به گزارش اصفهان زیبا؛ در دنیای پرتلاطم امروز، انسان‌ها همیشه در جستجوی آرامش و سعادت حقیقی هستند.
در میان هیاهوی زندگی مدرن و فشارهای روزمره، یافتن مسیری که به آرامش واقعی و رضایت درونی منتهی شود، چالشی بزرگ به نظر می‌رسد.
در این میان، قرآن کریم، این کتاب هدایت الهی، راهکارهایی ارزشمند و عمیق برای رسیدن به این مقصود والا ارائه می‌دهد.
سوره شوری، یکی از سوره‌های مکی قرآن، حاوی آیاتی است که به زیبایی تمام، مسیر سعادت و رستگاری را برای انسان‌ها ترسیم می‌کند.
این سوره با بیان ویژگی‌های مؤمنان واقعی و ارائه دستورالعمل‌هایی برای زندگی بهتر، چراغ راهی روشن فراروی جویندگان حقیقت قرار می‌دهد.
خداوند متعال در آیه 36 سوره شوری می‌فرماید: فَمَا أُوتِيتُم مِّن شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا و َمَا عِندَ‌اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى لِلَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ
یعنی پس آنچه به شما داده شده، متاع زندگی دنیاست و آنچه نزد خداست بهتر و پایدارتر است، برای کسانی که ایمان آورده‌اند و بر پروردگارشان توکل می‌کنند.
این آیه شریفه با لحنی حکیمانه، نگاه انسان را به فراتر از دنیای مادی معطوف می‌کند.
در حقیقت، این آیه به ما یادآوری می‌کند که نعمت‌های دنیوی، هر چند ارزشمند و جذاب به نظر برسند، در مقایسه با پاداش‌های الهی و آنچه نزد خداوند است، ناچیز و گذرا هستند.
این دیدگاه، نگرش انسان را نسبت به زندگی و اهداف آن تغییر می‌دهد و او را به سوی ارزش‌های والاتر و ماندگارتر سوق می‌دهد.
در ادامه، قرآن کریم با ظرافتی خاص، ویژگی‌های کسانی را که شایسته دریافت این پاداش‌های الهی هستند، برمی‌شمارد. این صفات که در واقع نشان‌دهنده راه و رسم زندگی مؤمنانه است، عبارت‌اند از:
ایمان و توکل
همانطور که در آیه 36 ذکر شد، مؤمنان واقعی کسانی هستند که ایمانی استوار دارند و در تمام امور زندگی به خدا توکل می‌کنند.
ایمان، به عنوان پایه و اساس زندگی معنوی و توکل، به عنوان تکیه‌گاه محکم در مواجهه با مشکلات، دو رکن اساسی در سیر و سلوک الهی محسوب می‌شوند.
این دو ویژگی، آرامش و اطمینان‌خاطری به انسان می‌بخشند که در پرتو آن، تحمل سختی‌ها و مشکلات زندگی آسان‌تر می‌شود.
پرهیز از گناهان کبیره و کنترل خشم
آیه 37 سوره شوری می‌فرماید: وَٱلَّذِينَ يَجتَنِبُونَ كَبَـائِرَ ٱلإِثمِ وَٱلفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُواْ هُم يَغفِرُونَ
یعنی و کسانی که از گناهان بزرگ و زشتکاری‌ها دوری می‌گزینند و هنگامی که خشمگین شوند، می‌بخشند.
این آیه به دو جنبه مهم از رفتار انسانی اشاره می‌کند: اول، پرهیز از گناهان بزرگ که می‌تواند شامل مواردی چون شرک به خدا، ربا، عاق والدین، ناامیدی از رحمت خدا، سحر و جادو، خوردن مال یتیم، ترک نماز، غیبت، دروغ و کم فروشی باشد. دوم، کنترل خشم و بخشش دیگران در هنگام عصبانیت.
این دو ویژگی، نشان‌دهنده قدرت روحی و اخلاقی فرد است.
در این راستا، امام باقر(ع) حدیثی زیبا و پرمعنا دارند:
من ملك نفسه اذا رغب، و اذا رهب، و اذا غضب، حرم اللّٰه جسده على النار(تفسير كنز الدقائق، جلد،۱۱ صفحه۵۳۱)
یعنی کسی که در هنگام رغبت، هنگام ترس و هنگام خشم، مالک نفس خود باشد، خداوند بدنش را بر آتش حرام می‌کند.
این حدیث شریف، اهمیت خویشتن‌داری و کنترل نفس را در شرایط مختلف زندگی نشان می‌دهد. توانایی کنترل نفس در مواقع وسوسه، ترس و خشم، نشانه قدرت روحی و معنوی انسان است و پاداش بزرگی را به همراه دارد.
اجابت دعوت الهی و اقامه نماز
آیه ۳۸ سوره شوری به این ویژگی مهم اشاره می‌کند: وَٱلَّذِينَ ٱستَجَابُواْ لِرَبِّهِم وَأَقَامُواْ ٱلصَّلَوةَ
یعنی و کسانی که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را برپا می‌دارند.
این بخش از آیه، اهمیت پیروی از فرامین الهی و اقامه نماز را یادآور می‌شود. اجابت دعوت الهی به معنای پذیرش و عمل به دستورات خداوند در تمام جنبه‌های زندگی است.
اقامه نماز نیز به عنوان ستون دین، نقشی کلیدی در تقویت ارتباط انسان با خالق خود و تزکیه نفس دارد.
مشورت در امور
در ادامه همان آیه می‌خوانیم: وَأَمرُهُم شُورَى بَينَهُم.
یعنی و کارشان در میانشان به مشورت است.
این بخش از آیه، اهمیت مشورت و تبادل نظر در امور زندگی را نشان می‌دهد. مشورت، علاوه بر اینکه باعث بهره‌مندی از خرد جمعی می‌شود، نشان‌دهنده فروتنی و پذیرش نظرات دیگران است.
اهمیت مشورت در اسلام به حدی است که پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: انه ما من رجل يشاور احدا الا هدى الى الرشد. (تفسير نور الثقلين، جلد۴، صفحه۵۸۴)
یعنی هیچ مردی با دیگری مشورت نمی‌کند، مگر آنکه به راه درست هدایت می‌شود.
این حدیث نبوی، تأکیدی است بر اهمیت مشورت در هدایت انسان به سوی تصمیمات درست و سودمند.
انفاق
آیه ۳۸ در ادامه می‌فرماید: وَمِمَّا رَزَقناهُم يُنفِقُونَ
یعنی و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.
انفاق، به معنای بخشش مال و دارایی در راه خدا، یکی از مهم‌ترین اعمال صالح در اسلام است.
این عمل نه تنها باعث کمک به نیازمندان و بهبود وضعیت جامعه می‌شود، بلکه روح بخشندگی و سخاوت را در انسان تقویت می‌کند و او را از دلبستگی افراطی به مال دنیا رها می‌سازد.
مقابله با ستم
آیه ۳۹سوره شوری می‌فرماید:
وَٱلَّذِينَ إِذَآ أَصَابَهُمُ ٱلبَغيُ هُم يَنتَصِرُونَ
یعنی و کسانی که چون ستمی به آنان رسد، یاری می‌جویند.
این آیه نشان می‌دهد که مؤمنان واقعی در برابر ظلم و ستم تسلیم نمی‌شوند و برای احقاق حق خود تلاش می‌کنند.
البته این مقابله با ظلم باید در چارچوب قوانین الهی و اخلاقی باشد و از حد تجاوز نکند.
در ادامه، قرآن کریم به موضوع مهم عفو و بخشش می‌پردازد:
﴿وَجَزَـؤُاْ سَيِّئَة سَيِّئَة مِّثلُهَا فَمَن عَفَا وَأَصلَحَ فَأَجرُهُۥ عَلَى ٱللَّهِ إِنَّهُۥ لَا يُحِبُّ ٱلظَّالِمِين(الشوری: 40)
و جزای بدی، بدی‌ای همانند آن است؛ پس هر که درگذرد و اصلاح کند، پاداش او بر خداست. او ستمکاران را دوست ندارد.
این آیه شریفه، تعادلی زیبا میان حق مقابله به مثل و فضیلت عفو و گذشت برقرار می‌کند.
از یک سو، حق دفاع از خود و مقابله با بدی را به رسمیت می‌شناسد و از سوی دیگر، عفو و گذشت را به عنوان عملی والاتر معرفی می‌کند که پاداش آن بر عهده خداوند است.
اهمیت عفو و گذشت در اسلام به حدی است که پیامبر اکرم(ص) در حدیثی می‌فرماید:
اذا كان يوم القيامة نادى مناد من كان اجره على اللّه فليدخل‌الجنة، فيقال من ذا الذى اجره على اللّه؟ فيقال: العافون عن الناس، فيدخلون الجنة بغير حساب.(تفسير كنز الدقائق، جلد۱۱، صفحه۵۳۳)
یعنی در روز قیامت ندا می‌دهند: کسانی که پاداششان بر خداست وارد بهشت شوند. گفته می‌شود چه کسانی پاداششان بر خداست؟ می‌گویند: عفوکنندگان از مردم. پس آنها بدون حساب وارد بهشت می‌شوند.
این حدیث نبوی، ارزش والای عفو و گذشت را نشان می‌دهد و آن را عملی می‌داند که پاداش آن مستقیم بر عهده خداوند است.
البته باید توجه داشت که عفو و گذشت همیشه و در همه شرایط صحیح نیست.
در برخی موارد، مقابله با ظلم و احقاق حق ضروری است. قرآن کریم در آیه 41 سوره شوری می‌فرماید:
وَلَمَنِ ٱنتَصَرَ بَعدَ ظُلمِهِۦ فَأُوْلَـئِكَ مَا عَلَيهِم مِّن سَبِيلٍ
یعنی و کسانی که پس از ستمی که بر آنان رفته، یاری جویند، ایرادی بر آنان نیست.
این آیه نشان می‌دهد که دفاع از حق خود و مقابله با ظلم، در صورتی که از حد تجاوز نکند، امری پسندیده و مشروع است.
امام سجاد(ع) در این باره می‌فرماید: حَقُّ مَن أساءَکَ أن تَعفُوَ عَنهُ، و إن عَلِمتَ أنَّ العَفوَ عَنهُ یَضُرُّ انتَصَرتَ، قالَ اللّهُ تَبارَکَ و تَعالی: و لَمَنِ انتَصَرَ بَعدَ ظُلمِهِ فاُولئکَ ما عَلَیهِم مِن سَبیلٍ(الخصال، جلد۲، صفحه۵۶۴)
یعنی حق کسی که به تو بدی کرده این است که او را ببخشی، و اگر دانستی که بخشش از او ضرر می‌رساند، انتقام بگیر. خداوند تبارک و تعالی فرموده است: و کسانی که پس از ستمی که بر آنان رفته، یاری جویند، ایرادی بر آنان نیست.
این حدیث شریف، تعادلی میان عفو و مقابله با ظلم برقرار می‌کند و نشان می‌دهد که در برخی موارد، عدم بخشش و مقابله با ظلم می‌تواند مناسب‌تر باشد.
امام علی (ع) نیز در این زمینه می‌فرماید: جازِ بِالحَسَنَةِ و تَجاوَزْ عَنِ السَّیِّئَةِ ما لَم یَکُن ثَلما فی الدِّینِ أو وَهنا فی سُلطانِ الإسلامِ.
یعنی با نیکی پاداش ده و از بدی درگذر، مادامی که این کار باعث رخنه در دین یا سستی در حکومت اسلام نشود.
این سخن حکیمانه، مرز میان عفو و برخورد با ستم را ترسیم کرده و نشان می‌دهد که گاهی عدم بخشش و مقابله با ظلم برای حفظ دین و جامعه ضروری است.
قرآن کریم در آیه 42 سوره شوری، به روشنی بیان می‌کند که چه کسانی مستحق مجازات هستند:
إِنَّمَا ٱلسَّبِيلُ عَلَى ٱلَّذِينَ يَظلِمُونَ ٱلنَّاسَ وَيَبغُونَ فِي ٱلأَرضِ بِغَيرِ ٱلحَقِّ أُوْلَـئِكَ لَهُم عَذَابٌ أَلِيم
یعنی راه(مؤاخذه) تنها علیه کسانی است که به مردم ستم می‌کنند و در زمین به ناحق سرکشی می‌نمایند. اینان عذابی دردناک خواهند داشت.
این آیه تأکید می‌کند که ظالمان و کسانی که در زمین فساد می‌کنند، مستحق مجازات هستند و نباید با آنها با تساهل برخورد کرد.
در نهایت، قرآن کریم در آیه 43 سوره شوری، صبر و بخشش را به عنوان یکی از والاترین فضایل اخلاقی معرفی می‌کند:
وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِكَ لَمِن عَزمِ ٱلأُمُورِ
یعنی و هر که شکیبایی ورزد و درگذرد، قطعاً این از کارهای استوار است.
این آیه نشان می‌دهد که صبر و بخشش از کارهای بسیار ارزشمند و در عین حال دشوار است. عبارت «عَزمِ ٱلأُمُورِ» اشاره به این دارد که صبر و بخشش، اموری ساده و پیش پا افتاده نیستند، بلکه نیازمند عزم راسخ و اراده قوی هستند.
در مجموع، این آیات و روایات به ما می‌آموزند که راه رسیدن به سعادت حقیقی و پاداش الهی، از مسیر ایمان، توکل، پرهیزگاری، کنترل نفس، مشورت، انفاق، مقابله با ظلم، و در عین حال عفو و گذشت می‌گذرد. این مسیر، اگرچه گاه دشوار می‌نماید، اما پاداش آن، همانطور که در ابتدای این آیات ذکر شد، بهتر و پایدارتر از هر متاع دنیوی است.
با عمل به این دستورات الهی، می‌توانیم خود را شایسته پاداش جاودان خداوند کنیم و به آرامش و سعادت حقیقی دست یابیم.
این آموزه‌های قرآنی، راهنمایی جامع و کامل برای زندگی در دنیای پیچیده امروز ارائه می‌دهند و به ما کمک می‌کنند تا در میان چالش‌های زندگی، مسیر درست را بیابیم و در آن ثابت قدم بمانیم.