منظر شهری و اثرات چشم‌انداز آن

منظر شهری هنر یکپارچگی بخشیدن بصری و ساختاری به مجموعه ساختمان‌ها، خیابان‌ها و مکان‌هایی است که محیط شهری را می‌سازد. (کالن، ۱۳۷۷: 65) به عقیده راسکین، منظر شهری چیزی بیش از یک مسئله برنامه‌ریزی و طراحی شهری است و در درجه نخست مسئله ارزش‌ها، اهداف انسانی و به رسمیت شناختن مسئولیت‌های اجتماعی توسط آحاد جامعه است. (گلکار، ۱۳۸۲: 89)

تاریخ انتشار: 09:58 - چهارشنبه 1400/02/22
مدت زمان مطالعه: 3 دقیقه

در تشکیل منظر برای فرد، موارد زیر بسیار مهم است:
کلیت منظر: عناصر منظر که به صورت کدهای شاخص، همواره در حال اطلاع‌رسانی‌اند. روابط میان عناصر: موقعیت ناظر و آنچه از اطلاعات که بنا به وضعیت قرارگیری در محیط می‌تواند دریافت کند. (ترک‌زاده، ۱۳۷۷) طراحی منظر یک مسیر به تمام اجزای تشکیل‌دهنده ظاهر فیزیکی آن اشاره دارد؛ بنابراین به‌عنوان یک مجموعه، هویتش را که شامل چهره ساختمان، سنگ‌فرشی، مبلمان شهری، منظر، نشانه‌ها و نورپردازی است، تعریف می‌کند. نقطه ابتدا و انتهای منظر یک مسیر راه و پیاده‌رو بیش از هر موضوع دیگری در منظر شهری از اهمیت برخوردار است. چشم‌انداز نیز توصیف روشن و فشرده‌ای است از سیمایی که شهر در آینده و پس از فعال شدن همه توان‌های بالقوه‌اش پیدا می‌کند. در این تعریف بر سه ویژگی عمده چشم‌انداز که عبارت‌اند از: ضرورت روشن و فشرده بودن، معطوف به آینده بودن و به فعلیت درآمدن تمامی توان‌های بالقوه شهر و محله تأکید شده است. تعریف معتبر دیگری که از چشم‌انداز شهر در دسترس است به سازمان ائتلاف شهرها و بانک جهانی تعلق دارد و بر مبنای آن: «تدوین چشم‌انداز برای یک شهر در حقیقت به مفهوم ارائه هدفی به ساکنان شهر برای تلاش‌های انجام‌شده و توصیف آینده است. اهمیت و جایگاه چشم‌انداز در فرایند برنامه‌ریزی و طراحی راهبردی در نظام‌های متمرکز تدوین اهداف و نقش شهرها توسط دولت مرکزی انجام می‌شود، اما در نظام‌های مبتنی بر فعالیت بازار آزاد هر شهر لازم است یک استراتژی رقابتی تدوین کند. به‌عبارت‌دیگر تدوین چشم‌انداز برای این‌گونه شهرها معنی‌دار بوده و ضرورت حیاتی دارد، چراکه در تدوین چشم‌انداز عملا” گوشه قابل‌رقابت” مناسب شهر و توان رقابت نسبی آن بازشناسی شده و شرایط بقا و بالندگی آن فراهم می‌شود.»(گلکار، 1384: 12-6)

دید سواره و پیاده

 به دنبال افزایش استفاده از اتومبیل در سفرهای شهری، در حال حاضر دید از اتومبیل در حال حرکت، مهم است ولی همان‌طور که گفته شد، این منظر از شهر نسبتا جدید است. شخص نظاره‌گر از اتومبیل به دلیل سرعت به نشانه‌هایی پرقدرت از نظر بصری احتیاج دارد که در جهت‌یابی و خوانایی شهر او را یاری دهد. این نشانه‌ها باید با فاصله‌هایی مناسب از یکدیگر قرار گرفته باشند. شخص نباید در پی دیدن جزئیات و یافتن نشانه‌ها یا فرم‌هایی دورافتاده از جریان حرکتی باشد. او باید بتواند بدون زحمت محیط را بخواند. اما در قدم زدن و در پیاده‌روی دید کاملا متفاوتی مشاهده می‌شود که در آن احتیاج به نشانه‌های قوی وجود ندارد، بلکه لزوم تنوع بیشتر احساسی می‌شود. می‌توان ایستاد و جزئیات جالبی را تماشا کرد یا می‌توان در محل مناسب نشست و استراحت کرد. اگر حرکت سریع در شهرها با موفقیت با فرم شهر تلفیق شود، شهرها باید به دو طریق خود را بیان کنند: ۱- نشانه‌هایی قوی و بناهای یادمانی مشخص که از اتومبیل، اتوبوس یا قطار در حال حرکت دیده می‌شوند. 2- تنوع و جزئیات که خودشان را در هنگام قدم‌زدن آشکار می‌کنند.

منظر شهری از مسیرهای عبوری پیاده

شهرها و مناظر شهری به‌خصوص از مسیرهای عبوری رؤیت می‌شوند و در همین فرایند شهرها و مناطق شهری ارزیابی می‌شوند. حرکت عامل بسیار مؤثری در ادراک شهر از خیابان‌هاست. موضوع توالی بصری حاصل از حرکت در یک مسیر ارزیابی، شناخت و طراحی مسیر باید مورد توجه قرار گیرد. در یک مسیر حرکتی عناصر بارز و رابطه آن‌ها با زمینه و مسیر حرکت باید بررسی شوند تا مسیر خوانایی پیدا کند. در حرکت موضوع سرعت و آنچه در ذهن به جا می‌ماند با یکدیگر رابطه مستقیم دارند. حرکت‌های کندتر جزئیاتی بیشتر و اثرات و عناصر محیطی بیشتری را برای ناظر مطرح می‌کند. کیفیت نور در ادراک محیط اطراف یک مسیر حرکتی از عوامل مؤثر است. آنچه از عبور با حرکتی معین حاصل می‌آید حسی از فضاست که باید حاوی اطلاعاتی باشد که شهروند یا بازدیدکننده را ارضا کرده و در نهایت فضا را به‌عنوان تداومی از وجود خود درک کند. اطلاعات محیطی برای عابر باید به نحوی شکل بگیرد که عابر بتواند از جهت‌گیری هدفمندانه‌ای که مسیر در رابطه با محیط پیدا می‌کند، آگاه باشد. زمانی که محیط اطراف در ارائه اطلاعات به عابر در زمینه‌های مختلف موفق بود، محیط معنای خود را به راحتی به مردم القا می‌کند و از خوانایی و شفافیت برخوردار می‌شود.

شاخص‌های مطلوبیت منظر شهری مسیر پیاده

شاخص‌هایی که در این مطالعه برای درک مطلوبیت منظر مسیر پیاده از آن‌ها استفاده شده است عبارت‌اند از: حس مکان: حس مکان یا روح مکان به کیفیت منحصر به فردی که یک مکان نسبت به سایر مکان‌ها دارد، اشاره می‌کند. این حس ناملموس است؛ اما این ویژگی با ارزشی است که هنگامی که به منظری نسبت داده می‌شود آن را حساس می‌کند. (بل، ۱۳۸۷: ۱۴۲) تنوع: تنوع به میزان گوناگونی در طرح یا منظر مربوط می‌شود. تنوع باید با وحدت در تعادل باشد، کثرت زیاد ممکن است موجب بصری شود. (همان، ۱۳۴) وحدت: در طراحی وحدت لازم است بخشی به بخش‌های دیگر مرتبط شود و کلیتی شکل بگیرد. طرح وحدت بافته باید زنده، همراهی‌کننده ریتم و رفع‌کننده تنش باشد. (همان، ۱۲۸) علاوه بر شاخص‌های کیفی ذکرشده، شاخص‌های کمی نیز به‌عنوان معیارهای مطلوبیت باید مدنظر طراحان قرار گیرند.