به گزارش اصفهان زیبا؛ امروزه تربیت فرزندان به‌عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی والدین به‌حساب می‌آید و شاید به‌جرئت بتوان گفت از دلایل اصلی عدم ترغیب خانواده‌ها برای فرزندآوری همین مسئله تربیت است. کارشناسان حوزه خانواده، برای تربیت فرزندان جهات مختلفی را تعریف کرده‌اند که هر کدام در جای خود نیاز به تبیین و تشریح دارد. خانواده، جامعه، گروه هم‌سالان، مدرسه و… از عوامل تأثیرگذار و نقش‌آفرین در مباحث تربیتی است؛ اما آنچه مدنظر ما در این گزارش بوده، نقش «مسجد» در تربیت فرزندان است.
نقش تربیتی مساجد از گذشته تا به امروز موردتأکید بوده و این رویکرد باتوجه‌به گسترده‌شدن تکنولوژی و علوم نوین و به‌تبع آن، بروز آسیب‌های جدید ناشی از این ابزارها، محسوس‌تر و نیاز به آن ضروری است. یکی از اتفاق‌های خوبی که درزمینه ارتباط کودک با مسجد صورت گرفته، طرح مسجد دوستدار کودک است، طرحی که اگر به‌خوبی اجرا شود، آثار و فواید زیادی ازجمله دین آموزی و تقویت ایمان و اعتقاد، تعلیم قرآن و دعا، پرورش حب اهل‌بیت، دوست‌یابی، نظم آموزی، ایجاد آرامش روحی و روانی، غنی‌سازی اوقات فراغت، پرورش روحیه جمع‌گرایی و… را به‌همراه خواهد داشت. برای آگاهی از هدف و برنامه‌های طرح مسجد دوستدار کودک با محمد تابش، معاون فرهنگی ستاد هماهنگی کانون‌های مساجد اصفهان، گفت‌وگو کردیم.
چه عواملی سبب شده است کودکان حضور کمتری در برخی مساجد داشته باشند؟
کاهش حضور کودکان در مساجد، پدیده‌ای چندوجهی است که ریشه در تغییرات فرهنگی، اجتماعی و سبک زندگی معاصر دارد. یکی از دلایل اصلی این مسئله، عدم تطابق فضای سنتی مساجد با دنیای پرجنب‌وجوش و سرگرمی‌های متنوع کودکان امروزی است. متأسفانه فضای بسیاری از مساجد برای بسیاری از کودکان، ساکن و فاقد جذابیت‌های لازم به نظر می‌رسد؛ همچنین، رقابت شدید رسانه‌های دیجیتال و بازی‌های رایانه‌ای بر جذب کودکان تأثیر گذاشته و باعث شده است مسجد نتواند به‌اندازه کافی و آن‌گونه که باید، توجه آن‌ها را به خود جلب کند. ایده «مسجد دوستدار کودک» با رویکردی نوآورانه، تلاش می‌کند این خلأ را پر کند. این طرح با ایجاد فضاهای جذاب، برگزاری برنامه‌های متنوع و آموزشی و استفاده از زبان و نمادهای موردعلاقه کودکان، می‌تواند به‌طور مؤثر در جذب آن‌ها به مسجد کمک کند؛ بااین‌حال، موفقیت این طرح به عواملی همچون پذیرش و باور متولیان مساجد، کیفیت برنامه‌ها، تعامل مناسب مربیان با کودکان و حمایت خانواده‌ها بستگی دارد.
طرح مسجد دوستدار کودک به چه اندازه در تغییر این وضعیت می‌تواند مؤثر باشد؟
برای ایجاد یک مسجد دوستدار کودک، باید به چند نکته اساسی توجه کرد: اولا، طراحی فضای مسجد باید به‌گونه‌ای باشد که کودکان احساس راحتی و امنیت کنند. استفاده از رنگ‌های شاد، نورپردازی مناسب، ایجاد فضاهای بازی و آموزشی و استفاده از نمادهای اسلامی به شیوه‌ای جذاب و کودکانه ازجمله این عناصر هستند؛ ثانیا، برنامه‌های آموزشی باید متنوع و متناسب با سن و علایق کودکان باشد. قصه‌گویی، بازی‌های گروهی، کارگاه‌های هنری و برگزاری جشن‌های مذهبی با رویکردی شاد و مفرح، می‌تواند برای کودکان جذاب باشد؛ ثالثا، حضور مربیان دلسوز و خلاق که بتوانند با کودکان ارتباط مؤثری برقرار کنند، بسیار مهم است. این مربیان باید علاوه بر دانش دینی، توانایی برقراری ارتباط با کودکان و ایجاد فضای صمیمی در مسجد را داشته باشند.
چه عواملی سبب شد طرح مسجد دوستدار کودک شکل بگیرد؟
طرح «مسجد دوستدار کودک» درواقع پاسخی است به تغییرات گسترده فرهنگی، اجتماعی و نیازهای روزافزون کودکان در عصر حاضر. اگر بخواهم به‌طور دقیق‌تر به این پرسش پاسخ دهم، می‌توانم چند عامل اصلی را نام ببرم: اولا، کاهش محسوس حضور کودکان در مساجد یکی از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری این طرح است. عوامل مختلفی مانند تغییرات سبک زندگی، جذابیت‌های دنیای مجازی و عدم تطابق فضای سنتی مساجد با علایق کودکان در این کاهش نقش داشته‌اند؛ ثانیا، اهمیت تربیت دینی کودکان از دیرباز موردتوجه بوده است.
مسجد به‌عنوان یک نهاد دینی و فرهنگی، می‌تواند نقش بسیار مهمی در این تربیت ایفا کند؛ اما برای اینکه این نقش به‌درستی ایفا شود، نیاز است فضای مسجد برای کودکان جذاب و پویا باشد؛ ثالثا، تغییرات در نگرش به نقش مساجد نیز در شکل‌گیری این طرح مؤثر بوده است. در گذشته، مساجد عمدتا به‌عنوان مکان‌هایی برای عبادت و انجام فرایض دینی شناخته می‌شدند؛ اما امروزه، نگرش‌ها تغییر کرده است و مساجد به‌عنوان مراکز فرهنگی، اجتماعی و آموزشی نیز مطرح هستند؛ رابعا، تأثیر رسانه‌ها و فناوری‌های نوین بر سبک زندگی کودکان را نمی‌توان نادیده گرفت. این فناوری‌ها به‌شدت بر رفتار و علایق کودکان تأثیرگذار هستند و مساجد برای جذب آن‌ها باید از ابزارهای مشابه استفاده کنند؛ خامسا، از زاویه نگاه عدالت فرهنگی است؛ چرا که عموم مردم به‌صورت یکسان از مراکز آموزشی و تربیتی در موضوع کودکان برخوردار نیستند؛ هم از نظر دسترسی و هم اقتصادی.
حال‌آنکه مساجد به‌عنوان یک مرکز فرهنگی در تمام جغرافیای فرهنگی کشور، حتی دورترین و محروم‌ترین نقاط گسترش‌یافته‌اند و باعلاقه در آن مشغول فعالیت فرهنگی هستند. درمجموع، طرح مسجد دوستدار کودک تلاش می‌کند با ایجاد فضایی جذاب و پویا، کودکان را به سمت مسجد جذب کرده و مفاهیم دینی را به شیوه‌ای جذاب و متناسب با سن و فهم آن‌ها منتقل کند. این طرح در واقع پاسخی است به نیاز روزافزون جامعه به ایجاد محیط‌هایی جذاب و آموزنده برای کودکان؛ به‌ویژه در حوزه دین و فرهنگ می‌توان گفت که طرح مسجد دوستدار کودک، پاسخی به تغییرات اجتماعی و نیازهای روزافزون کودکان است. این طرح تلاش می‌کند مسجد را از فضایی سنتی و ایستا به مرکزی پویا و جذاب برای کودکان تبدیل کند. با ایجاد فضاهای بازی، برنامه‌های آموزشی متنوع و استفاده از ابزارهای نوین، این طرح می‌تواند به نهادینه‌شدن ارزش‌های دینی در نسل آینده کمک شایانی کند.
هدف و برنامه طرح مسجد دوستدار کودک چیست؟
طرح مسجد دوستدار کودک، ابتکار عملی بسیار ارزشمندی است که باهدف ایجاد فضایی شاد، پویا و آموزنده برای کودکان در مساجد شکل گرفته است. هدف اصلی این طرح، جذب کودکان به مسجد و آشنایی آن‌ها با مفاهیم دینی به شیوه‌ای جذاب و متناسب با سن و فهم آن‌هاست.
این طرح چند هدف را دنبال می‌کند: جذب کودکان به مسجد: ایجاد فضایی جذاب و پویا با استفاده از بازی‌ها، فعالیت‌های هنری و برنامه‌های متنوع فرهنگی برای جذب کودکان به مسجد.
آموزش مفاهیم دینی به شیوه‌ای جذاب: انتقال مفاهیم دینی به کودکان به شیوه‌ای ساده، قابل‌فهم و جذاب با استفاده از داستان‌ها، بازی‌ها و فعالیت‌های عملی.
پرورش روحیه دینی و اجتماعی در کودکان: تقویت باورهای دینی، پرورش روحیه تعاون و همکاری و ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در کودکان.
ایجاد ارتباط بین نسل‌ها: فراهم‌کردن فضایی برای تعامل بین کودکان، نوجوانان و بزرگ‌سالان و تقویت پیوندهای خانوادگی.
تبدیل مسجد به یک مرکز فرهنگی پویا: تبدیل مسجد به یک مرکز فرهنگی پویا که در آن کودکان بتوانند علاوه بر فراگیری آموزه‌های دینی، از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی نیز بهره‌مند شوند.
برای تحقق این اهداف، برنامه‌های متنوعی باید دنبال شود که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: گفتمان‌سازی: ابتدا باید تغییر باور و رفتار در میان متولیان مساجد شکل داد و مسجد را از مکان تقلیل‌یافته آن به یک عبادتگاه، به مرکزی فرهنگی و اجتماعی که محل پاسخ به همه مسائل مردم است، ارتقا داد؛ همچنین این نگاه را که برای سالیان متمادی یک مقاومت در حضور کودکان در مساجد وجود داشته و آن‌ها را مخل انجام فرایض دینی قلمداد می‌‌کرده است، باید تغییر داد.
آموزش و توانمندسازی متولیان: برای پیشرفت کار لازم است ابتدا متولیان، ائمه محترم جماعات، هیئات آنجا و متولیان مسجد دراین‌خصوص هماهنگ و هم‌فکر شوند؛ چرا که حتی برخورد خطای یک نمازگزار می‌تواند در جریان اجرای طرح خلل ایجاد کند.
در یک کلیت عمومی همه باید در جایگاهی که دارای مسجد فعال هستند، روش برخورد و کار با کودک را بیاموزند و تمرین کنند. در اینجا توجه به سیره پیامبر و ائمه‌اطهار(ع) در برخورد با کودکان و توجه به آن‌ها حتی در نماز جماعات بسیار کارگشایی می‌کند که نمونه‌های آن وجود دارد.
تربیت مربیان: کار با کودک یک فعالیت تخصصی و حرفه ایست که هم نیاز به صلاحیت شناسی اخلاقی و روانی افراد دارد و بایست افراد مناسب برای این کار به گزینش شود و بر اساس یک استاندارد مشخص تحت آموزش قرار گیرند.
ایجاد فضاهای بازی و آموزشی مناسب: زیباسازی محیطی، ایمن‌سازی، متناسب‌سازی فضاهای عمومی و اختصاصی مسجد برای حضور و فعالیت کودکان در مسجد، ایجاد فضای سبز، تجهیز مساجد به فضاهای بازی، کتابخانه‌های کودک، کلاس‌های آموزشی و کارگاه‌های هنری.
برگزاری برنامه‌های فرهنگی و هنری: برگزاری مناسبت‌های مذهبی بر اساس رعایت اصول تربیتی و سنی کودکان مانند هیئت‌های کودکان، مسابقات فرهنگی، نمایشگاه‌های هنری، و اردوهای آموزش مفاهیم دینی به شیوه‌های نوین
استفاده از روش‌های آموزشی نوین مانند قصه‌گویی، بازی‌های آموزشی، و استفاده از ابزارهای سمعی و بصری.
ترویج فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی: ایجاد کتابخانه‌های تخصصی کودک و برگزاری مسابقات کتاب‌خوانی و قصه‌گویی.
برگزاری دوره‌های آموزشی والدین: برگزاری دوره‌های آموزشی برای مربیان و والدین به‌منظور افزایش آگاهی آن‌ها در زمینه تربیت دینی کودکان، توان افزاری خانواده، تربیت فرزندان، کارگاه‌های مادر و کودک در مساجد و جهت ایجاد فضای آموزشی و تربیتی مشارکت‌محور در کل، طرح مسجد دوستدار کودک با ایجاد فضایی شاد و پویا، تلاش می‌کند تا مسجد را به یک مکان جذاب و دوست‌داشتنی برای کودکان تبدیل کند و به‌این‌ترتیب به تربیت نسلی مؤمن، متعهد و آگاه کمک کند.
در این طرح چه راهکارهایی برای مأنوس کردن کودک با مسجد صورت‌گرفته است؟ در این طرح به دنبال ایجاد فضایی شاد، پویا و جذاب برای کودکان، و راهکارهای متنوعی هستیم تا ضمن مأنوس کردن کودکان با مسجد زمینه حضور بدون نگرانی کودکان در کنار والدین خود در مراسم مساجد فراهم آوریم.
این راهکارها به‌گونه‌ای بایست طراحی و اجرا شوند که هم به جنبه‌های دینی و هم به علایق و نیازهای کودکان توجه داشته باشند. برخی از مهم‌ترین این راهکارها عبارت‌اند از:
ایجاد فضاهای جذاب و کودکانه: طراحی فضاهای داخلی مسجد با استفاده از رنگ‌های شاد، نورپردازی مناسب، ایجاد گوشه‌های بازی و کتابخانه‌های کودک، و استفاده از نمادهای اسلامی به شیوه‌ای جذاب و کودکانه برگزاری برنامه‌های متنوع و جذاب: برگزاری جشن‌های مذهبی و تعریف رویدادهای شاد و مفرح اختصاصی کودکان یا رویدادهای مشارکت‌مبنا که در آن والدین و کودکان در کنار هم محور هستند، از جمله برنامه‌هایی است که برای ایجاد ارتباط عاطفی بین کودکان و مسجد طراحی می‌شود.
آموزش مفاهیم دینی به شیوه‌ای ساده و جذاب: استفاده از روش‌های آموزشی نوین مانند قصه، بازی‌آموزی و… برای انتقال مفاهیم دینی به کودکان به شیوه‌ای ساده و جذاب. تشویق مشارکت فعال کودکان: ایجاد فرصت برای مشارکت فعال کودکان در برنامه‌های مسجد، مانند اذان و اقامه کودکانه، شرکت در گروه‌های سرود و نمایش، توزیع قرآن در میان نمازگزاران و انجام کارهای گروهی که نقش‌آفرینی کودکان در اداره مسجد و مراسم را دنبال می‌کند و باعث ایجاد احساس تعلق و مسئولیت‌پذیری در آن‌ها می‌شود؛ علاوه بر این، برای موفقیت بیشتر این طرح، باید به چند نکته اساسی توجه کرد: توجه به تنوع فرهنگی و اجتماعی کودکان: برنامه‌های این طرح باید به‌گونه‌ای طراحی شود که بتواند نیازهای همه کودکان را برآورده کند و به تفاوت‌های فردی فرهنگی و اجتماعی آن‌ها احترام بگذارد.
ایجاد فضایی امن و صمیمی برای کودکان: ایجاد فضایی امن و صمیمی در مسجد، باعث می‌شود کودکان احساس راحتی و امنیت کنند و به مسجد علاقه‌مند شوند. توجه به نقش والدین: والدین نقش بسیار مهمی در تربیت دینی کودکان دارند؛ بنابراین، باید برنامه‌هایی برای آموزش والدین درزمینه تربیت دینی کودکان طراحی شود. همکاری و مشارکت همه‌جانبه: مسجد دوستدار کودک کاری مشارکتی است و همکاری و مشارکت همه‌جانبه بین روحانیون، مسئولان مساجد، والدین، مربیان، مأمومین، مجاوران و سایر نهادهای مرتبط، برای موفقیت را طلب می‌کند.
توجه به بوم محلی: برنامه‌های این طرح باید متناسب با بوم و نیازها و فرهنگ هر منطقه طراحی شود تا بتواند ضمن مقاومت کمتر، بیشترین تأثیر را بر کودکان داشته باشد. ایجاد شبکه ارتباطی بین مساجد: ایجاد شبکه ارتباطی بین مساجد و مربیان برای تبادل تجربه‌ها، ایده‌ها و منابع، می‌تواند به ارتقای سطح کیفی برنامه‌های این طرح کمک کند. در نهایت، می‌توان گفت که موفقیت طرح مسجد دوستدار کودک، نیازمند تلاش همه‌جانبه و همکاری همه افراد جامعه است. با اتخاذ راهکارهای مناسب و ایجاد یک برنامه جامع و مدون، می‌توان به اهداف این طرح دست‌یافت و جامعه‌ای ایمانی، نسلی مؤمن، متعهد و آگاه تربیت کرد.
امامان جماعات چه نقش و وظیفه‌ای در ایجاد و تحقق طرح مسجد دوستدار کودک دارند؟
امام‌جماعت به‌عنوان مدیر و رهبر معنوی مسجد و یک الگوی رفتاری، نقشی محوری و تعیین‌کننده در ایجاد و تحقق طرح مسجد دوستدار کودک دارد. او می‌تواند با ایفای نقش‌های مختلف، به موفقیت این طرح کمک شایانی کند. برخی از مهم‌ترین نقش‌ها و وظایف امام جماعت در این زمینه عبارت‌اند از: ترویج فرهنگ مسجد دوستدار کودک: امام‌جماعت می‌تواند با ایراد سخنرانی، برگزاری جلسه‌ها و نشست‌های آموزشی و استفاده از سایر تریبون‌های مسجد، فرهنگ مسجد دوستدار کودک را در بین نمازگزاران و جامعه محلی ترویج دهد.
تشویق و حمایت از فعالان فرهنگی مسجد: امام‌جماعت می‌تواند با تشویق و حمایت از فعالان فرهنگی مسجد، به آن‌ها انگیزه دهد تا فعالیت‌های متنوعی را برای کودکان و نوجوانان برگزار کنند.
ایجاد هماهنگی بین نهادهای مختلف: امام‌جماعت می‌تواند با ایجاد ارتباط و هماهنگی بین نهادهای مختلف مانند کانون‌های فرهنگی‌هنری مساجد، آموزش‌وپرورش، شهرداری، دفتر تبلیغات اسلامی و سایر نهادهای فرهنگی، از حمایت‌های آن‌ها برای ایجاد و اجرای برنامه‌های مسجد دوستدار کودک بهره‌مند شود.
ایجاد فضای امن و صمیمی برای کودکان: امام‌جماعت می‌تواند با برخورد گرم و صمیمی با کودکان، ایجاد فضای امن و دوستانه در مسجد و تشویق کودکان به مشارکت در فعالیت‌های مسجد، به آن‌ها احساس تعلق خاطر بدهد.
جذب خیران و منابع مالی: امام‌جماعت می‌تواند با جذب خیران و منابع مالی، به تأمین هزینه‌های اجرای برنامه‌های مسجد دوستدار کودک کمک کند.
هماهنگی و تنظیمگری: ائمه محترم جماعات نقش هماهنگی میان ارکان مختلف مسجد، یعنی اعضای هیئت‌امنا، خادم، نمازگزاران و تشکل‌های مردمی فعال در مسجد را دارند و با ایفای این نقش می‌توانند با رفع موانع و ایجاد زیرساخت‌ها و تسهیل رویه‌ها بر تبدیل مسجد به مسجد دوستدار کودک تأثیر بسزایی بگذارند. به‌طور خلاصه، امام‌جماعت به‌عنوان یک رهبر دینی و اجتماعی، نقش بسیار مهمی در موفقیت طرح مسجد دوستدار کودک دارد. او می‌تواند با ایجاد فضای معنوی و فرهنگی پویا در مسجد، به تربیت نسلی مؤمن، متعهد و آگاه کمک کند.
آیا به نظر شما امامان جماعات با چالش‌هایی در اجرای این طرح مواجه هستند؟
بله، امامان جماعات در اجرای این طرح با چالش‌هایی نیز مواجه هستند. برخی از این چالش‌ها عبارت‌اند از: کمبود منابع مالی: تأمین هزینه‌های اجرای برنامه‌های متنوع برای کودکان نیازمند منابع مالی کافی است؛ همچنین کمبود نیروی انسانی متخصص، یعنی یافتن و آموزش مربیان متخصص برای کار با کودکان که ضمن رعایت شئون مسجد با انگیزه‌های اجتماعی و داوطلبانه فعالیت کنند. تغییر نگرش برخی افراد به نقش مساجد و جایگاه کودکان در مسجد: این مسئله یکی دیگر از چالش‌های مهم است؛ چرا که این باور خطا سال‌ها در ذهن افراد نهادینه شده است یا مسن‌ترها که در مسجد به دنبال کسب آرامش هستند، حضور فعال کودکان را مخل آن می‌دانند.
قرارگیری مساجد در رقابت با سایر مراکز فرهنگی و تفریحی برای جذب کودکان: در برخی نقاط ممکن است این موضوع خود را نشان دهد؛ چرا که این‌گونه مراکز انگیزه‌های اقتصادی بیشتری برای فعالیت خود در نظر گرفته‌اند؛ حال‌آنکه با فعالیت مساجد در حوزه کودک این درآمد اقتصادی را در خطر می‌بینند. برای رفع این چالش‌ها، امامان جماعات می‌توانند با کسب مشارکت مردم، همکاری سایر نهادها و سازمان‌ها، جذب خیران و استفاده از ظرفیت‌های محلی، بر این مشکلات غلبه کنند.
آیا موانعی برای اجرای طرح مسجد دوستدار کودک وجود دارد؟
قطعا اجرای این طرح با چالش‌هایی همراه خواهد بود. یکی از این مشکلات، تغییر نگرش برخی افراد به نقش مسجد است. عده‌ای ممکن است بر اساس نگاه سنتی که به مسجد دارند، در مقابل حضور و بروز کودکان در فضای مسجد یا با ایجاد فضاهای بازی و تفریحی در مسجد مخالف باشند؛ چرا که تنها نگاهی عبادتگاه گونه به مسجد دارند؛ همچنین تأمین فضای مناسب برای حضور کودکان یکی از چالش‌هاست؛ چراکه از ابتدا تدبیری برای این موضوع نبوده است؛ تأمین بودجه لازم برای تجهیز و نگهداری از این فضاها و برگزاری برنامه‌های مختلف نیز می‌تواند چالش دیگری باشد؛ اما با برنامه‌ریزی دقیق، همکاری مسئولان و مشارکت مردم می‌توان بر این چالش‌ها غلبه کرد.
به نظر شما آینده طرح مسجد دوستدار کودک چگونه خواهد بود؟
آینده طرح مسجد دوستدار کودک بسیار امیدوارکننده و یک ضرورت است. باتوجه‌به اهمیت تربیت دینی کودکان و نیاز جامعه به نسل‌های آگاه و متدین، این طرح می‌تواند نقش مهمی در احیای مساجد و جذب کودکان به این مکان‌های مقدس ایفا کند؛ البته موفقیت این طرح به عوامل مختلفی ازجمله حمایت مسئولان، همکاری روحانیون، مشارکت مردم و تطبیق مستمر برنامه‌ها با نیازهای روزافزون کودکان بستگی دارد.
