلاسکو فروریخت، مسئولان شهری به تلاطم افتادند تا برای شناسایی ساختمان‌های ناایمن که می‌توانند ایمنی شهر را نشانه بگیرند، اقدامی کنند. کمیته‌ای تشکیل شد و جمع‌بندی مسئولان شهر به عددی رسید که کمی نگران‌کننده بود. 430 ساختمان ناایمن عددی بود که خروجی آن کارگروه مشخص بود. اما تنها خروجی کارگروه به ارائه آماری خلاصه شد. حالا چندسالی از تشکیل این کارگروه می‌گذرد، اما آمار همچنان همان است. مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی و ایمنی شهرداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار اصفهان‌زیبا تأکید می‌کند که اصفهان یک شهر ایمن است.
محمدمهدی مقدس‌زاده ادامه می‌دهد: «مدیریت بحران و آتش‌نشانی در حال تلاش هستند و شرایط اصفهان در وضعیت خوبی است. تلاش می‌کنیم با به‌روز کردن تجهیزات و برطرف کردن مشکلات، ایمنی را بالا ببریم.» او این جمله را در حالی می‌گوید که در پاسخ به این سؤال که آیا آماری از ساختمان‌های ناایمن و پاساژها کم شده است، گفت: «خیر. طبق آمار کارگروه ساختمان‌های ناایمن که با حضور ارگان‌های مختلف تشکیل می‌شود، تعداد تغییری نکرده است.»
او در خصوص وضعیت ساختمان‌های ناایمن توضیح داد: «کارگروه شناسایی ساختمان‌های ناایمن با حضور ارگان‌های مختلف تشکیل می‌شود. با برخی ساختمان‌ها مکاتبات انجام شده است. بعضی ساختمان‌ها انگیزه رفع ایراد را دارند، اما بعضی ساختمان‌ها نه و پیگیر این موضوع نیستند و به دید هزینه به این مسئله نگاه می‌کنند. در حالی رفع عیوب ساختمان‌ها را نباید به دید هزینه نگاه کرد. سرمایه‌گذاری برای حفظ و مال مردم انجام می‌شود.»
مقدس‌زاده نامی از هیچ ساختمان و پاساژ نمی‌برد؛ اما تأکید می‌کند که معمولا بنام هستند و دادستانی درخصوص رفع مشکل این ساختمان‌ها در حال پیگیری است، ولی آنچه انتظار است محقق نشده است.
نمی‌توانیم بگوییم شهر اصفهان ایمن نیست
او در خصوص وضعیت این ساختمان‌ها و بحث فرونشست در اصفهان می‌گوید: «همیشه احتمال خطر هست و با توجه به فروریزش‌ها باید جوانب احتیاط را رعایت کنیم. البته نمی‌توانیم بگوییم شهر ایمن نیست؛ چون مجموعه مدیریت شهری در حال کار است. در خرید تجهیزات و جذب نیرو و امکانات در حوزه پیشگیری و در ساخت‌وسازها و نقشه‌های معماری تلاش می‌شود تا سطح ایمنی شهر بالا برود.»
او تأکید می‌کند: «مجموعه مدیریت بحران و آسیب‌شناسی در حال کار هستند. در کل شرایط ایمنی شهر خوب است. 430 ساختمان ناایمن بعضا تخلیه شده و هشدارهای لازم داده شده است. تلاش می‌کنیم از ظرفیت بالادستی و ضابطان استفاده کنیم تا فضای ایمنی را جلو ببریم.»
در کنار ساختمان‌های ناایمن، ناایمن بودن بازارهای اصفهان نیز همیشه مدنظر سازمان آتش‌نشانی بوده است و یکی از کانون‌های خطر در شهر اصفهان شناخته می‌شوند. مقدس‌زاده در خصوص این بازارها می‌گوید: «بازار اصفهان در مدیریت بحران روبه‌جلوست. جانمایی تجهیزات آتش‌نشانی را انجام دادیم و در بازار قدیم اصفهان پمپ‌ها نصب شده است. اما همچنان با کسبه بازار مشکل داریم و با ما همراهی ندارند. عرض گذرها کم است و سد معبر همچنان در بازار اذیت‌کننده است. یک بی‌دقتی باعث می‌شود که سرمایه بسیاری در سراهای مختلف تلف شود.»
مناطق تاریخی ایمن می‌شوند
مدیر منطقه 3 شهرداری اصفهان که یکی از تاریخی‌ترین محلات را تحت اختیار دارد، در مصاحبه اخیرش با اشاره به ایمنی و رفع خطرات آتش‌سوزی و اطفای حریق در بازار بزرگ اصفهان اظهار کرد: پس از پیگیری‌های متعدد راجع به خطرات بازار و اطفای حریق با توجه به اینکه امدادرسانی بازار اصفهان در زمان وقوع حادثه با شرایط بسیار سختی مواجه بود و امکان ورود خودروهای آتش‌نشانی به عمق بازار وجود نداشت، طرح اطفای حریق در بازار به صورت لوله‌گذاری و نصب جعبه‌های آتش‌نشانی به مرحله اجرا درآمد.
روح‌الله ابوطالبی با اشاره به اینکه برای تأمین آب مورد نیاز، دو مخزن اصلی در پارکینگ سرای مخلص و سرای دالان دراز با ظرفیت ۴۰ هزار لیتر در نظر گرفته شده است، افزود: مسیر اصلی خط لوله از میدان امام‌خمینی(ره) تا میدان امام‌علی(ع) حدود یک کیلومتر است که در مواقع اضطراری و بروز حادثه علاوه بر مخازن اصلی از هفت نقطه شامل کوچه میرعماد، کوچه بازار هندوها، کوچه باغ قلندرها، بازار نیم‌آور، بازار حاج عباسی، بازارچه آقا و بازار هارونیه به‌وسیله تجهیزات مخصوص به مسیر اصلی پمپاژ آب صورت می‌گیرد.
مدیر منطقه ۳ شهرداری اصفهان تصریح کرد: پیش‌بینی شده است تا شش ماهه آینده این عملیات به اتمام می‌رسد و پس از تکمیل پروژه کسبه می‌توانند در زمان بروز حادثه از جعبه‌های آتش‌نشانی در ۳۸ نقطه بازار استفاده کنند.
ابوطالبی با اشاره به اینکه در این خصوص نیز کارگروه اجرایی متشکل از کسبه و هیئت‌امنای بازار تشکیل خواهد شد، گفت: برای این منظور ۴میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان اعتبار برای تهیه پمپ و مخزن، جعبه آتش‌نشانی و لوله‌گذاری در نظر گرفته شده است.
او اضافه کرد: پیمانکار این پروژه سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان است که با هماهنگی هیئت‌امنای بازار و کسبه و به‌دلیل رعایت حقوق بازاریان و شهروندان، عملیات حفاری و لوله‌گذاری پس از تعطیلی بازار و به‌صورت شبانه انجام می‌شود. اما منطقه تاریخی شهر فقط بازار نیست و مناطق مسکونی همچنان از بحث ایمنی دور هستند و این در بازدید میدانی به‌وضوح رصد شده است.
بالابردن سطح ایمنی شهر یکی از وظایف ذاتی مدیریت شهری است
بالابردن سطح ایمنی شهر یکی از وظایف ذاتی مدیریت شهری است؛ اما این وظیفه به صورتی کمرنگ انجام می‌شود. سـاناز کامیارراد، کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل، دانشکده حقوق دانشگاه مفید قم در مقاله‌ای تحت‌عنوان نقش نهادهای محلی و صنفی در تحقق شهر ایمن آورده حفظ و نگهداری شهر و اتخاذ تدابیر مؤثر برای پیشگیری از حریق و سیل، ازجمله وظایف شهرداری است. شهرداری به‌موجب بند 14 ماده 55 قانون شهرداری، برای رفع خطر از بناهای مشرف به خرابی، از اختیارات شبه قضایی گسترده‌ای برخوردار است.
بنا به گفته این کارشناس حقوق شهرداری به موجب قسمت نخست بند فوق ملزم به تهیه ابزار و تجهیزات مناسب برای اطفای حریق و جلوگیری از گسترش احتمالی و سرایت آن به ساختمان‌های مجاور و به عبارتی حفظ شهر از خطر حریق است. اماکن عمومی مانند سینماها، پاساژها، مجتمع‌های تجاری و واحدهای صنفی اعم از آنکه متعلق به اشخاص حقیقی یا حقوقی عمومی و خصوصی باشند، مشمول الزامات ایمنی هستند. بناهای در معرض خطر صرفا به بناهای فرسوده محدود نمی‌شوند.
کامیارراد به وظیفه خطیر شهرداری برای جلوگیری از رشد ساختمان‌های ناایمن تأکید می‌کند و می‌گوید: «ساختمان‌های بدون پروانه که بدون رعایت اصول فنی بهداشتی و شهرسازی احداث می‌شوند، برای ساکنان و مجاوران آن خطرآفرین هستند. شهرداری برای از میان برداشتن این‌گونه ساختمان‌ها می‌تواند از ابزار قانونی همچون تبصره 1 ماده 100 قانون شهرداری کمک بگیرد. شهرداری به‌موجب ماده 96 قانون شهرداری 57 و ماده 54 آیین‌نامه مالی شهرداری‌ها مالک معابر عمومی است و ملزم است برای آمدوشد عابران و وسایل نقلیه آن‌ها را حفظ کند. این نهاد محلی با ایجاد سازمان آتش‌نشانی ضریب ایمنی شهر را افزایش می‌دهد.»
کامیارراد در ادامه اضافه می‌کند: «بخشی از نابسامانی‌هایی که در شهر مشاهده می‌شود، به دلیل بی‌تفاوتی شهروندان است. ایجاد بنای بدون پروانه، تراکم‌فروشی و تغییر غیرمجاز کاربری رفتاری دور از تمدن است و آثار جبران‌ناپذیری بر شهرها وارد می‌کند. اکثر ساختمان‌های ناایمن که در لیست مکان‌های پرخطر واقع شده‌اند، به این واسطه ساخته شده‌اند. این یعنی اینکه مقررات به‌خوبی رعایت نشده است. مقررات مربوط به منطقه‌بندی اراضی، کاربری و تراکم، سطح اشغال و ارتفاع ساختمان‌ها به‌گونه‌ای مستقیم بر ایمنی شهر و آسایش شهروندان، نشاط و سلامتی آنان و رنجوری یا توانمندی نسل حال یا آینده اثرگذارند.
مسئولان مسئولیت حفاظت از حق، بر شهر ایمن را بر عهده دارند
این کارشناس ارشد حقوق معتقد است مفاهیم عدالت و برابری، نوع‌دوستی، کرامت انسانی، امنیت و آسایش عمومی، توجه به محیط‌زیست و مسکن مناسب مبنای حق بر شهر ایمن را تشکیل می‌دهند. شهرهای مترقی محصول تدبیر و برنامه‌ریزی مدیران دانا و پایبندی آنان به الزامات اجتماعی و مشارکت فعال شهروندان در برنامه‌های شهری است. حق ساکنان شهر بر مسکن مناسب و سکونت در ساختمان‌های ایمن را نمی‌توان با خریدوفروش ضوابط شهری و شهرسازی نادیده گرفت.
قانون شهر را نمی‌توان بهعنوان کالایی برای فروش عرضه کرد و ایمنی و آسایش شهروندان را به خطر انداخت؛ در نتیجه چنین اقداماتی، شهرها به‌تدریج به انبوهی از ساختمان‌های بی‌هویت و غیر ایمن تبدیل می‌شوند. کامیارراد با تأکید بر اینکه پیش‌بینی آسیب‌ها و خطراتی که شهر با آن‌ها روبه‌روست، غیرممکن نیست اشاره می‌کند: «نهادهای مسئول حفظ ایمنی شهروندان تنها پس از رخداد حوادث نیست که باید دست به عمل و اقدام درمانی بزنند. با اتخاذ اقدامات پیشگیرانه می‌توان منشأ نقض حق ایمنی ساکنان شهر را از بین برد. در عرصه بین‌المللی و داخلی، نهادهای دولتی، محلی و شهروندان مسئولیت حفاظت از حق بر شهر ایمن را بر عهده دارند. دولت‌ها بهعنوان مدیران ارشد شهری، ابزارهای گوناگونی برای نجات انسان‌ها از شهرهای ماشین‌محور در اختیار دارند. به حاشیه راندن نقش بشر در شهرها حاصلی جز نقض روزانه حقوق اولیه او ندارد.»
او به نقش پررنگ شهروندان هم اشاره و تأکید می‌کند: «شهروندان نیز خود بهعنوان ساکنان شهر و اشخاصی که مستحق برخورداری از حقوق هستند، تکالیفی را بر عهده دارند. شهروند مسئول می‌تواند دولت را وادار به اقدام در راستای منافع شهر و شهروندان و پاسخ‌گویی کند.»او معتقد است شهروندان، بهعنوان رکن اصلی یک شهر حقوق و تکالیفی دارند. آن‌ها بهعنوان وارثان اصلی شهر، هرروزه از امکانات و خدمات مختلف شهر بهره‌مند هستند و اگر در مقابل بهره‌مندی از این حقوق به تکالیف خود عمل نکنند، تعادل و توازن شهری به هم می‌خورد. زندگی شهری، یک زندگی جمعی است و برای موفقیت در این نوع زندگی بایداخلاق جمعی رواج یابد.
