کافی است یک روز با پای پیاده یا دوچرخه، مسیر یکی از مادی‌های مهم و شاخص اصفهان مثل مادی نیاصرم، فدن، فرشادی و… را دنبال کنید. در طول مسیر خواهید دید که عبور مادی از خیابان‌ها، کوچه‌ها و کوی‌های کوچک و بزرگ چطور بر نحوه شکلگیری ساختار فضا اثرگذار بوده و آن را شکل داده است. درواقع مادی محور فضایی است که از آن عبور کرده و سایر مولفه‌ها مانند معابر، پیاده‌روها، ساختمان‌ها، فضای سبز، فضاهای تفریحی و تفرجگاهی و… حول محور آن شکل گرفته‌اند. در مسیر جریان مادی‌ها، ساختمان‌ها در دو سوی جاده شانه به شانه هم به صف ایستاده و گویی جایگاه مادی‌ها را به رسمیت شناخته‌اند. چنانکه حریم مادی کاملا مشخص است و ساخت و سازها در اطراف آن شکل گرفته‌اند. به‌ویژه اینکه از دیرباز مادی‌ها یکی از تفرجگاه‌های اصلی مردم اصفهان بوده‌اند و تا امروز نیز از حیث بصری و معماری از جاذبه‌های گردشگری مهم این شهر به شمار می‌روند.
جالب است بدانید که مادی یکی از مولفه‌های طبیعی منحصر بفرد در اصفهان است که از لحاظ تاریخی قدمتی چندهزارساله دارد. هرچند گسترش شهر در طول زمان منجر به تخریب برخی از مادی‌ها در اصفهان شده و یا بحران بی‌آبی و خشکسالی، کارکرد اصلی آنها را با مخاطراتی جدی در دهه‌های اخیر روبرو کرده است، اما بی‌شک ساختار اولیه شهر اصفهان و بافت تاریخی و قدیمی آن حتی تا امروز از حضور مادی‌ها تاثیر گرفته است. چنانکه حتی در برخی از منابع تاریخی چنین ذکر شده که پیش از شکلگیری هسته اولیه شهر اصفهان، مادی فدن وجود داشته و گویی شهر بعدها در کنار این مادی شکل می‌گیرد.
رد پای مادی‌های اصفهان در تاریخ
مادی‌های اصفهان در سفرنامه‌ها و مکتوبات سیاحان داخلی و خارجی نیز حضوری پررنگ دارند. «ابن واضح یعقوبی» از مورخان قرن سوم هجری قمری که خود اصالتا اهل اصفهان بوده، از چشمه‌های جوشان و نهرهای آبی در اصفهان یاد می‌کند که شهر را مشروب می‌کرده است. «ابوعلی احمدبن عمربن رسته» نیز از فقها و اندیشمندان برجسته قرن سوم هجری قمری، نخستین بار پس از توصیف زاینده‌رود، از نظام تقسیم آب در روستاهای شهر اصفهان به وسیله نهرهایی باریک سخن به میان آورده است. ، «ناصر خسرو قبادیانی» شاعر سرشناس نیز که در سال 444 هجری قمری وارد اصفهان شده از جوی‌های آب روان در شهر یاد کرده و این شهر را «شهری بر هامون نهاده» وصف کرده است. «ابولقاسم محمدبن حوقل»، جغرافیدان ایرانی قرن چهارم و «حافظ ابونعیم اصفهانی» از اندیشمندان قرن 4 و 5 هجری قمری هم از دیگر افراد برجسته‌ای هستند که می‌توان رد پای حیات مادی‌های اصفهان را در سفرنامه‌ها و مکتوبات آنها پیدا کرد.
اصفهانِ بدونِ مادی‌ها!
شهر مجموعه‌ای متشکل از عناصر و مولفه‌های مختلف و متنوع است که در کنار همدیگر بافت اصلی و هویت شهر را شکل می‌دهند. هرچه از عمر و قدمت برخی از مولفه‌های شهر بگذرد، پیوند و ارتباط بیشتری با سایر جنبه‌های شهر پیدا کرده و در نتیجه تخریب، تضعیف و حذف آنها منجر به وارد آمدن ضرباتی جدی به بافت و هویت شهر خواهد شد. بنابراین همانطور که اصفهان بدون رودخانه زاینده رود شهری به جز آنچه که همواره بوده، خواهد شد و در هویت آن تخریبی جدی ایجاد می‌شود، حذف و تخریب مادی‌ها نیز بدعتی قابل توجه در هویت این شهر خواهد بود. زاینده‌رود و نهرهای منشعب از آن که در اصفهان به نام «مادی» شناخته می‌شوند، شاهرگ و رگ‌های حیاتی این شهر هستند که همه جنبه‌های آن همچون اقتصاد، هنر، فرهنگ، کشاورزی، مردم شناسی، روابط اجتماعی، روابط سیاسی، گردشگری، صنایع دستی، دیپلماسی و روابط بین‌الملل و… به آنها وابستگی مستقیم و عمیق دارد. گویی که پاره اصلی تنِ اصفهان زاینده‌رود است و در صورت نبودِ آن سایر اعضا نیز حیات خود را از کف خواهند داد. بر این اساس، لزوم توجه و سرمايه‌گذاري در جهت احيای رودخانه زاینده‌رود و مادی‌ها از ديدگاه‌های متعدد تاريخی، زيست‌محيطي، طراحی شهری و اقتصادی قابل بررسی است.