هشت‌بهشت، نزدیک‌ترین کاخ صفوی اصفهان به زندگی مردم این شهر است؛ چرا که محصور نیست و مردم شهر گاهی پای ستون‌های چوبی و دیوار گران‌قدرش بساط پیک‌نیک پهن می‌کنند! و در هر ساعتی از شبانه‌روز می‌توانند دورش بچرخند و تماشایش کنند. باغ ایرانی‌اش، تنها باغ برجای‌مانده از چهارباغ دولت‌خانه صفوی است و آن‌طور که در کتاب «اصفهان و کاخ‌هایش» آمده، از غرب به گردشگاه چهارباغ می‌رسیده (و حالا هنوز همین‌گونه است)، از شمال همسایه باغ خرگاه بوده، از شرق مجاور باغ گلستان و از جنوب دیواربه‌دیوار باغ توت. می‌توانست دهمین باغ ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی بشر (در پرونده باغ‌های پارسی و در کنار باغ فین کاشان و باغ چهلستون اصفهان) باشد که حالا فقط پارکی است برای استراحت و تفریح مردم منطقه و گردشگران. معماران، «ترکیب معماری استوار و کاملا منسجم و شفاف»، «تناسب اندازه‌ها و ظرافت تزئینات» و «منظره‌سازی عالی»اش را می‌ستایند و وقتی پای روایت‌های ناگفته‌اش به میان می‌آید، همه صحبت از «تفرج» است و «زندگی».
از عمارت شگفت‌انگیز تا مدرسه همایونی
خیلی‌هایمان هشت‌بهشت را بارها از دور دیده‌ایم اما کمتر به دیدار از نزدیک این بنای 362 ساله ارزشمند شتافته‌ایم و کمتر هم درباره اهمیت و جایگاه و ارزشش اطلاع داریم. به همین دلیل، از ناظر و سرپرست کاخ هشت‌بهشت درباره این بنا جویا شدیم. مریم شیروانی در توضیح اهمیت آرایه‌های معماری بنا با اشاره به توصیفات جهانگردان از کاخ هشت‌بهشت، می‌گوید: «تنوع در آرایه‌های تزئینی و پلان معماری عمارت به حدی است که درباره‌اش گفته‌اند: هیچ یک از نقاط این کاخ به دیگری شبیه نیست و در هر گوشه، با جلوه‌ای از هنر روبه‌رو می‌شوید که تازه و زیباست. پلان هشت‌ضلعی بنا هم امکان تماشای بیشتر باغ را برای ساکنان کاخ فراهم می‌کرده است چنان‌که از هر زاویه، نمایی جذاب از باغ پیش رویشان قرار می‌گرفته است.» به روایت شیروانی، در زمان قاجار هم این بنا مورد توجه شاهان از جمله فتحعلی‌شاه قرار داشته و به همین سبب هم تغییراتی در نما و تزئینات داده شده است. جهانگردان زیادی درباره این بنا نوشته‌اند و پاسکال کست فرانسوی در کتابش، تأثیر هشت‌بهشت بر انسان را ستایش کرده است. حتی ظل‌السلطان که به تخریب‌گر میراث اصفهان می‌شناسیمش، دست از تخریب این بنا برداشته و با ایجاد تغییراتی، اولین مدرسه به سبک نوین را در ان ایجاد کرده است؛ «مدرسه همایونی» که فقط دو سال دوام آورد. دلیل عدم تخریب بنا هم البته واگذاری‌اش به بانوعظمی (خواهر ظل‌السلطان) بوده است. زندگی کاخ با تغییرات زیاد ادامه داشته تا پس از کشمکش‌های فراوان، اداره باستان‌شناسی، بیش از نیم قرن پیش، کلیددار بنا شود. اتفاقی که با حضور گروه ایتالیایی ایزوئو و مرمت کاخ، فرصت ملاقات مردم با این بنای ارزشمند را آرام‌آرام فراهم کرد. از مریم شیروانی که جدای از مسئولیت اداری و سازمانی‌اش، دل در گروِ هشت‌بهشت دارد و عاشقانه درباره بنا صحبت می‌کند، از تعداد آرایه‌های معماری و هنرهای سنتی موجود در بنا می‌پرسم و او از نقاشی دیواری، لایه‌چینی، آئینه‌کاری‌های معروف به کپ‌بری، گره‌چینی، حجاری‌های زیبا در حوض مرمر کاخ و فضاهای دیگر، کاشی‌کاری‌های راه‌پله‌ها و حوض، رسمی‌بندی، نقاشی روی چوب درهای بنا، تنگ‌بری، مقرنس‌ها و گچ‌بری‌های بنا تعریف می‌کند. جوی‌های متقاطع با ردیف درختان چنار، فواره‌ها و حوض‌هایی که میزبان پرندگان بودند، باغچه‌های سرسبز و پر گل و گیاه و بوته‌های تزئینی و نیمکت‌های مرمرینی که در اطراف کاخ قرار داشتند تا تماشاگر بتواند بر آن‌ها بیاساید و به تماشا بنشیند؛ این تصویری است که شماری از جهانگردان خارجی آن سال‌ها را مبهوت هشت‌بهشت کرد و هنوز هم در هر ساعتی از شبانه‌روز که به دیدار بنا بروید، اگر دقیق تماشایش کنید و انواع تصاویر بیرونی و درونی‌اش را ببینید، شما را هم تحت تأثیر قرار خواهد داد.
کاخ هشت‌بهشت مقصد جذاب گردشگری شبانه
وقتی درباره دیدنی‌های دولت‌خانه صفوی صحبت می‌کنیم، معمولا گردشگران و مخصوصا خارجی‌ها فقط به دیدار میدان و بناهایش و کاخ چهلستون می‌روند. یکی از دلایل این اتفاق هم ساعت بازدید بناهاست که محدودیت‌های زیادی برای گردشگران ایجاد می‌کند. در حالی که اگر اداره کل میراث فرهنگی اصفهان و ارگان‌های دیگر تصمیم‌گیرنده، هوشمندانه تصمیم بگیرند که ساعت کاری کاخ هشت‌بهشت را به جای صبح تا عصر، از ظهر تا شب قرار دهند، چه اتفاق درخشانی برای کاخ و گردشگری اصفهان می‌افتد. گردشگران که همیشه می‌گفتند در شب، اصفهان مقصدی برای دیدن ندارد یک مقصد ویژه و جذاب پیدا می‌کنند. برخی از مردم که این میراث برایشان به بنایی ساده تبدیل شده، با روشن‌شدن چراغ‌هایش متوجه زیبایی خارق‌العاده بنا می‌شوند و دیگر نمی‌توانند با رفتاری مانند توپ‌زدن به دیوارهایش، یادگاری‌نویسی، روشن‌کردن گاز پیک‌نیک یا سیگارکشیدن کنار ستون‌های چوبی و حتی بالارفتن از حفاظ‌ها و ورود غیرمجاز به بنا در تاریکی شب، آسیبی بر آن وارد کنند. اتفاقی که هم برای میراث ارزشمند اصفهان مایه خیر است، هم برای مردمی که باید این زیبایی‌ها و هوشمندی‌های تاریخی را ببینند و از آن‌ها بیاموزند. نکته مهم‌تر اینکه با تبدیل چهارباغ به پیاده‌راه و محلی که زندگی شبانه درآن جاری است آن هم در کنار میدان نقش‌جهان که یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری شبانه اصفهان محسوب می‌شود، این فقط پارک شهید رجایی و کاخ هشت‌بهشت است که نقطه تاریک منطقه گردشگری قلب اصفهان محسوب می‌شود. حالا اگر شب‌ها چندان جرئت گذشتن از پارک شهید رجایی را ندارید، زمانی را تصور کنید که چراغ‌های کاخ هشت‌بهشت و باغش روشن شود و این منطقه، هوشمندانه به مسیر گردشگری شبانه اصفهان بدل شود. می‌توانید در چهارباغ قدم بزنید، به باغ بلبل برسید و با هشت‌بهشت دیداری تازه کنید. بعد، از تونل نور خیابان بهشتی‌نژاد یا از کنار حوض‌های خیابان هشت‌بهشت بگذرید و از کوچه‌های پشت‌مطبخ یا سعدی به میدان نقش‌جهان برسید. شک نکنید که تغییر فضای پارک از وضعیت کنونی به محیط گردشگری و خانوادگی، یک اتفاق بسیار خوب برای قلب گردشگری اصفهان زیبا خواهد بود.