چرا دوز واکسن کرونا در گروه‌‌های سنی مختلف متفاوت است؟

این فرآیند یکی از دلایلی است که دانشمندان، پاسخ ایمنی بدن انسان به یک واکسن را در گروه‌‌های سنی مختلف بررسی می‌‌کنند و اینکه چرا مثلاً واکسن‌‌های کووید-19 باید در کودکان 5 تا 11 ساله و کودکان 12 تا 16 ساله به‌‌طور جداگانه آزمایش شوند. پزشکان می‌‌خواهند از دوزی استفاده کنند که بیشترین مصونیت را ایجاد کند، ضمن اینکه کمترین عوارض جانبی را داشته باشد. این مسئله به چگونگی کارکرد سیستم ایمنی بستگی دارد و کارکرد دستگاه ایمنی نیز به سطح تکامل آن وابسته است، این هم چیزی است که شما نمی‌‌توانید از بیرون دربارۀ آن قضاوت کنید.

دو نیمۀ سیستم ایمنی

فرآیند تکامل سیستم ایمنی اندکی پس از تولد آغاز می‌‌شود.
وقتی به دنیا می‌‌آیید، بخش عمدۀ مصونیت و ایمنی شما به‌وسیلۀ آنتی‌‌بادی‌‌هایی تأمین می‌‌شود که مادرتان از راه جفت و شیر دادن با شما سهیم می‌‌شود. این آنتی‌‌بادی‌‌ها تأمین‌‌کنندۀ چیزی هستند که آن را ایمنی غیرفعال (passive immunity) می‌‌نامیم. دستگاه ایمنی تطبیقی (adaptive immune system)، یعنی بخشی از سیستم ایمنی که آنتی‌‌بادی‌‌های بدن خودتان را می‌‌سازد، هنوز در نوزادان فعال نشده و کار نمی‌‌کند. این فرآیند نیز بلافاصله آغاز می‌‌شود؛ اما ممکن است سال‌‌ها طول بکشد تا دستگاه ایمنی تطبیقی به بلوغ کامل برسد.
خوشبختانه چیز دیگری هم از بدو تولد همراه شماست که دستگاه ایمنی ذاتی یا غیراختصاصی (innate immune system) نامیده می‌‌شود و در تمام طول عمرتان دوام دارد. دستگاه ایمنی ذاتی، برخلاف دستگاه ایمنی تطبیقی، برای مقابله با بیماری‌‌ها و تضمین سلامت انسان نیازی به یادگیری ندارد. اگر دستگاه ایمنی ذاتی در کار نبود، مردم خیلی سریع‌‌تر و به دفعات بیشتر بیمار می‌‌شدند.
دستگاه ایمنی ذاتی کار خود را با پوست و غشاهای مخاطی آغاز می‌‌کند. درصورتی‌‌که هرگونه میکروبی از این موانع فیزیکی عبور کند، دستگاه ایمنی ذاتی آنزیم‌‌هایی دارد که دقیقاً منتظرند تا این ارگانیسم‌‌های بیگانه را در هم بشکنند. علاوه بر این، سلول‌‌هایی تخصصی هم وجود دارند که به دنبال هر چیزی می‌‌گردند که جزئی از بدن شما نباشد و چنین متجاوزینی را به‌‌سرعت می‌‌کشند. سلول‌‌های دیگری به نام فاگوسیت یا بیگانه‌خوار هم وجود دارند که مهاجمان را می‌‌بلعند.
بنابراین دستگاه ایمنی ذاتی نخستین بخش واکنشگر بدن شماست. این سیستم برای شما قدری زمان می‌‌خرد. پس‌‌ازآن، دستگاه ایمنی تطبیقی وارد میدان می‌‌شود و به نبرد علیه ارگانیسم‌‌های بیگانه می‌‌پیوندد.
وقتی‌‌که از طریق واکسن یا ابتلا به یک بیماری در برابر آن مصونیت پیدا می‌‌کنید، دستگاه ایمنی تطبیقی فعالانه شروع به ساخت آنتی‌‌بادی می‌‌کند. این آنتی‌‌بادی‌‌ها پروتئین‌‌هایی هستند که مثل دستگاه بادکش عمل می‌‌کنند و به ویروس‌‌ها یا باکتری‌‌ها می‌‌چسبند تا به بدنتان کمک کنند زودتر از شر این میکروب‌‌ها خلاص شود و از گسترش عفونت هم جلوگیری کنند. آنتی‌‌بادی‌‌ها این تخصص را پیدا کرده‌‌اند که یک متجاوز خاص را شناسایی کنند و آن را از پا دربیاورند.
دستگاه ایمنی تطبیقی می‌‌تواند یاد بگیرد که یک عامل بیماری‌‌زای جدید را شناسایی کند یا عاملی را که مدت‌‌هاست با آن برخورد نداشته به خاطر بیاورد.

واکسن و تکامل سیستم ایمنی

روشن است که کودک شما راه رفتن را یاد می‌‌گیرد، حتی اگر راه‌‌پله‌‌ها و ورودی‌‌ها را برایش ایمن نکنید. به همین ترتیب، سیستم ایمنی شما هم می‌‌تواند بدون تزریق واکسن یاد بگیرد که چطور یک ویروس مهاجم را قلع‌‌وقمع کند؛ اما در چنین شرایطی، احتمال آسیب بسیار بیشتر است.
واکسن باعث تحریک تولید آنتی‌‌بادی‌‌هایی می‌‌شود که می‌‌توانند یک میکروب خاص را شناسایی کنند و در مقایسه با ابتلای به بیماری برای اولین بار و بدون واکسیناسیون، به شکل ایمن‌‌تری با این ارگانیسم بیگانه مقابله کنند. اینکه یک واکسن چقدر خوب کار کند، به ترکیبی از این عوامل بستگی دارد: اینکه بدن شما در واکنش به این واکسن چه مقدار آنتی‌‌بادی تولید کند، این آنتی‌‌بادی‌‌ها تا چه اندازه مؤثر باشند و همچنین ایمنی واکسن تزریق‌‌شده.
وقتی پژوهشگران می‌‌خواهند دوز یک واکسن را برای گروه‌‌های سنی مختلف تنظیم کنند، باید بدانند که در هریک از مراحل تکاملی بدن انسان، کدام بخش‌‌های سیستم ایمنی فعال هستند و کدام بخش‌‌ها هنوز به‌‌طور کامل فعال نشده‌‌اند. به همین دلیل است که برخی واکسن‌‌ها، مثلاً واکسن‌‌های کووید-19، در برنامه‌‌های زمانی مختلفی برای بزرگ‌سالان، نوجوانان، کودکان و نوزادان آزمایش می‌‌شوند و به تأیید می‌‌رسند.
برخی واکسن‌‌ها در چند مرحله به نوزادان تزریق می‌‌شود، به این معنا که نوزادان در طول یک دورۀ چندماهه یک نوع تزریق را چندین بار دریافت می‌‌کنند. دستگاه ایمنی تطبیقی کودک در این سن مستعد فراموش‌‌کاری یا عدم پاسخ‌‌دهی است؛ درست همان‌‌طور که وقتی تلاش می‌‌کند بایستد و راه برود هم بارها می‌‌لغزد و زمین می‌‌خورد. با هر برخورد، ابعاد مختلف سیستم ایمنی قوی‌‌تر می‌‌شود و بهتر می‌‌تواند در برابر عفونت‌‌های احتمالی از خود دفاع کند.
پس از 4 سالگی و در طول سال‌‌های اولیۀ بزرگ‌سالی، معمولاً سیستم ایمنی شما پاسخگوتر و کمتر مستعد فراموش‌‌کاری است. تصادفی نیست که بیشتر آلرژی‌‌های فرد نیز معمولاً در همین دوره ظاهر می‌‌شود. در مورد واکسن فایزر، پژوهشگران دریافته‌‌اند که اگر یک‌‌سوم دوز مورداستفاده برای افراد 12 سال به بالا را به کودکان 5 تا 11 ساله تزریق کنیم، شاهد پاسخ ایمنی مشابهی در تمام این افراد خواهیم بود.
دانشمندان معمولاً مطالعه روی واکسن‌‌ها را با بیماران بین 18 تا 55 سال شروع می‌‌کنند. سیستم ایمنی این افراد تکامل پیدا کرده است و همچنین می‌‌توان انتظار داشت که پس از واکسیناسیون، هرگونه واکنش نامساعدی را به‌‌طور موثق گزارش کنند. مشاهدۀ بازخورد گروه سنی بزرگ‌سال به پزشکان کمک می‌‌کند تا پیش‌‌بینی کنند که تزریق واکسن در دیگران چه عواقبی به دنبال خواهد داشت و با هشیاری کامل، گوش‌به‌زنگ بروز این عوارض جانبی در گروه‌‌های سنی جوان‌‌تر باشند.
در سنین حدود 55 سالگی، دستگاه ایمنی تطبیقی دوباره شروع به ضعیف شدن و فراموش‌کار شدن می‌‌کند که از برخی جهات به سیستم در حال تکامل نوزاد شباهت دارد. خوشبختانه، دوز تقویتی واکسن می‌‌تواند یادآور سریعی برای این بیماران مسن‌‌تر باشد، مثل‌اینکه پس از یک‌عمر راه رفتن و دویدن و تسلط کامل بر این مهارت‌‌ها، بخواهیم از آن‌‌ها در برابر لغزش‌‌های تصادفی محافظت کنیم.
درنهایت، واکسن‌‌ها ایمن‌‌ترین محیط را برای یادگیری در اختیار سیستم ایمنی قرار می‌‌دهند. علاوه بر این، اصلاح و تنظیم دوز واکسن برای گروه‌‌های سنی مختلف هم به ما کمک می‌‌کند تا مطمئن شویم که هر بیمار دقیقاً همان چیزی را دریافت کند که برای رسیدن به نتیجۀ مطلوب لازم است.

این مطلب ترجمۀ مقاله‌‌ای است با عنوان “Why vaccine doses differ for babies, kids, teens and adults – an immunologist explains how your immune system changes as you mature” که در تاریخ 3 نوامبر 2021 در وب‌‌سایت کانورسیشن (theconversation.com) منتشر شده است. این سازمان رسانه‌‌ای می‌‌کوشد نتایج پژوهش‌‌ها و مقالات منتشرشده توسط محققان، متخصصین و دانشگاهیان در حوزه‌‌های مختلف را در دسترس عموم قرار دهد.