به گفته مدیرعامل بانک سلول‌های بنیادی خون بند ناف رویان نیاز ما به انجام پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز یا همان پیوند مغز استخوان، سالانه حدود سه‌هزار پیوند است؛ ولی در کشور طی ۱۰ سال گذشته حدود ۳۵۰۰ پیوند انجام شده است؛ یعنی فقط یک‌دهم نیاز کشور! علت این موضوع علاوه بر کمبود مراکز پیوند و پزشکان متخصص، شاید هزینه‌های بالای پیوند و همچنین عدم آگاهی مردم در این باره باشد. شهربانو مظاهری، رئیس اداره امور بیماری‌های معاونت درمان دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان در گفت‌و‌گو با «اصفهان‌زیبا» از چند و چون پروسه درمان با پیوند مغز استخوان می‌گوید.
در سال‌های اخیر خبرهای خوشایندی در رابطه با درمان برخی از بیماری‌ها با پیوند مغز استخوان شنیده می‌شود. پیوند مغز استخوان در درمان کدام یک از بیماری‌ها کاربرد دارد و مؤثر است؟
پیوند مغز استخوان در درمان سرطان‌های خون مثل لوسمی، لنفوم، نرمابلستما، مولتیپل میلوما و همچنین برخی از بیماری‌های مادرزادی و ژنتیکی مثل تالاسمی و آنمی داسی شکل و نقایص ایمنی ارثی کاربرد دارد. پیوند مغز استخوان، روشی است برای مراقبت از بیماران به منظور جلوگیری از جایگزینی مغز استخوان فرد بیمار با مغز استخوان سالم. منابع سلول‌های بنیادی خون‌ساز می‌تواند شامل سلول‌های جمع‌آوری‌شده از خود بیمار باشد که به این نوع از پیوند «اتولوگ» مغز استخوان گفته می‌شود و همچنین می‌تواند از سلول‌های جمع‌آوری شخص اهدا کننده باشد که به آن «آلوژنیک» می‌گویند. افراد داوطلب اهدای سلول‌های بنیادی باید به بیمارستان مراجعه کنند. از این افراد 10 سی‌سی خون گرفته و در آزمایشگاه بررسی می‌شود. در صورتی که اهداکننده سازگار با بیمار شناخته شود، بررسی‌های تکمیلی انجام می‌شود و فرد قادر به پیوند خواهد بود.
چه کسانی می‌توانند مغز استخوان اهدا کنند و چه افرادی امکان دریافت مغز استخوان را دارند؟
اهداکنندگان باید از خویشاوندان یا غیرخویشاوندی باشند که دارای تشابه ژنتیکی با بیمار هستند. مسئله بسیار مهم در فرایند پیوند مغز استخوان این است که فرد اهداکننده حتما باید از سلامت جسمی برخوردار باشد. در پیوند «اتولوگ» سلول‌های بنیادی خود بیمار از قبل جمع‌آوری و پس از پایان شیمی‌درمانی و پرتودرمانی این سلول‌ها به بدن بازگردانده می‌شوند. در پیوند آلوژنیک نیز سلول‌های بنیادی خون‌ساز اهداکننده پس از شیمی‌درمانی و پرتودرمانی به فرد بیمار پیوند زده می‌شوند.
ممکن است برخی در‌این‌باره نگران باشند که مبادا با پیوند مغز استخوان دچار مشکل شوند و به همین دلیل هم برای اهدا مراجعه نکنند. آیا پیوند مغز استخوان ممکن است برای اهداکننده، عوارضی را در پی داشته باشد؟
خیر. همان‌طور که اشاره کردم، اهداکننده باید حتما از سلامت جسمی کامل برخوردار و در بازه سنی 18 تا 55 سال باشد. فرد داوطلب اهدای مغز استخوان، معمولا برای چند روز داروهای ویژه فاکتورهای رشد که موجب افزایش موقت تعداد سلول‌های بنیادی موجود در خون می‌شود را مصرف می‌کنند؛ داروهایی که ممکن است برای چند روز دردهای استخوانی ایجاد کنند، اما خطر مصرف آن بسیار کم است. پس از اهدا نیز ممکن است فرد اهداکننده برای مدت کوتاهی دچار ضعف و خستگی شود، اما مشکل خاصی برای او به وجود نخواهد آمد و جای نگرانی نیست.
آیا درمان بیماری‌هایی که به آن اشاره کردید، با پیوند مغز استخوان قطعی است و پس از پیوند، برای بیمار دیگر مشکلی پیش نخواهد آمد؟ همچنین آیا همه بیمارانی که از آن‌ها نام بردید، قادر به دریافت مغز استخوان هستند؟
پیوند مغز استخوان می‌تواند برای بیمار نجات‌بخش باشد، اما مناسب برای همه افراد نیست. شرایط جسمی و عمومی، مرحله بیماری و درمان‌هایی که از قبل برای بیمار در نظر گرفته شده است، کاندید مناسب برای پیوند مغز استخوان را انتخاب می‌کند. موفقیت پیوند مغز استخوان نیز بستگی به عوامل زیادی مثل نوع بیماری، سن و نوع پیوند دارد و در افراد مختلف هم پاسخ‌دهی متفاوت است؛ اما به طور کلی می‌توان گفت شانس بهبودی برای افرادی که مورد پیوند مغز استخوان قرار گرفته‌اند، به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.
هزینه پیوند استخوان چقدر است؟
وزارت بهداشت از این موضوع حمایت می‌کند و پیوند درصورتی که بیمار دارای یکی از سه بیمه پایه باشد و کمیته تخصصی پیوند مغز استخوان نیز پیوند را تأیید کرده باشد، در بیمارستان‌ها به صورت رایگان انجام می‌شود. البته قبل از انجام پیوند، بیمار باید یک‌سری داروهایی را مصرف کند و آزمایش‌هایی را انجام دهد که بسته به اینکه چند درصد آن تحت پوشش بیمه است، فرانشیز آن پرداخت می‌شود.
استقبال از اهدای مغز استخوان در اصفهان چگونه است؟
در مرکز پذیره‌نویسی اصفهان که در بیمارستان سیدالشهداست، از سال 95 تاکنون بیش از 1200 داوطلب، برای اهدای مغز استخوان ثبت‌نام کرده‌اند.
از این تعداد تاکنون چند نفر موفق به اهدای مغز استخوان شده‌اند؟
تاکنون 150 پیوند مغز استخوان انجام شده است.
و از ایـــن مـــیــزان چــنـــد درصـــد موفقیت‌آمیز بوده است؟
خوشبختانه حدود 95 درصد از پیوند مغز استخوان‌هایی که انجام شده، با موفقیت روبه رو بوده است.