در همــان دوره زمـــانی، شکـــل اولیـــه پنهان‌نگاری استفاده شد. در این روش، پیامی را که به‌منظور هشدار هجوم از سمت پادشاهی بود، روی چوب قرص مومی حک شده و سپس با یک‌لایه تازه از موم پوشانده می‌شد. پنهان‌نگاری با گذشت زمان ادامه یافت و به سطح جدیدی رسید. در زمان جنگ از شیر، سرکه و آب‌میوه به‌عنوان جوهرهای نامرئی (Invisible ink) استفاده می‌شد و برای رمزگشایی موارد پنهان این نوع پیام‌ها، به نور یا گرما نیاز بود. در طول جنگ جهانی دوم آلمانی‌ها از روشی موسوم به ریزگردها (Microdots) برای کاهش اندازه تمام اسناد، عکس‌ها و نقشه‌ها استفاده می‌کردند که اندازه اسناد را بسیار کوچک و قابل‌حمل تنها با یک برگه کاغذ می‌کرد. از دیگر روش‌های مورداستفاده، رمزهای تهی (Null Ciphers) بود که از پنهان‌کردن پیام رمزنگاری نشده در یک پیام به‌ظاهر معمولی استفاده کرده و پیام خود را در داخل یک متن به‌صورت پراکنده پنهان می‌کردند.
پنهان‌نگاری چیست؟
پنهان‌نگاری (Steganography) هنر و علم قراردادن پیام‌های مخفی در یک پیام پوششی است؛ به طریقی که فرد دیگری جز فرستنده و گیرنده آن پیام به وجود پیام مخفی شک نکند. با پنهان‌نگاری می‌توان امکان ارسال اخبار و اطلاعات بدون سانسور و بدون ترس از رهگیری پیام‌ها را فراهم کرد؛ همچنین برای ذخیره اطلاعاتی ماننداطلاعات بانکداری خصوصی و یا برخی اسـرار نظـامــی کـاربـــرد دارد. در معـــامــلات تجارت الکترونیک نیز برای احراز هویت افراد می‌تواند قابل استفاده باشد.
مقایسه پنهان‌نگاری و رمزنگاری
به طور کلی هدف هر دو روش، حفاظت از اطلاعات است. روش‌های پنهان‌نگاری وجود یک پیام را پنهان می‌کنند، اما ساختار اطلاعات را تغییر نمی‌دهند، درحالی‌که روش‌های رمزنگاری باعث می‌شوند تا باتحولات مختلف، پیام غیرقابل‌درک برای افراد دیگر باشد و اگر فردی پیام رمزگذاری شده را رهگیری کند، به‌راحتی به وجود نوعی رمزگذاری پی می‌برد؛ علاوه بر اینپنهان‌نگاری باعث ایجاد سربار می‌شود. انواع روش‌ها و تکنیک‌های پنهان‌نگاری
سه تکنیک کلی برای پنهان‌نگاری وجود
دارد که مــی‌تـــوان در انــــواع مختـــــلف پنهان‌نگاری بهره برد.
روش جایگزینی (Substitution): در این روش بیت‌های کم‌ارزش در فایل حامل با بیت‌های داده‌های مخفی، جایگزین می‌شوند. بیت‌های کم‌ارزش، بیت‌هایی هستند که می‌توانند بدون آسیب‌رساندن به کیفیت یا از بین‌بردن تمامیت فایل حامل، تغییر یابند.
روش افــزودن (Insertion): در این روش، اطـلاعــات مخفــی مــوردنظـــر در بخش‌هایی ذخیره می‌شوند که توسط پردازشگر نادیده گرفته می‌شوند. به‌عنوان مثال، در برخی از فایل‌ها نشانگر EOF یا پایان فایل وجود دارد. این نشانگر به برنامه‌ای که در حال‌خواندن فایل است نشان می‌دهد که به انتهای آن رسیده و برنامه می‌تواند پردازش را متوقف کند. اطلاعات پنهان می‌توانند پس از نشانگر EOF وارد شوند. در این صورت، کاربر نهایی حتی نمی‌تواند متوجه شود که فایلی حاوی اطلاعات پنهان است.
تولید (Generation): این روش، بر مبنای تولید داده‌ها برای مخفی کردن و ایجاد مجموعه جدیدی از داده از همان داده‌های قبلی است. درواقع این تکنیک، روشی‌پویا برای ایجاد یک فایل‌حامل براساس اطلاعات موجود در داده‌ها برای مخفی‌کردن است.
انواع روش‌های پنهان‌نگاری
پنهان‌نگاری متن: این روش، تکنیک پنهان‌کردن اطلاعات داخل فایل متنی است که شامل مسائلی مانند تغییر فرمت متن، تغییر کلمه‌ها در متن، تولید تصادفی و ترتیبی کاراکتر یا استفاده از گرامر مستقل از متن برای تولید متن‌های خوانا می‌شود.
پنهان‌نگاری ویدئو: در این روش که می‌توان آن را ترکیبی از پنهان‌نگاری تصویر و صدا تلقی کرد، انواع داده را در فایل دیجیتالی فیلم قرار می‌دهند. مزیت این مدل آن است که حجم زیادی از داده را می‌توان در آن پنهان کرد.
پنهان‌نگاری شبکه: در این تکنیک داده‌ها را در پروتکل‌های کنترل‌کننده شبـکه مانـنـد TCP,UDP,ICMP قــرار می‌دهند. از استگانوگرافی می‌توان در بعضی از کانال‌های پنهانی مدل OSI استفاده کرد. برای مثال می‌توان داده را در بخش‌های اختیاری در هدر یک پکت TCP/IP پنهان کرد.
پنهان‌نگاری تصاویر: در پنهان‌نگاری دیجیتال به‌دلیل استفاده از تعداد زیادی بیت در نمایش دیجیتالی تصویر، به‌طور گسترده‌ای از عکس‌ها استفاده می‌شود. یکی از تکنیک‌های معروف پنهان‌نگاری استفاده از کم‌ارزش‌ترین بیت داده‌ها (Least Significant Bit) اســـت کــه زیــرمجمـــوعه تکنیــک‌هــای جایگـــزینی محسوب می‌شود. در این روش، داده‌های مــوردنظـــر در کــم‌ارزش‌تــرین بیـــت قرار می‌گیرند.
نرم‌افزارهای پنهان‌نگاری
Hide in Picture (Windows): این نرم‌افزار رایگان به شما اجازه می‌دهد که فایل‌ها را درون تصاویر GIF و BMP پنهان کنید؛ همچنین می‌توانید فایل‌های پنهان شده توسط دیگران را بازیابی کنید. علاوه بر آن، برای افزایش ضریب امنیتی، امکان انتخاب رمزعبور برای داده‌های پنهان‌شده را خواهید داشت.
Pict Encrypt (Mac): کاربران می‌توانند با بهره گرفتن از این نرم‌افزار رایگان، پیام‌ها و متون محرمانه را به فایل‌های تصویری با فرمت GIF،JPEG TIFF و PNG اضافه و با رمزعبور هم از آن‌ها محفاظت کنند. انجام این کار در یک ویزارد ساده و مرحله‌به‌مرحله انجام می‌شود. پس از پایان عملیات، متن موردنظر در فایل مربوط پنهان می‌شود.
WbStego: امکان استفاده از انواع مختلف فایل را برای پوشش ظاهری اطلاعات فراهم می‌آورد. برای مثال می‌تواند اطلاعات شما را در فایل‌های PDF،HTML و همچنین Bitmap پنهان کند.
JPHide and JPSeek: این‌ها برنامه‌هایی هستند که برای پنهان‌سازی اطـــلاعات در تصـــاویر JPEG استفـــاده می‌شوند.
StegoVideo: این بـــرنامه اجــــازه می‌دهد که هر نوع فایلی را در فایل ویدئویی مخفی کنید.