به گزارش اصفهان زیبا؛ استان گلستان، بهویژه شهر گنبدکاووس از دیرباز به مهد پرورش اسب و مسابقات اسبدوانی در ایران مشهور بوده است. در این منطقه، اسب بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی مردم ترکمن است و مسابقات اسبدوانی در میدان کورس گنبد سالانه جمعیتی گسترده از علاقهمندان را به خود جلب میکند. بهطورکلی، فرهنگ مردم ترکمن با اسب عجین شده و چه در گذشته و چه حالا، از تفریح گرفته تا بخش مهمی از معیشتشان با اسب گره خورده است. میدان کورس اسبدوانی گنبدکاووس سالانه محل برگزاری مهمترین کورسهای اسبدوانی کشور است و بهترین اسبها و چابکسواران در این شهر با یکدیگر به رقابت میپردازند. فیلم مستند «ستار الکلاسیکو»، به کارگردانی مستندساز نجفآبادی،هادی شریعتی، به سراغ بخش خاصی از فرهنگ مردمان شمال شرق کشور رفته است.
هادی شریعتی در سالهای اخیر با آثار مستند خود در جشنوارههای گوناگون ملی و بینالمللی حضور داشته است و توانسته جوایز متعددی نیز در این زمینه کسب کند. او در سال گذشته با مستند «ستار الکلاسیکو» و امسال با مستند کوتاه «سایه سلطان»، بهعنوان نماینده استان اصفهان در مهمترین رویداد سینمای مستند، یعنی جشنواره سینما حقیقت حضورداشته و آثارش توجهات بسیاری را به خود جلب کرده است.
شریعتی که پیشازاین نیز آثار خود را در جشنوارههای معتبر به نمایش گذاشته است، در این فیلم به تحلیل زندگی حرفهای ستار و چالشهای پیرامون این رشته ورزشی، ازجمله مافیای شرطبندی، میپردازد. فیلم مستند «ستار الکلاسیکو»، با محوریت ستاره سالهای اخیر مسابقات اسبدوانی، به نمایش ابعادی از این خردهفرهنگ در میان مردم ترکمن میپردازد. فیلم، همانطور که از عنوانش پیداست، ستار مهرانی، قهرمان چابکسواری سالهای اخیر ایران را دنبال میکند.
ستار به دلیل قهرمانیهای فراوان و سالهای زیاد حضورش بهعنوان یکی از بهترینهای این عرصه، از شهرت و محبوبیت فراوانی در میان طرفداران این رشته برخوردار است؛ بهنحویکه به جهت تمجید، لقب الکلاسیکو را به او دادهاند. مستند اما به روایت زندگی ستار محدود نمیشود و پایش را فراتر میگذارد. شریعتی کوشیده در خلال ساخت مستندی درباره ستاره چابکسواری کشور، به مناسبات اجتماعی حاصل از مسابقات اسبدوانی و شرطبندیهای پیرامون آن نیز نیمنگاهی بیندازد. در راستای این هدف، روایت فیلم شکل متفاوتی به خود گرفته است و همین مسئله در شروع مخاطب را با خود همراه میسازد.
مافیای شرطبندی زیر ذرهبین
دغدغهها و مسائلی که برای کارگردان موضوعیت پیدا کرده است از زبان فرد دیگری و بهصورت موازی بیان میشود. الیاس یکی از جوانان علاقهمند به مسابقات اسبدوانی است که بهواسطه شرطبندی، سودای پولدارشدن در سر میپروراند. او در جریان فیلم به انتقاد از شرایط حاکم بر میدان اسبدوانی گنبد میپردازد و مدام از مافیای شرطبندی صحبت میکند. علاوه بر این، با افراد گوناگونی در این مسیر مصاحبه شده است. طرفداران مسابقات اسبدوانی، مربیان و چابکسواران و حتی پیشکسوتان این رشته، جلوی دوربین قرار میگیرند و از اتهامات و شایعاتی سخن به میان میآورند که درباره رابطه مافیا و ستار شکل گرفتهاند.
میتوان به نحوی، بررسی مسائل پیرامون مافیای شرطبندی مسابقات اسبدوانی را یکی از محورهای اصلی موردبحث این اثر دانست؛ هرچند که پرداخت به این موضوع به پختگی لازم و کافی نمیرسد. کارگردان باوجود بهرهگیری از عناصر فنی، مانند فیلمبرداری و حتی استفاده مناسب از تصاویر آرشیوی، اما در شکلدهی یک روایت منسجم ناکام میماند. فیلم در یکسوم پایانی دچار تکرار میشود و هیچکدام از سرنخهایی که به مخاطب داده را دنبال نمیکند.
باوجود بیان وجوه گوناگون زندگی چابکسواران، ازجمله سختیها و خطراتی که تجربه میکنند؛ اما با نگاه ویژهای از سوی اثر روبهرو نیستیم؛ همچنین این فیلم مستند، بااینکه تلاش کرده خود را اثری مشاهدهنگر جلوه دهد و در تحقق این امر نیز تا حد قابل قبولی موفق بوده؛ اما گفتارمتن اثر از زبان شخصیتهای فیلم و نمایش موقعیتهایی که نیازمند سناریوی از پیشتعیینشده هستند باعث شدهاند که فیلم مستند «ستار الکلاسیکو» از یک مستند مشاهدهگر، فاصله زیادی داشته باشد. گستره قومی و فرهنگی کشورمان مملو از داستانها و روایتهایی است که در گذر سالها ناگفته و ناشنیده باقی ماندهاند.
خردهروایتهای مردمنگارانه
این مستند بهرغم نقدهایی که بدان پرداختیم، از حیث مردمنگارانه و به تصویرکشیدن وجوه خاص زندگی مردم ترکمن و همچنین به سطحآوردن این خردهروایتهای کمتر پرداختهشده، قابلتوجه است. درمجموع، مستند «ستار الکلاسیکو» تلاش تحسینبرانگیزی برای نمایش فرهنگ غنی اسبدوانی در میان مردم ترکمن و بررسی ابعاد مختلف زندگی چابکسواران، ازجمله قهرمان برجسته این عرصه، ستار مهرانی است. بااینحال، اثر به دلیل ضعف در انسجام روایی و پرداخت سطحی به موضوعات مهمی همچون مافیای شرطبندی، نتوانسته است بهطور کامل از ظرفیتهای خود بهرهمند شود.
با وجود این کاستیها، فیلم با استفاده از عناصر فنی مناسب و پرداختن به بخشی از فرهنگ فراموششده کشور، فرصتی برای تأمل و آشنایی بیشتر با این سنت کهن فراهم میکند و همچنان اثری قابلتوجه در حوزه مستند ایران به شمار میرود.
