بهجز معدود پروژههای بزرگی که با کمک مشاوران متخصص نورپردازی شده، نمونههای بسیاری از نورپردازی اماکن و ساختمانهای مختلف در شهرها دیده میشود که بهصورت سلیقهای و بهوسیله غیرمتخصصان به اجرا درآمدهاند و تأثیر نامطلوبی بر جلوه بصری شهر و همچنین هویت و کارکرد اجزای شهری در شب میگذارند. به همین دلیل جای خالی طرح جامع نورپردازی در کلانشهرها احساس میشود.
هویتیابی شهر
محتسب از اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری، متصدی وظایف شهرداری و شهربانی بوده است. در آن ایام روشنایی شهر نیز بهوسیله مردم تأمین میشد و هرکس میتوانست بالای در خانهاش چراغی روشن میکرد. کسانی هم که استطاعت بیشتری داشتند چراغهایی را وقف روشنایی معابر میکردند. برای این چراغها در پیچوخم معابر طاقچه کوچکی ایجاد میشد که آثار آن هنوز هم در بعضی شهرهای ایران وجود دارد. اصلیترین کارکرد نور، چه طبیعی و چه مصنوعی، روشن کردن فضا و فرمهای ساختمانی است. نور با توجه به سه عامل زیباییشناسی، مفهومی و نمادین برای بازتعریف فضاهای شهری مورداستفاده قرار میگیرد که نورپردازی نام دارد. در یک خیابان استاندارد مرزبندی روشنی بین فضاهای عمومی و خصوصی آن وجود دارد. درواقع نورپردازی تعریفکننده هویت و سیمای شبانه شهر است و نبود نور و وجود تاریکی شب، عوارضی مانند افزایش حوادث، تصادفات، جرائم، بزهکاری و کاهش امنیت اجتماعی را باعث میشود. در حال حاضر دامنه فعالیت شهروندان تا پاسی از شب ادامه دارد و حیات شبانه به قسمتی از زندگی شهری تبدیل شده است. بنابراین برای ایجاد بستر مناسب و امن زندگی شبانه شهری و ارتقای کیفیت بصری، طراحی نورپردازی موردتوجه طراحان قرار میگیرد. سیمای شهری چه در روشنایی روز و چه در تاریکی شب باید شکل و محتوا داشته باشد. نور یک عنصر معماری طراحی محیط است و شهروندان نیز اهمیت نورپردازی شهری را درک کردهاند. نور ظرفیت بالایی در افزایش راندمان و کارایی افراد و افزایش امنیت شهر دارد و علاوه بر آن میتوان بهواسطه آن فضای شهر را بازطراحی کرد.
چراغانی علمی
نورپردازی و طراحی نور متکی به علم است و درک صحیح از نحوه عملکرد منابع نوری یک هنر محسوب میشود. نورپردازیها باید در ابعاد متفاوت کاملا بررسی شوند. با ارائه ایدههای خلاق، علمی و کاربردی در معماری منظر، نور به عنصری بااهمیتتر از یک ابزار تزیینی تبدیل میشود. استفاده غیرعلمی از نور در شهرها باعث شده تا بسیاری از مناطق که نیازمند حداقل روشنایی هستند غرق در نور باشند و برعکس برخی از مناطق که نیازمند نور بیشتر برای امنیت خود هستند، از این امکان بیبهرهاند. متأسفانه نحوه نورپردازی پلهای عابر پیاده و زیرگذرها، خیابانها و سیستم حملونقل عمومی و سایر خدمات عمومی و امکانات موجود شهری نشان میدهد که نیاز زنان در نظر گرفته نشده است. یکی از نکات مهم و حائز اهمیت در سرزندگی فضاهای شهری، حضور شهروندان در هر ساعت و شرایطی در این فضاهاست. احساس امنیت به لحاظ روانی حضور دائمی فرد را در فضا موجب شده و درنتیجه بر سرزندگی فضاهای شهری خواهد افزود. در پیشگیری یا کاهش جرم و جنایت و ایجاد محیط امن، رویکردهای مختلفی ارائه شده است. اما آنچه در طراحی فضاهای شهری مطرح است، بیشتر بر جنبههای کالبدی این رویکردها اشاره داشته و نقش طراحی شهری در این حوزه، پیشگیریکننده و کاهنده است تا اینکه مانع وقوع جرم شود.
طرح جامع نورپردازی
نمیتوان گفت رنگ نور موجب خوانایی بیشتر عناصر شهر میشود؛ اما هارمونی و تناسب رنگها میتواند به خوانایی آنها کمک کند. هر رنگی ارزش بصری خاصی دارد. نور رنگی گاهی باعث جلبتوجه میشود و این جلبتوجه به خوانایی فضا کمک میکند؛ ولی گاهی ممکن است برای یک بنای نامناسب یا یک موقعیت نامناسب استفاده شود. در نور طبیعی روز همه بناها بهصورت یکسان دیده میشود. درواقع آنچه در روز بهطور کامل دیدهشده و میتواند باعث عدمخوانایی شهر شود، با نورپردازی درست در شب، اصلاحشده و خوانایی بیشتری پیدا میکند. نورپردازی در تمام دنیا جدید است. شاید بسیاری از شهرهای مطرح اروپایی و شناختهشده هم طرح جامع نورپردازی نداشته باشند؛ اما در شهرهایی که این طرح را پیاده کردهاند بهوضوح میتوان این تفاوتها را دید و اثرش را متوجه شد.
