برای حفظ و ارتقای سلامت جامعه باید سالم‌بودن غذا از مزرعه تا سفره رعایت شود. به این دلیل همه بخش‌هایی که در تولید، توزیع و عرضه غذا نقش دارند، باید دست‌به‌دست هم دهند. در این میان، فرهنگ‌سازی و ترویج مصرف غذاهای سالم و پیروی از یک الگوی غذایی درست نیز نقش بسیار مهمی در سلامت افراد جامعه دارد.
با کاهش میزان قند، نمک و چربی در انواع خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها، چه آن‌هایی که در کارخانه‌ها تهیه و عرضه می‌شوند و چه غذاهایی که در منزل تهیه و مصرف می‌شوند، می‌توان از شیوع روزافزون بیماری‌های قلبی‌عروقی، دیابت و انواع سرطان‌ها کاست.
به‌هرحال، پیروی از تغذیه سالم می‌تواند از بسیاری موارد دیابت، انواع سرطان‌ها (به‌خصوص سرطان‌های دستگاه گوارش) و بیماری‌های قلبی‌عروقی، کبد چرب، بیماری‌های کلیوی، پوکی استخوان و سایر بیماری‌های مزمن پیشگیری کند.
بر اساس برآوردهای موجود، میزان مصرف روزانه نمک در کشور ما بیشتر از مقدار توصیه‌شده توسط سازمان جهانی بهداشت (پنج گرم در روز) است.
در کشور ما با توجه به الگوی مصرف مواد غذایی، بیشترین منبع مصرف نمک از طریق افزودن آن در هنگام تهیه و طبخ و مصرف غذاست.
بنا بر توصیه سازمان بهداشت جهانی، با کاهش مصرف نمک به کمتر از پنج گرم در روز (معادل یک قاشق مرباخوری) می‌توان مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی را کاهش داد؛ به‌خصوص حالا که آمارها می‌گویند مهم‌ترین علت مرگ در کشورمان، بیماری‌های قلبی‌عروقی است.
چاقی شکمی نیز عامل خطر مهم بیماری‌های قلبی‌عروقی به‌شمار می‌رود. روند افزایشی چاقی در کودکان و نوجوانان کشور نیز با روند افزایشی چاقی و اضافه‌وزن مواجه است؛ درضمن افراد زیادی دچار کلسترول بالا هستند که عامل خطر مهم، انسداد و تنگی عروق و بیماری‌های قلبی است.
معضل مهم دیگر، بروز دیابت است که علت آن، مصرف زیاد خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های قندی و شیرین است. مصرف زیاد روغن به‌طورکلی، غذاهای چرب و سرخ‌شده، روغن‌هایی که اسید چرب ترانس بیشتر از یک‌درصد دارند و روغن‌های جامد و نیمه‌جامد به شیوع این بیماری‌ها و همین‌طور چاقی دامن می‌زنند.
پیروی از یک الگوی غذایی صحیح در طول زندگی، از کودکی تا بزرگ‌سالی، راهکاری ساده و ارزان در حفظ سلامت و پیشگیری از بروز بیماری‌هاست که با آموزش و فرهنگ‌سازی صحیح می‌توان به آن دست یافت.
استفاده زیاد از غذاهای پرکالری و چرب مثل فست‌فودها، سوسیس، کالباس، پیتزا و… به این دلیل که حاوی مقادیر زیادی چربی و کالری بالا هستند، احتمال ابتلای افراد به اضافه‌وزن و چاقی را نیز افزایش می‌دهند. در کل، چاقی زمینه را برای بروز بیماری‌های مزمن ازجمله بیماری‌های قلبی‌عروقی، دیابت نوع 2 و سرطان‌ها فراهم می‌کند.
نمک زیاد فست‌فودها نیز عامل مهمی برای بروز فشارخون بالا و درنتیجه بیماری‌های قلبی‌عروقی است. افرادی که در هفته، بیش از دوبار فست‌فود استفاده می‌کنند، به میزان بسیار بیشتری در معرض ابتلا به دیابت نوع 2 قرار دارند.
چاره‌سازی
بر اساس توصیه‌های مراجع علمی در سطح جهان، اصلاح الگوی غذایی از طریق کاهش مصرف نمک به کمتر از پنج گرم در افراد زیر 50 سال و کمتر از سه گرم در افراد بالای 50 سال و افرادی که دچار مشکلات فشارخون بالا و بیماری‌های قلبی‌عروقی هستند، حذف اسید چرب ترانس و اشباع در روغن ضروری است.
به‌طورکلی کاهش مصرف نمک، چربی و روغن، کاهش مصرف نوشیدنی‌هایی که دارای قند افزوده هستند، مصرف روزانه حداقل پنج واحد سبزی و میوه (400 گرم) و افزایش دریافت فیبر غذایی از طریق مصرف بیشتر حبوبات و غلات سبوس‌دار مهم‌ترین اقدامی است که درزمینه سلامت جامعه باید اجرا شود.
علاوه بر این، باید آموزش و ترویج الگوی غذایی مناسب، شناساندن غذاهای سالم (غذاهایی که با روش‌هایی غیر از سرخ‌کردن در روغن زیاد و کم‌نمک تهیه می‌شوند)، استفاده بیشتر از انواع سبزی‌ها در تهیه غذاهای مختلف، شناسایی و معرفی غذاهای ایرانی که فوری تهیه می‌شوند و می‌توانند جایگزین فست‌فودهای غربی و ناسالم باشند، مدنظر قرار گیرد.
لزوم اصلاح الگوی غذایی جامعه
برای اصلاح الگوی غذایی جامعه لازم است آموزش تغذیه سالم از طریق گنجاندن مطالب غذا و تغذیه سالم در کتب درسی دانش‌آموزان در مقاطع مختلف توسعه یابد. کودکان در مهدکودک‌ها باید غذاهای سالم را بشناسند و مربیان مهدکودک‌ها در ایجاد رفتارهای غذایی درست به مسئولیت خود بیش‌ازپیش توجه کنند؛ زیرا با ایجاد رفتارها و عادات غذایی درست در کودکان می‌توان سلامت نسل آینده کشور را تضمین کرد.
در دانشگاه‌ها توجه به عرضه غذاهای سالم در غذاخوری‌های دانشجویی، گنجاندن واحد درسی اصول تغذیه برای همه دانشجویان که پدران و مادران آینده هستند و لازم است به حداقل اطلاعات تغذیه‌ای مجهز شوند تا بتوانند رفتارهای غذایی سالم را در خانواده ترویج کنند، در کنار فعالیت‌های رسانه‌ای جمعی، به‌ویژه صداوسیما، برای ترویج فرهنگ غذایی سالم و مناسب در جامعه باید به‌طورجدی مدنظر قرار گیرد.
در سطح خانواده، عمده‌ترین راهکارها؛ تشویق اعضای خانواده به مصرف غذاهای سالم و دارای ارزش تغذیه‌ای و ترویج مصرف غذاهای ایرانی و غذاهای فوری ایرانی است که می‌توانند جایگزین مناسبی برای فست‌فودهای غربی شوند.
پیروی از رژیم غذایی متعادل، یعنی میزان انرژی دریافت‌شده از طریق غذا، با میزان انرژی که براثر واکنش‌های بیولوژیک و فعالیت‌های بدنی مصرف می‌شود، متعادل باشد.
نتیجه این تعادل، ثابت‌ماندن وزن بدن است. افرادی که اضافه‌وزن دارند یا چاق هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت، افزایش فشارخون و بیماری‌های قلبی‌عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی هستند.
باید توجه داشت که کاهش مصرف نمک تنها به بزرگ‌سالان توصیه نمی‌شود؛ بلکه با توجه به این امر که ذائقه هر فرد از دوران کودکی شکل می‌گیرد، تلاش خانواده در جهت ذائقه‌سازی سالم در کودکان از اهمیت بسزایی برخوردار است.
مصرف زیاد غذاها و تنقلات حاوی نمک فراوان در کودکان سبب گرایش آن‌ها بــه مصرف نمک بیشتر و افزایش احتمال ابتلا به فشارخون در بزرگ‌سالی می‌شود.
اما نظام سلامت در قالب طرح تحول در حوزه بهداشت، اقدامات مهمی را در راستای اصلاح الگوی غذایی مردم کشور به اجرا گذاشته است.
در حال حاضر کارشناسان تغذیه در مراکز خدمات جامعه سلامت به‌کار گرفته شده‌اند. الگوی غذایی کلیه افراد مراجعه‌کننده به پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشت با هدف پیشگیری از بیماری‌ها، حفظ و ارتقای سلامت ارزیابی‌شده و با شناسایی عوامل خطر تغذیه‌ای، آموزش و مشاوره تغذیه توسط بهورزان، مراقبان سلامت و کارشناسان تغذیه ارائه می‌شود؛ همچنین برای بیماران مبتلا به دیابت، چربی خون بالا، فشارخون بالا، اضافه‌وزن و چاقی، مشاوره تغذیه و تنظیم برنامه غذایی توسط کارشناسان تغذیه انجام می‌شود.
درضمن هرم غذایی و رهنمودهای غذایی ایران به‌عنوان ابزار ساده‌ای برای آموزش و فرهنگ‌سازی تغذیه سالم در جامعه تهیه شده است و در واحدهای بهداشتی‌درمانی و همچنین در مدارس کشور استفاده می‌شود.
برنامه مکمل‌یاری ویتامین D و توزیع شیر غنی‌شده با ویتامین D در مدارس 14 استان کشور، مکمل‌یاری ویتامین D از طریق شبکه‌های بهداشتی‌درمانی کشور برای حفظ و ارتقای سلامت مردم و پیشگیری از بیماری‌ها، بهبود رشد و افزایش قدرت یادگیری و پیشگیری از هدررفت سرمایه‌گذاری‌های آموزشی در برنامه‌های بهبود تغذیه جامعه در دست اجراست.
گفتنی است؛ بازنگری و کاهش میزان نمک در نان‌های چهارگانه سنگک، تافتون، لواش و بربری اقدام مهم دیگری است که می‌تواند منجر به کاهش میزان زیادی از نمک مصرفی روزانه مردم و کاهش شیوع فشارخون بالا و بیماری‌های قلبی‌عروقی و سکته‌های مغزی شود.