به گزارش اصفهان زیبا؛ بازنگری در تعریف ضایعات معدنی و استفاده بهینه از آن‌ها می‌تواند تأثیرات چشمگیری بر بهره‌وری اقتصادی و حفظ محیط‌زیست داشته باشد. به گفته کارشناسان، بسیاری از مواد معدنی که در گذشته به‌عنوان باطله تلقی می‌شدند، امروزه با پیشرفت‌های فناوری به منابع ارزشمند تبدیل‌شده‌اند. این تحولات به‌ویژه در معادن سنگی و فلزی مشهود است و می‌تواند راهی نوین برای بهره‌برداری بهینه از ضایعات معدنی و تحقق اقتصاد چرخشی باشد.
در این رابطه، حسام‌الدین فرهادی، کارشناس حوزه معدن، در گفت‌وگو با «اصفهان زیبا» به لزوم بازنگری در تعریف ضایعات معدنی پرداخت و گفت: «اصطلاح ضایعات یا باطله‌های معدنی شاید دیگر عبارت درستی نباشد؛ چراکه آنچه اکنون به‌عنوان ضایعات تلقی می‌شود، در بسیاری موارد ناشی از عدم توانایی ما در بهره‌برداری از این مواد به دلیل محدودیت‌های علمی و فناوری گذشته است.»
او با اشاره به نمونه‌هایی از تحول در استفاده از مواد معدنی افزود: «سال‌ها پیش، در معادنی مانند سرچشمه، حجم زیادی از مواد معدنی به‌عنوان باطله دپو می‌شد؛ اما امروزه با پیشرفت فناوری و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های جدید، این مواد که زمانی بی‌ارزش قلمداد می‌شدند، به منابعی برای استخراج طلا، نقره و مس تبدیل‌شده‌اند.» فرهادی تأکید کرد که این روند در معادن مختلف مشهود است، اما در معادن سنگی وضعیت متفاوت است. او توضیح داد: «در این معادن، عواملی مانند سلامت سنگ و اندازه آن اهمیت زیادی دارد. حتی موادی که به‌عنوان باطله باقی می‌مانند، اکنون در صنایع مختلفی ازجمله کاشی‌سازی، لاستیک‌سازی، فولاد و حتی موزاییک‌سازی به‌عنوان پودر کربنات یا دیگر محصولات به کار گرفته می‌شوند.» به گفته این کارشناس، تحولات در استفاده از باطله‌های معدنی نشان می‌دهد که ارزش‌گذاری مجدد این مواد می‌تواند هم در بهره‌وری اقتصادی و هم در حفظ محیط‌زیست تأثیر قابل‌توجهی داشته باشد.
اقتصاد چرخشی؛ راهی نوین برای مدیریت منابع و کاهش ضایعات
او عنوان کرد: اقتصاد چرخشی یکی از مفاهیم نوینی است که در سال‌های اخیر جایگزین مدل سنتی اقتصاد خطی شده و به‌سرعت در حال گسترش است. این مدل اقتصادی به جای تمرکز صرف بر تولید، مصرف و دور ریختن، به دنبال کاهش ضایعات از طریق استفاده مجدد، بازیافت و نگهداری صحیح‌تر محصولات و مواد معدنی در چرخه تولید و مصرف است.برخلاف اقتصاد خطی که منابع را بدون توجه به پایداری آن‌ها مصرف می‌کند، اقتصاد چرخشی به دنبال ایجاد سیستمی پایدار برای حفظ و بهره‌برداری بهینه از منابع موجود است. برای تحقق این هدف، نیازمند مجموعه‌ای از فرایندها و تکنیک‌ها هستیم که بتوانند مواد ارزشمند را از زباله‌ها و باطله‌های تولیدی استخراج کنند.
افزایش زباله و باطله؛ چالشی جهانی
فرهادی ادامه داد: در حال حاضر، حجم تولید زباله و باطله‌های معدنی در جهان با سرعتی نگران‌کننده در حال افزایش است. طبق آمار، سالانه ۲۰ تا ۲۵ میلیارد تن زباله تولید می‌شود که از این میزان، ۵ تا ۷ میلیارد تن آن باطله‌های معدنی است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند این عدد تا سال ۲۰۲۵ با نرخ رشد سالانه ۲.۵درصدی، به ۱۹ تا ۲۰ میلیارد تن خواهد رسید.این چالش، فرصتی برای ایجاد ارزش اقتصادی را نیز به همراه دارد. در سال ۲۰۲۳، ارزش جهانی مدیریت باطله‌های معدنی به ۲۵ تا ۲۶ میلیارد دلار رسید و انتظار می‌رود این عدد در سال‌های آینده رشد قابل‌توجهی داشته باشد. با توجه به این ارقام، مدیریت این منابع در کشور ما نیز باید به یک اولویت جدی تبدیل شود.
معدن‌کاری شهری؛ فرصتی برای بهره‌برداری از منابع شهرها
این کارشناس معدن بیان کرد: یکی از رویکردهای کاربردی در اقتصاد چرخشی، معدن‌کاری شهری است. این مفهوم به استفاده از شهرها به‌عنوان منابع جدید مواد اشاره دارد؛ چراکه حجم بالایی از زباله‌ها و باطله‌ها در شهرها تولید می‌شود. با مدیریت صحیح این منابع، می‌توان ضمن کاهش ضایعات، مصرف انرژی را نیز بهینه کرد و تولید کربن را کاهش داد.
ضرورت کاهش تولید کربن و تدوین استانداردهای جهانی
او گفت: برای دستیابی به این اهداف، کاهش تولید کربن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این امر مستلزم کاهش مصرف انرژی و افزایش بازیافت است. در این راستا، استانداردهایی مانند ISO 5041 و ISO 5045 در جهان در حال تدوین و اجرا هستند. این استانداردها به کشورها کمک می‌کنند تا در راستای مدیریت کربن و بهره‌وری منابع، گام‌های مؤثری بردارند.
برنامه‌ریزی برای آینده‌ای پایدار
این کارشناس حوزه معدن گفت: اقتصاد چرخشی نه‌تنها یک ضرورت زیست‌محیطی است، بلکه فرصتی برای ایجاد یک اقتصاد بزرگ و ارزشمند است. به گفته کارشناسان، برنامه‌ریزی دقیق و قانون‌گذاری در این حوزه، ابزارهای لازم برای دستیابی به این اهداف را فراهم می‌کند.درنهایت، بهره‌گیری از شهرها به‌عنوان منابعی نوین، همراه با کاهش مصرف انرژی و افزایش بازیافت، نه‌تنها به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کند، بلکه می‌تواند ارزش اقتصادی قابل‌توجهی را به همراه داشته باشد.
معدن‌کاری شهری؛ گامی به سوی اقتصاد چرخشی و بهره‌برداری بهینه از منابع
او توضیح داد: در سال‌های اخیر بسیاری از کشورهای جهان در زمینه بازیافت، تفکیک و بازیابی ضایعات معدنی و شهری به پیشرفت‌های چشمگیری دست یافته‌اند. ژاپن نمونه‌ای بارز از این تحولات است که در المپیک 2020 با ساخت مدال‌ها از فلزات بازیافتی، توجه جهانیان را جلب کرد. جالب‌تر اینکه این مدال‌ها از زباله‌های الکترونیکی تولید شدند و هیچ‌یک از آن‌ها از منابع معدنی طبیعی تهیه نشده بود. این اقدام نمادی از پیشرفت در حوزه بازیافت و بهره‌برداری از منابع است و نشان می‌دهد که بسیاری از کشورها در این زمینه از ما جلوتر هستند.
درحالی‌که مصرف‌گرایی در جامعه ما روزبه‌روز بیشتر می‌شود و حجم بالای زباله‌ها و ضایعات تولید می‌کنیم، ضرورت استفاده از روش‌های نوین بازیافت و بهره‌برداری از منابع ضایعات شهری بیش‌ازپیش احساس می‌شود. در این راستا، معدن‌کاری شهری و اقتصاد چرخشی معدنی (Urban Mining) می‌تواند راه‌حلی مؤثر برای بهره‌برداری بهتر از منابع موجود باشد. این فرایند نه‌تنها به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کند، بلکه با بازیابی مواد ارزشمند از ضایعات، می‌تواند منبع درآمد جدیدی برای کشور ایجاد کند.
در همین راستا، طی هماهنگی‌هایی که با خانم دکتر سعیدی، سخنگوی کمیسیون مجلس، و آقای دکتر طغیانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، انجام شده، طرحی در دست تهیه است که به‌طور رسمی در مجلس مطرح خواهد شد. هدف از این طرح، جلب‌توجه قانون‌گذاران به اهمیت معدن‌کاری شهری و توسعه زیرساخت‌های لازم برای آن در کشور است.
با توجه به اینکه مسئله بازیافت در ایران همچنان به‌طور محدود پیگیری می‌شود، در صورت برنامه‌ریزی مناسب، این حوزه می‌تواند به یک صنعت بزرگ تبدیل شود. همچنین با توجه به تحولات جهانی در زمینه کاهش آلودگی کربنی و تصویب مالیات‌های کربن، ما ناچار به پذیرش این تغییرات خواهیم بود. در غیر این صورت، امکان تولید و مشارکت در بازارهای جهانی برای کشورها محدود خواهد شد.
فرهادی تصریح کرد: معدن‌کاری شهری به‌عنوان یک فرایند اکتشافی در نظر گرفته می‌شود که در آن منابع ضایعات شهری شناسایی، تفکیک و استخراج می‌شوند. برای این کار از روش‌های مختلفی مانند تفکیک مغناطیسی(برای جدا کردن فلزات آهنی)، فناوری‌های نوری و لیزری (برای تفکیک پلاستیک‌ها و مواد رنگی) و تفکیک دستی استفاده می‌شود. در مرحله بعدی، مواد ارزشمند استخراج‌شده از ضایعات پردازش شده و به‌طور مجدد به چرخه تولید وارد می‌شوند.
او افزود: با توجه به نیاز به استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش هزینه‌ها و افزایش کیفیت محصولات بازیافتی، معدن‌کاری شهری می‌تواند راهی برای تحقق اقتصاد پایدار باشد. این فرایند نه‌تنها به حفظ منابع طبیعی کمک می‌کند، بلکه فرصتی برای ایجاد یک مدل اقتصادی پایدار و کم‌هزینه فراهم می‌آورد که هم برای محیط‌زیست و هم برای اقتصاد کشور مفید است.
در نهایت، با توجه به پیشرفت‌های جهانی در این حوزه و اهمیت اقتصادی آن، فرصت‌های زیادی برای بهره‌برداری بهینه از ضایعات شهری وجود دارد که می‌تواند آینده‌ای روشن برای کشور رقم بزند.
چالش‌های پیش‌روی بازیافت ضایعات؛ از فناوری‌های پیشرفته تا کمبود زیرساخت‌ها
او تأکید کرد: در بررسی چالش‌های پیش‌روی پروژه‌های بازیافت و بهره‌برداری از ضایعات، چندین مشکل اساسی وجود دارد که باید به آن‌ها پرداخته شود. یکی از این مشکلات، نیاز به فناوری‌های پیشرفته است. به‌ویژه در مورد ضایعات الکترونیکی که برای استخراج مواد ارزشمند از آن‌ها باید از تکنولوژی‌های خاص و پیچیده استفاده کرد. این فرایندها نیازمند تجهیزات و دانش فنی ویژه‌ای است که باید در اختیار قرار گیرد تا بتوان این منابع را به‌طور مؤثر بازیابی کرد.
یکی دیگر از چالش‌ها، هزینه‌های بالای فراوری است. واقعیت این است که تا زمانی که فرایندهای بازیافت به یک روش روتین و اقتصادی تبدیل نشوند، هزینه‌ها به‌طور چشمگیری بالا خواهند بود؛ ازاین‌رو، برای رسیدن به یک چرخه اقتصادی پایدار در این حوزه، باید برنامه‌ریزی‌های دقیقی صورت گیرد.فرهادی گفت: پیچیدگی‌های تفکیک و پردازش مواد از دیگر مشکلات مهم است. زباله‌های شهری و باطله‌های تولیدی، ترکیب‌های مختلف و ناهمگنی دارند که باعث می‌شود تفکیک و پردازش آن‌ها دشوارتر شود. به‌علاوه، درصد دقیق مواد موجود در این ضایعات مشخص نیست، که این امر برنامه‌ریزی و انجام فرایندهای بازیافت را پیچیده‌تر می‌کند.
او افزود: عدم آگاهی عمومی و مشارکت ناکافی نیز از دیگر چالش‌های این حوزه است. در بسیاری از خانه‌ها هنوز تفکیک زباله‌های تر و خشک به‌درستی انجام نمی‌شود و این عدم آگاهی باعث افزایش هزینه‌ها و کاهش اثرگذاری برنامه‌های بازیافت می‌شود. برای غلبه بر این مشکل، نیازمند فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی هستیم.
این کارشناس معدن خاطرنشان کرد: چالش‌های قانونی و مقرراتی نیز از موانع پیش روی این صنعت هستند. برای ساماندهی فرایندهای بازیافت، نیاز به تدوین آیین‌نامه‌ها و قوانین مشخص است که به‌طور مؤثر این حوزه را تنظیم کند. در حال حاضر قوانین موجود در کشور ضعیف بوده و نیاز به تقویت دارند تا بتوانند نظم و ساختار لازم را فراهم کنند.او گفت: بازار اقتصادی پایین و هزینه‌های اولیه بالا به‌ویژه در مراحل ابتدایی، یکی دیگر از چالش‌های بزرگ در این حوزه است. تا زمانی که صنعت بازیافت به بلوغ نرسد و به یک فرمول اقتصادی پایدار دست نیابد، هزینه‌ها همچنان بالا خواهد ماند و این امر می‌تواند مانع توسعه این صنعت شود.
درنهایت، عدم توسعه زیرساخت‌های مناسب برای اجرای مؤثر بازیافت و معدن‌کاری شهری یکی دیگر از چالش‌های بزرگ است. برای این کار، باید زیرساخت‌های ویژه‌ای فراهم شود که شامل ابزارها و تجهیزات مناسب برای جمع‌آوری، تفکیک و بازیافت مواد باشد. این زیرساخت‌ها باید در یک سیستم منظم و تحت یک برنامه‌ریزی دقیق تعریف شوند تا بتوانند این فرایندها را به‌طور مؤثر اجرا کنند.
فرهادی تأکید کرد: درمجموع، اگر این چالش‌ها با همکاری بین نهادهای دولتی و خصوصی و همچنین توجه به فناوری‌های نوین و توسعه زیرساخت‌ها مرتفع شوند، می‌توان به نتایج مثبت و پایدار در این زمینه دست یافت و صنعت بازیافت را به یک بخش اقتصادی پررونق تبدیل کرد.
تحول بازیافت با استفاده از هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین
این فعال حوزه معدن باور دارد: استفاده از سیستم‌های هوشمند، هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در فرایندهای بازیافت به‌طور چشمگیری می‌تواند کارایی این صنعت را افزایش دهد. یکی از فناوری‌های مهم در این زمینه، ربات‌های تخریبی و بازیافت‌کننده هستند که قادر به تفکیک دقیق مواد مختلف مانند سیمان، میلگرد و دیگر اجزای موجود در ضایعات می‌باشند. این ربات‌ها با دقت بالا، مواد قابل بازیافت را از ضایعات جدا می‌کند و فرایند بازیافت را سریع‌تر و باکیفیت‌تر انجام می‌دهند. علاوه بر این، روش‌های نوین هیدرومتالوژی و فرایندهای شیمیایی برای استحصال فلزات گران‌بها و کمیاب از ضایعات شهری به‌ویژه در بازیافت فلزات، در حال پیشرفت است. این روش‌ها به ما کمک می‌کنند تا مواد ارزشمند را از زباله‌ها استخراج کرده و از این منابع به‌طور مؤثری بهره‌برداری کنیم.
فرهادی بیان کرد: یکی از مثال‌های قابل‌توجه در این زمینه، بازیافت آلومینیوم است. این فلز که به‌دلیل استفاده زیاد از برق در تولید آن، انرژی‌بر است، در فرایند بازیافت با کاهش ۹۵درصدی مصرف انرژی همراه است. به‌عنوان‌مثال، در گذشته برای تولید یک کیلوگرم آلومینیوم، به صد کیلووات انرژی نیاز بود، اما اکنون این میزان به تنها پنج کیلووات کاهش یافته است. این تغییر نشان‌دهنده صرفه‌جویی‌های عظیم انرژی و اهمیت بالای بازیافت در کاهش مصرف منابع طبیعی و حفظ محیط‌زیست است.اگرچه این فناوری‌ها نویدبخش تحولی بزرگ در صنعت بازیافت هستند، همچنان با چالش‌هایی مانند هزینه‌های اولیه، نیاز به توسعه زیرساخت‌ها و پیاده‌سازی گسترده این تکنولوژی‌ها در سطح جهانی روبه‌رو خواهیم بود.