در نشست امیرعبداللهیان با متقی، به مسائلی همچون پیوند مردم ایران و افغانستان، مجاهدت در برابر قدرت‌های غربی و تشکیل دولت فراگیر در افغانستان و ضرورت تأمین آن اشاره شد و سیاست‌های غلط آمریکا و متحدانش طی ۲۰ سال گذشته در افغانستان از سوی وزیر امور خارجه ایران مورد نکوهش قرار گرفت و اختلاف میان افغانستان و کشورهای همسایه یکی از محورهای سیاست آمریکا در منطقه خوانده شد. سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان نیز مشترکات دو ملت را همچون امیرعبداللهیان در آن نشست یادآور شد و تأکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران همواره در کنار افغانستان بوده است و دولت جدید افغانستان نیز تأکید دارد که علیه هیچ یک از کشورهای همسایه نیست.» متقی با برشمردن ظلم‌های آمریکا در حق مردم افغانستان نیز گفت: «آمریکا با شکستی مفتضحانه افغانستان را ترک کرد؛ ولی همچنان سیاست‌های خود را علیه مردم افغانستان ادامه می‌دهد و در اثر این سیاست‌ها، ۸۰درصد مردم افغانستان زیر خط فقر قرار گرفته‌اند.» همکاری‌های بانکی، ورزشی، معدن، ایجاد بازارچه‌های مرزی، حقابه جمهوری اسلامی ایران از رودخانه هیرمند، روند مقابله با داعش و سایر گروه‌های تروریستی، سیاست‌های مرتبط با مقابله با تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان در دولت جدید از دیگر مسائلی بود که هیئت طالبان با مقامات وزارت امور خارجه ایران در خصوص آن‌ها صحبت و گفتوگو کردند و توافقاتی نیز در رابطه با آن‌ها صورت دادند. توافقاتی که به اعتقاد وزارت امور خارجه دو کشور بسیار مثبت و سازنده بود. هم‌اکنون سیاست خارجی دولت سیزدهم نیز با تأکید بر حفظ روابط اقتصادی و تجاری با کشورهای همسایه خصوصا در شرایط کنونی پیش می‌رود و تعامل و توسعه رابطه با افغانستان نیز بر پایه این سیاست است؛ رویکردی که «اصفهان زیبا» در بررسی آن با پیر محمد ملازهی، استاد و کارشناس مسائل افغانستان گفتوگو کرد. به گفته ملازهی ایران و افغانستان در برخی از مواقع مجبور به نادیده‌گرفتن موانع سیاسی هستند و همکاری‌های اقتصادی و تجاری می‌تواند بدون در نظر گرفتن این ملاحظات از سر گرفته شود. این کارشناس مسائل افغانستان رویکرد سیاسی طالبان در قبال کشورهایی همچون ایران را بسیار هوشمندانه ارزیابی کرد و معتقد است ایران باید گام‌های محتاطانه‌ای در رابطه با آن‌ها بر دارد. در ادامه مشروح این گفتوگو را می‌خوانید.
سیاست دولت جدید ایران در قبال همسایگان در رابطه با طالبان نیز دیده می‌شود و دیدارها و گفت‌وگوهای مقامات این دو کشور در تهران و کابل دال بر این موضوع است. توسعه روابط با افغانستان و تعامل با طالبان تا چه اندازه برای ایران حائز اهمیت است؟
واقعیت این است که فعلا شرایط برای شناسایی و اعلام یک رابطه رسمی نه از طرف ایران و نه از طرف دیگر کشورها با طالبان وجود ندارد. اما با این حال ایران و مابقی کشورها، به نوعی طالبان را به رسمیت شناخته‌اند. دیدار مقامات ایران و طالبان در تهران و کابل و مذاکراتی که تا به امروز میان آن‌ها صورت گرفته، به معنای این است که ایران و طالبان، روابط رسمی خود را در یک قالب جدید و بر اساس توافق‌نامه اسلام آباد پیگیری می‌کنند. البته یک سری ضرورت‌ها میان مناسبات تجاری و اقتصادی در رابطه با کشورها باعث شده است که مسائل سیاسی تا اندازه‌ای کنار گذاشته شود و مسائل اقتصادی و تجاری بر آن‌ها اولویت پیدا کند. برای مثال هم ایران در بخش تجارت به افغانستان نیاز دارد، هم افغانستان برای ترانزیت کالاهایش به دیگر بازارهای دنیا نیازمند ایران است که برای اجرایی‌شدن آن باید برخی موانع سیاسی میان دو کشور نادیده گرفته شوند.
دیدار اخیر هیئت طالبان با مقامات وزارت خارجه ایران در تهران با هدف توسعه و همکاری‌های اقتصادی عنوان شده است. از ظرفیت‌های همکاری اقتصادی و تجاری ایران و افغانستان بگویید.
ایران امکانات زیادی برای تجارت با افغانستان دارد و به پیش‌بینی بنده می‌تواند در حدود دو تا سه میلیارد دلار با این همسایه خود تجارت داشته باشد؛ چراکه کشورمان از ساختارهای لازم برای همکاری‌های اقتصادی و تجاری با افغانستان بهره‌مند است. از سویی افغانستان در شرایط کنونی به‌شدت نیازمند استفاده از کالاهای باکیفیت ایرانی با قرارگرفتن در این موقعیت جغرافیایی است که این فرصت می‌تواند آینده اقتصادی دو کشور را تا حدودی تضمین کند. ایران نیز همچون دیگر کشورها باید به برنامه‌ریزی برای همکاری‌های اقتصادی و استفاده از ذخایر افغانستان بپردازد. به علاوه اینکه ما دارای نیروی‌های تخصصی خوبی در کشورمان برای حضور در این بهره‌برداری هستیم و این موضوع شرایط را برای همکاری با افغانستان بسیار مطلوب می‌کند.
آیا با شرایط کنونی افغانستان و وجود جنگ‌های داخلی و اختلافات بسیار بر سر قدرت و تشکیل دولت فراگیر، ایران می‌تواند به اهداف اقتصادی و تجاری خود در رابطه با طالبان برسد و میزبانی ایران برای دیدار احمد مسعود و امیر خان متقی با همین هدف صورت گرفت؟
بله، این شرایط برای تحقق اهداف ایران چندان مناسب نیست و ایران باید تلاش کند تا از بروز جنگ داخلی در افغانستان جلوگیری کند؛ چراکه تهدید و آسیب برآمده از این فضا همچون جنگ در مرزها و سیل آوارگان افغان به ایران قطعا امنیت کشورمان را مخدوش خواهد کرد. به همین دلیل هم ایران واسطه دیدار احمد مسعود با سرپرست وزارت امور خارجه طالبان در تهران شد، تا آن‌ها با یکدیگر بر سر اختلافاتشان مذاکراتی داشته باشند. البته این دیدار در ظاهر خروجی خاصی به همراه نداشته و ممکن است در آینده این دیدارها مجددا تکرار شود.
آیا با ادامه این دیدارها با میانجیگری تـهران، به‌تــوافـق‌رســیـدن آن‌هـا امکان‌پذیر است و اینکه حل اختلافات آن‌ها برای ایران چه مزیت‌هایی به دنبال خواهد داشت؟
ایران جدای از آرام‌کردن شرایط افغانستان با هدف حل اختلافات داخلی و ایجاد امنیت در منطقه، به دنبال این است که از این موقعیت همکاری با طالبان به نفع گروه‌هایی نزدیک به حوزه تمدن فرهنگی و مذهبی خود همچون شیعیان افغانستان و هزاره‌ها و همچنین گروه تاجیکها و غیر‌پشتون‌ها عمل کند.
کشورمان با در اختیار‌داشتن این دو اهرم سعی می‌کند رفتار طالبان در ارتباط با این دو تا گروه قومی و مذهبی را به نوعی تغییر دهد. البته ایران همچنان دچار یک نوع سردرگمی در رابطه با طالبان است. از یک طرف همکاری‌اش با طالبان باعث نارضایتی تاجیکها و شیعه مذهب‌های هزاره شده و انتقاد آن‌ها را از این موضوع نسبت به ما بار آورده است. از طرف دیگر به دلیل وجود 900 کیلومتر مرز آسیب‌پذیر با افغانستان و تسلط طالبان بر آن‌ها، مجبور به همکاری با طالبان با هدف ایجاد امنیت برای کشورمان است. در عین حال طالب با تمام کنار آمدن‌های سیاسی خود با ایران باز هم یک گروه ایدئولوژیک به شمار می‌آید و به لحاظ ایدئولوژی بسیار به عربستان نزدیک است که این موضوع با رقابت منطقه‌ای ایران و سعودی‌ها چندان هم‌خوانی ندارد. از سوی دیگر طالبان بسیار تحت تأثیر پاکستان است؛ کشوری که یک سری مشکلات پنهان سیاسی با ایران دارد. بنابراین رابطه ایران با طالبان چندان بدون مشکل نیست و موانع بسیاری در این بین وجود دارد. ما باید سیاست خود را با طالبان بر اساس این شرایط بسیار حساب‌شده پیش ببریم.
هیئت طالبان در تهران از مواضع خود در رابطه با آمریکا هم گفت. اینکه ایالات متحده دشمن افغانستان و طالبان به حساب می‌آید؛ در صورتی‌که رابطه آمریکا با طالبان همچنان ادامه دارد و بر اساس توافقات در دوحه پیش می‌رود. تحلیل شما از این موضوع چیست؟
بله، طالب با آمریکا در دوحه معامله کرده است و بر سر‌کار‌آمدن آن‌ها و قدرت‌گیری بدون جنگ و درگیری بدون حمایت آمریکا برای طالبان امکان‌پذیر نبود. از سویی آمریکایی‌ها تمام سلاح‌های پیشرفته خود را برای قدرت‌گیری در افغانستان تحویل طالبان دادند؛ بنابراین بیان این موضوع از سوی طالبان که آمریکا را دشمن خود می‌داند چندان مسئله ساده‌ای نیست و همکاری‌های پشت پرده بسیاری میان آن‌ها ادامه دارد. بیان این موضوع از سوی طالبان در تهران تنها به دلیل اختلاف ایران با ایالات متحده است. طالبان می‌خواهد از این طریق نظر ایران را به خود جلب کند و حمایت ایران را از احمد مسعود و جبهه مقاومتی که در پنجشیر شکل گرفته است، منحرف کند. در مقابل طالبان بارها اعلام کرده است که ما حاضر به همکاری با آمریکایی‌ها در راستای کمک به اقتصاد افغانستان و همچنین موافق باز‌کردن سفارت آن‌ها در کابل هستیم. در واقع طالبان طی 20 سال و نسبت به گذشته سیاست‌مدارتر شده است و بر اساس اهداف سیاسی مواضع خود را با کشورها اعلام می‌کند.