یعنی وقتی درباره بیانیه یا استیتمنت یک مجموعه عکاسی صحبت میکنیم درواقع درباره ارتباط عکاسی با رسانه زبان صحبت میکنیم. باید توجه داشت که نویسندگی یک مهارت است و باید کسب شود و البته مهارتی بیمنتها است و تنها راه پیشرفت در نوشتن استیتمنت در معرض مشقت نوشتن قرارگرفتن است. زمانه ما دیگر مثل گذشته نیست که عکاس فقط عکس بگیرد یا نویسنده تنها متن بنویسد و هر کسی در جزیره خودش تنها فعالیت کند، بنابراین عکاس بسته به رویکرد و ژانر و سبکی که کار میکند، باید نسبتش با نوشتن را پیدا کند و در واقع از جزیره امن خودش بیرون بیاید.» او ادامه میدهد: «عکاسی یک ابزار است و ما موظفیم به عنوان یک عکاس ابزار خودمان را گسترش دهیم تا از حصر شدن در جزیره که به نوعی در کلیشهافتادن و بیمعنابودن آثار است بیرون بیاییم. بسیار با این رویکرد روبهرو میشوم که افرادی میگویند من اگر میخواستم در قالب کلمات حرفم را بزنم که دیگر عکاس نمیشدم. این رویکرد دقیقا ادامه نگاه جزیرهای و مربوط به قلب دوران مدرنیست است. دورهای که در آن قائم به ذات بودن اثر اهمیت داشت و طبیعتا بیانیه در عصر مدرنیست کار زائدی بود.» حقیقی بیانیهنویسی را امری متکثر قلمداد کرده و اضافه میکند: «بیانیهنویسی طبیعتا فرمول خاصی ندارد و متن دقیقا شبیه عکس باید برآمده از ذهنیت عکاس و ضروریات پروژه باشد و برخلاف آن چیزی که در فضای مجازی با عنوان “چگونه بیانیه مناسب بنویسیم” تبلیغ میشود درواقع صادرکردن قانون برای امری مانند بیانیهنویسی نادرست است که مسئلهای متکثر محسوب میشود.»
مراحل رسیدن به ساختار استیتمنت
این مدرس هنر درباره روند شکلگیری ساختار یک بیانیه میگوید: «اولین نکته تشکیل دایره لغات است. اینکه چه لغاتی در دایره معنایی کار ما قرار میگیرد و بر این اساس، باید به استخراج لغات بپردازیم و درنتیجه متوجه خواهیم شد که در کلیت، باید بر اساس چه دایره لغاتی بیانیه را پایهریزی کنیم. بعد از این، مرحله پروپوزالنویسی است. پروپوزال سادهترین متنی است که میتوان درباره مجموعه عکس نوشت. پاسخ به پرسشهایی مانند اینکه مجموعه ما از کجا شروع شد و به کجا خواهد رسید و اینکه منابع الهام و ایده مجموعه کدام است در پروپوزال مطرح میشود. در مرحله بعد، تعبیرهای ادبی و ترکیبات لغات را به آن اضافه میکنیم.» حقیقی همچنین درباره چالش تقدم و تأخر بیانیه و مجموعهعکس میگوید: «از منظر من، بیانیه و عکسها در مجاورت هم پیش میروند و شکل میگیرند و در طول این مسیر بر همدیگر تأثیر میگذارند. شاید پروژههای ایدهمحور با ایده آغاز شوند، اما بیانیه درست پابهپای عکاسها پیش میرود و اگر غیر از این باشد، همه چیز شبیه کولاژ ناموزونی میشود که انگار عکسها را به بیانیه یا بیانیه را به عکسها چسباندهایم. مسئله مهم اینجاست که بیانیه قرار است ارتباط مؤثرتری را بین اثر هنری و مخاطب برقرار کند و نباید به سمت ابهام و پیچیدگی برود. از طرفی قرار نیست بیانیه تمام چیزی را که در تصاویر دیده میشود توضیح دهد، یعنی در بیانیه باید از توضیح و تفسیر پرهیز کنیم و تفسیر بیش از حد میتواند معنای کمهوش فرضکردن مخاطب را برساند.»
استیتمنتنویسی در نمایشگاه کانون عکس اصفهان
داور نمایشگاه سالانه کانون عکس اصفهان درباره کلیت استیتمنتنویسی در مجموعههای نمایشگاه میگوید: «چیزی که ما در هیئت داوران بسیار با آن مواجه بودیم مجموعهعکسهای خوبی بود که بیانیه بدی داشت. از طرف دیگر مجموعههایی که بیانیه خوبی داشتند عموما عکسهای خوبی هم داشتند و این نشاندهنده درکنار هم رشدکردن بیانیه و عکسها است. ما در داوری عکسهای خوبی میدیدیم، اما با دیدن عدم توانایی در نوشتن بیانیه به این نتیجه میرسیدیم که عکاس کاملا بر فضای کار و محیط عکاسی اشراف داشته ولی نتوانسته از محدوده و جزیره خودش بیرون بیاید و در قالب نوشتار مجموعهاش را تعریف کند.»
رشد کیفی به جای رشد کمی عکسها در دوران کرونا
حقیقی درباره رویکردها، منظرهای مختلف و انتخاب ژانرهای گوناگون توسط عکاسان متقاضی حضور در نمایشگاه سالانه کانون عکس اصفهان میگوید: «قاعدتا نمیشود منکر تأثیرگذاری بیماری کرونا بر عکاسها شد. اگرچه منظورم تمام رویکردهای عکاسی نیست، اما عکاسی وابسته به واقعیت بیرون است و پرسهزنی جزو جدانشدنی عکاسی است. مسئله دیگر این است که نمایشگاه امسال از منظر کمّی با رشد خاصی مواجه نبود و قطعا کرونا در آن تاثیرگذار است. با این حال، شاهد رشد کیفی در برخی مجموعهها بودیم و چهار مجموعه خوب ما داوران را راضی میکرد که مطمئن شویم پیشرفتی در کارعکاسان وجود دارد.» او اضافه میکند: «نکته بعدی اینکه تنوع ژانر به آن صورت در مجموعهها وجود نداشت البته چند نفری تلاش کرده بودند که با رویکردهای معاصرتر به یک بیان شخصی برسند، اما جاهایی این معضل وجود داشت که کار تا جایی پیش رفته بود، اما درنهایت کلیت مجموعه نتوانسته بود شکلهای نهایی خودش را پیدا کند. همچنین از منظر ایده با مجموعههایی روبهرو بودیم که ایدههای خوبی داشتند، اما به خاطر پرداخت رد شدند. یعنی فقر ایده وجود نداشت، بلکه فقر پرداخت مانع از رسیدن مجموعهها به نمایشگاه شد.»
تأثیر کانون عکس بر روند عکاسی در اصفهان
حقیقی، حضور عکاسان شهرهای دیگر در نمایشگاه سالانه عکاسی کانون عکس اصفهان را نشاندهنده یک بسامد فرااستانی میداند: «یکی از نکات مثبتی که در نمایشگاه امسال وجود داشت، این بود که از شهرهای دیگر هم مجموعهعکسهایی ارسال شده بود. این خردهجرقهها نشاندهنده این است که کانون عکس اصفهان در حال پیداکردن یک بسامد فرااستانی است و این بسامد را هم خود کانون با تداوم فعالیتش در حوزههای مختلف ایجاد کرده؛ هرچند اندک اندک، اما کانون عکس اصفهان بر عکاسی اصفهان تأثیرگذار بوده است.» او ادامه میدهد: «کانون عکس از زمانی از جای امن خودش بیرون آمد و این بیرونآمدن قطعا شجاعت و جسارت میخواهد. البته ریسککردن چالشهای مختلفی را به وجود خواهد آورد و ممکن است حتی شکست هم در کار باشد. به طور کل مسیر کانون عکس اصفهان را روشن میبینم و اینکه به صورت دورهای آدمهایی که در رأس هستند انتخاب میشوند، از ایجاد دیکتاتوری جلوگیری میکند و باعث تزریق نگاههای تازه به کانون میشود.» حقیقی درپایان صحبتهایش به اهمیت پذیرفتن تمامی رویکردهای عکاسی در کنار هم میپردازد: «مسئلهای که فراتر از اصفهان، در کلیت عکاسی ایران هم دیده میشود، این است که رویکردهای مختلف عکاسی روبهروی هم قرار میگیرند و افراد به صورت مداوم و با دیدگاهی کنایی در حال برچسبزدن به عکاسها هستند، در حالی که همه زیر مفهوم عکاسی قرار میگیرند و پذیرفتن تفاوتها و احترام گذاشتن به تنوعها میتواند باعث پیشرفت عکاسی شود. بنابراین هیچ گاه عکاسی خبری با عکاسی معاصر در تعارض نیست و در کنار هم باید پیشرفت کنند. به این هم اشاره کنم که به رسیمتشناختن رویکردهای مختلف در عکاسی خود یک نگاه معاصر است.»
