براساس تحقیقات علمی، بیماریها و عفونتهای دهان و دندان، اندامهای مختلف بدن از جمله قلب و عروق، مغز و حتی سلامت خون را تهدید کرده و موجب بروز سکتههای قلبی، مغزی، تولد زودرس جنین و عوارض پوستی میشود.
بیماریهای دهان و دندان بر تعداد زیادی از دستگاههای مختلف بدن تأثیر نامطلوب دارد. چنین بهنظر میرسد که مرور روایات و آموزههای دینی مرتبط با بهداشت دهان و دندان با ایجاد انگیزه و التزام در دینداران به ارتقای سطح بهداشت دهان و دندان جامعه کمک خواهد کرد.
در دین اسلام، بر رعایت طهارت و پاکیزگی بهحدی تأکید شده که پیامبر اکرم (ص) میفرمایند: «پاکیزگی، بخشی از ایمان است». بنا به فرمایش ایشان، پاکیزگی روح و جسم، مقدمه اطاعت خوب و در نهایت، معرفت و خشنودی خدای متعال خواهد بود.
آفرینش دهان و دندان
امام صادق علیهالسلام در حدیثی نقل میکند: «دندانها خلقتی هستند که خدا در دهان آفرید؛ آنها ابزاری برای جویدن و سبب تمایل به طعام میباشند. …بهواسطه جویدن غذا، بوی دهان تغییر خواهد کرد. پس هرگاه مؤمن دانا به وسیله گیاه مسواک کند و دندانها را با آن تمیز نماید، آنها به خلقت اولیه خود برمیگردد.»
در روایتی دیگر نیز فرمودند: «اگر مردم از فواید مسواک آگاه بودند، آن را با خویش به بستر میبردند.»(دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۱۹)
لیف یا چوب اراک
در حدیثی از امام رضا (ع)، بهترین وسیله برای مسواککردن، لیف یا چوب اراک معرفی شدهاست. ایشان فرمودهاند: «چوب اراک دندانها را جلا میدهد، دهان را خوشبو میسازد، بافت لثه و دندان را میرویاند و محکم میکند.
البته مسواکزدن زمانی سودمند است که به اعتدال باشد. زیادهروی در آن باعث تخریب نسوج دندان و موجب ضعف بنیان آن میگردد.»(محجه البیضاء، ج ۱، ص ۲۹۸)
در طی سالیان اخیر استفاده از چوب مسواک اراک در بسیاری از کشورهای اروپایی به سبب تأثیر قابل توجه آن در سلامت دندانها رایج شدهاست. بهگونهای که درحالحاضر، عصاره این گیاه را در قالب محصولات گوناگون تولید و روانه بازار میکنند.
گروهی از محققان به بررسی مواد شیمیایی مؤثر موجود در این چوب پرداخته و به خواص ضدمیکروبی و ضدپلاک آن پیبردهاند. این چوب حاویتریمتیلآمین و آلکالوئیدی بهنام سالوادورین است که اثر تحریکی ملایمی بر روی لثهها دارد. مقادیر زیادی از کلرور سدیم، فلوئور، سیلیکات، گوگرد، رزین و ویتامین ث در آن وجود داشته و نقش مؤثری در جلوگیری از پوسیدگی دندان دارد.
تریمتیلآمین به عدم تجمع مواد غذایی بین دندانها کمک میکند. کلرورها نقش ضدعفونیکننده ملایم دارند و سیلیکا در سفیدکردن دندانها مؤثر است. سولفور، ضدمیکروب بوده و ویتامین ث در جلوگیری از عفونتها و خونریزیهای دهان و دندان کاربرد دارد.
توجه به بهداشت دهان و دندان، سنت پیامبر (ص) بود. پیامبر (ص) همواره مسواکزدن را سنت خود میدانست. در سفارشی به حضرت علی (ع) فرمودند: «دهانهای شما راهی از راههای گفتوگو با پروردگار است. محبوبترین دهان نزد آفریدگار، خوشبوترین دهان است. پس تا میتوانید دهانهایتان را خوشبو کنید.»(بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۱۳۱).
رسول اکرم (ص) هر شب، سه مرتبه مسواک میزدند. قبلاز خواب، بعد از بیدارشدن و پیشاز رفتن به مسجد برای اقامه نماز صبح. (بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۲۵۴)
حضرت محمد (ص) بیان میکرد: «در مسواکزدن چندین فایده وجود دارد؛ پاکیزگی دهان، خشنودی آفریدگار، سفیدی دندان، نابودی میکروبها، کاهش بلغم، افزایش اشتها، افزایش نیکیها، سنتپذیری دیندار، حضور فرشتگان و استحکام لثهها.» (بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۱۲۹)
یکی از راهکارهایی که پیامبر برای افزایش سطح بهداشت دهان و دندان مسلمانان بهکار میبرد، پیوند بین فرائض مختلف دینی با مسواکزدن بود. ایشان همواره با گرهزدن انجام برخی عبادات با مسواکزدن درصدد ایجاد این عادت و رویه بهداشتی در بین مردم بود.
لازم به ذکر است که یکی از راهکارهای ارائهشده توسط جیمز کلیر، نویسنده کتاب «عادتهای اتمی» که از پرفروشترین کتابهای نیویورک تایمز به شمار میآید نیز استفاده از همین شیوه جهت ایجاد عادتی جدید است. او چنین توصیه میکند که برای تبدیل انجام امری مطلوب به عادتی خودکار، باید زمان انجام آن را با زمان انجام سایر وظایف و عادات روزمره منطبق و هماهنگ کرد.
نبی مکرم در سفارشی به امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: «ای علی! با هر وضویی که برای نماز میگیری، مسواک بزن.» در توصیهای دیگر بیان کردند: «دو رکعت نماز با مسواک، برتر از ۷۰ رکعت نماز بیمسواک است.»(بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۱۳۳) همچنین رسول خدا (ص) در مورد نحوه مسواکزدن فرمودند: دندانهایتان را از عرض (عمودی) مسواک بزنید و نه از طول و افقی.
