دکتر زهرا ابطحیان اما تأکید دارد که «تلقیح واکسن میتواند از آمار ابتلا و مرگ بکاهد؛ بنابراین کورتون کمتری مصرف میشود، قند خون دیابتیها و کروناییها را به هم نمیزند و اینگونه سیستم ایمنی بدن کمتر ضعیف میشود.»
درنتیجه، قارچهای کمتری بر گونه آدمی میروید؛ اما واکسن و داروی آمفوتریسین B که تنها داروی مبارزه با قارچ سیاه است، موجود نیست… .!
شرایط زیستی قارچ سیاه چگونه است و بیشتر در چه افرادی بروز میکند؟
قارچ سیاه بیماری نوظهوری نیست و از سالها پیش تاکنون وجود داشته است. این بیماری با تهاجم به عروق باعث نِکروز میشود و در سقف کام، نواحی سیاهی را ایجاد میکند که بهعنوان نخستین علامت این بیماری شناخته میشود؛ ممکن است بهاینعلت قارچ مورکومایکوزیس را به نام قارچ سیاه نامگذاری کرده باشند. این قارچ عفونی از طریق محیط و با تنفس به افراد مستعد منتقل میشود؛ اما انتقال فردبهفرد ندارد. قارچ سیاه بیش از همه در افرادی که دچار بیماریهای نقص ایمنی بدن، دیابت و… هستند یا داروهای سرکوبگر ایمنی مصرف میکنند، حالت تهاجمی به خود میگیرد. به همین خاطر، بدن فردی که دارای سیستم ایمنی سالم است، در مواجهه با این قارچ دچار هیچگونه مشکلی نمیشود؛ اما در فردی که دیابت کنترل نشده دارد یا به هر علتی داروی نقص ایمنی بدن مصرف میکند، این قارچ بهصورت تهاجمی عمل میکند. نحوه هجوم آن نیز به این صورت است که از طریق سیستم تنفسی وارد میشود و در همان نواحی به سینوسها حمله میبرد؛ سپس موجب درگیری و خوردشدن استخوانها میشود و درنهایت به ریه، چشم و مغز حمله کرده و باعث عفونت آنها میشود.
چه عواملی موجب شیوع آن در میان بیماران کرونایی شده است؟
آنچه باعث شیوع بیشتر این بیماری در دوران کرونا شده، وجود بیماریهای زمینهای در افراد مبتلا به کووید است. فرضیه محتملی وجود دارد که این ویروس پانکراس را درگیر میکند و باعث ایجاد دیابت میشود. از سوی دیگر، دیابت خاموش را شعلهور میکند یا دیابت کنترلشده را از کنترل خارج میکند؛ به همین خاطر در بیمارانی که بیماری آنها شدت مییابد، مجبوریم از دزهای بالای کورتون استفاده کنیم که این کار، موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن فرد میشود. این عوامل در کنار هم به عاملی زمینهای مبدل میشوند تا قارچ سیاه حالت تهاجمی به خود بگیرد. چون این موارد در جامعه زیاد است، بیشتر هم شاهد آن خواهیم بود.
احتمال شیوع این بیماری در میان افراد مبتلا به بیماریهای خاص، چه میزان است؟
این قارچ انتقال فردبهفرد ندارد و از طریق تنفس نیز منتقل نمیشود؛ اما دو عاملِ خطر عمده دارد: یکی، دیابت و دیگری مصرف کورتون که موجب برهمخوردن تعادل قند در بدن افراد میشود. این قارچ از طریق گردوخاک و گیاهان و … منتقل میشود، بنابراین از افراد مستعد این بیماری میخواهیم که به اماکنی که زمینهساز انتقال این قارچ هستند، رفتوآمد نداشته باشند. انتشار گزارش ده بیمار مبتلا به قارچ سیاه در بیمارستان امام خمینی نیز حاکی از انفجار بیماری نیست. این مسئله را به این خاطر عنوان میکنم که به خاطر تخصص و موقعیت شغلیام با این مسائل از نزدیک سروکار دارم. ما از ابتدای کرونا با موارد متعدد این بیماری روبهرو بودهایم؛ بنابراین معتقدم که موضوع دور از انتظاری نبوده و نیست.
چگونه میتوان از پیشرفت آن جلوگیری کرد؟
آنچه نگرانکننده است، اینکه پزشکها بهصورت بیرویه برای بیماران مبتلا به کرونا کورتون تجویز میکنند. این در حالی است که کرونا بهخودیخود موجب برهمخوردن تعادل قند بدن میشود و تزریق کورتون نیز این تعادل را بر هم میزند؛ درنتیجه میتوانیم با کنترل این موارد از انتشار آن تا حد ممکن جلوگیری کنیم. معتقدیم فردی که نقص ایمنی بدن دارد و به هر علتی در معرض خطر ابتلا به عفونتهای قارچی است، باید تا آنجا که ممکن است در مکانهایی که گردوغبار وجود دارد، حاضر نشود و از حضور در جنگل و باغ و بیابان و کارگاههای ساختمانی و مناطقی که ساختوساز در آنها وجود دارد، بپرهیزد؛ چون انتقال از محیط صورت میگیرد، نه از فرد.
آیا مسئله ریزگردها، آلودگیهای محیط زیستی از خاک تا هوا، وارونگی هوا و… که در جنوب و مرکز کشور بیشتر شایع است، موجب پیشرفت بیماری در این مناطق میشود؟
نمیتوان گفت که اقلیم تأثیر زیادی دارد؛ اما مثلا در هندوستان آمار بالایی از شیوع این قارچهای عفونتی گزارش و این احتمال مطرح شد که ممکن است شیوع قارچ سیاه با ژنتیک افراد در ارتباط باشد. در خصوص استعدادهای ژنتیکی، مسئله به این احتمال برمیگردد که اگر این نقاط از گیرندههای خاصی در سلول یک فرد یا نژاد بیشتر باشد، موجبات اتصال و تکثیر راحتتر این عفونت را بهوجود میآورد؛ بنابراین نژاد هم میتواند تأثیر داشته باشد؛ اما من در رابطه با مسائل اقلیمی مؤثر بر این عفونت اطلاعاتی ندارم.
چندی پیش معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان عنوان کرد که «از گایدلاینها راضی نیستیم و بسیاری از پزشکان در تشخیص بیماری و تجویز دارو نیازمند بازآموزی هستند.» نظر شما چیست؟
متأسفانه به خاطر آنکه لود بیماری بسیار زیاد است، پزشکان عمومی هم وارد عرصه تشخیص و درمان شدهاند و در رسانهها هم بهکرات اعلام شده که مثلا کورتون از داروهای مؤثر بوده است؛ ولی ما نمیدانیم که کورتون مثل شمشیر دولبه است. اگر زود تجویز شود، میتواند ویروس را تهاجمی کند و اگر دز بالا و خارج از موقع تجویز شود، باز عوارض دیگری به دنبال خواهد داشت. بنابراین تجویز کورتون کار یک متخصص است و باید تحت نظر پزشک متخصص و در زمان مناسب و در اندازه مناسب تجویز شود.
چه هشداری به مردم، مسئولان بهداشت کشور و پزشکان میدهید؟
به تأکید میگویم که در مراحل اولیه درمان، اصل استراحت، خواب کافی، آرامش و نوشیدن مایعات فراوان است. هیچ دارویی که بتواند جلوی پیشرفت بیماری را بهسوی شکل جدید آن بگیرد، وجود نداشته و نداریم. اضطراب سیستم ایمنی بدن را ضعیف میکند؛ پس مردم نباید بیهوده خودشان را در معرض اشعههای مضر قرار دهند و هروقت در سیر بیماری متوجه تنگی نفس و درد قفسه سینه شدند یا بعد از بهبودی اولیه دوباره حالشان رو به وخامت گذاشت، باید به پزشک مراجعه کنند تا وضعیت بیماریشان مشخصشده و داروهای لازم را دریافت کنند. در وضعیت شدیدتر نیز ممکن است بستری و تزریق دارو و درمان سرپایی تجویز شود. خدا را شکر میکنم که بالاخره اعلام شد دارویی مثل فاویپیراویر که فراوان از آن استفاده میشد، تأثیری ندارد؛ همچنین داروی هیدروکسی کلروکین سولفات که متأسفانه هنوز هم تجویز میشود، تأثیری ندارد؛ به همین خاطر از همه پزشکان تقاضا دارم این دارو را تجویز نکنند؛ حتی داروی رسیژن نیز مدتهاست که رد شده است. درواقع، در مراحل اولیه نیازی به دارو نیست.
دکتر طبرسی، رئیس بیمارستان مسیح دانشوری، در خردادماه گذشته اعلام کرده بود که «شیوع قارچ سیاه به اندازهای نیست که نگرانکننده باشد.» اما بهتازگی تلویزیون در گفتوگو با یک متخصص بیماریهای عفونی، پیک دلتا را عامل شیوع این بیماری عنوان کرده و از آمار ده نفر بستری در بیمارستان امام خمینی خبر داده است.
آنچه درباره ویروس دلتا میدانیم این است که سرعت پیشرفت آن بسیار زیاد بوده و ما آنقدر بیمار بدحال داشتهایم که مجبور بودهایم دزهای بالاتری از کورتون را تجویز کنیم؛ بنابراین همهچیز به آن دو عامل پیشزمینهای که گفته شد، دیابت و بههمخوردن تعادل آن بهواسطه تزریق کورتون برمیگردد.
آیا در مراکز تحقیقاتی کشور تحقیقی درباره ارتباط ژنتیک و ابتلا به قارچ سیاه انجامشده است؟
اطلاعی ندارم. هماکنون در کشورهای مختلف آمارهای متفاوتی از کرونا وجود دارد. ممکن است رسپتور (گیرنده) که کرونا از آنها استفاده میکند، در یک نژاد بیشتر و در نژاد دیگر کمتر باشد. اینها جزو احتمالات است.
تنها داروی مؤثر بر قارچ سیاه آمفوتریسین B است که گفته میشود در ایران بسیار نایاب است و نبود آن موجب نابینایی و درنهایت مرگ سریع بیماران میشود. آیا داروی جایگزینی وجود دارد؟
نداریم دیگر! درمان این بیماری دو مرحله اصلی دارد: یک، دِبریدمان، یعنی برداشتن بافتهای درگیر؛ چون این قارچ به بافتها حمله کرده و آنها را تخریب میکند؛ به همین خاطر باید بافت موردتهاجم برداشته شود؛ بهاضافه اینکه برای مدتی طولانی ضدقارچ تزریقی مصرف شود. در کشور ما داروی درمان این بیماری آمفوتریسین B بوده که حالا دیگر موجود نیست.
اما اصل موضوع این است که باید جلوی کرونا را بگیرند. الان تجویز کورتون با دز بالا تنها راهحل موجود در بیمارستانهاست تا بهواسطه آن بتوانیم جان بیماران را نجات دهیم. کورتون با دز بالا هم موجب بالارفتن قند بیماران میشود و از طرف دیگر، سیستم ایمنیشان را در معرض هجوم قارچ سیاه قرار میدهد. بنابراین باوجود بحرانهای موجود در شرایط فعلی، بهترین کار پیشگیری است. وقتی درمانی وجود ندارد، بهترین کار پیشگیری است. از مردم خواهش میکنم در خانه بمانند. مدام از دولتمردان انتقاد میکنیم، مردم هم اصلا رعایت نمیکنند. تا این ویروس در گردش است، مدام بحرانهای جدیدی ایجاد میکند؛ به همین خاطر باید زنجیره آن بهطورقطع، گسسته شود. تا وقتی در چرخش است، تهاجمیتر میشود و حالا دیگر در محیط نیست؛ بلکه از انسان به انسان منتقل میشود.
آیا تزریق واکسن میتواند موجب عدم ابتلا به قارچ سیاه شود؟
میتوان گفت واکسن را که میزنی و جلوی بیماری شدید را میگیری، مجبور نیستی دیگر کورتون با دز بالا تجویز کنی. بااینحال معتقدم که نباید برای مردم، بهخصوص در رسانهها، وحشت ایجاد کرد. وقتی به مردم اطلاعرسانی شود تا علاوه بر رعایت پروتکلهای بهداشتی، قند خونشان را کنترل کنند و پزشکان نیز بهدرستی کورتون را تجویز کنند، میتوان راه ابتلا را برای قارچ سیاه ناهموار کرد.
