دیدار ویژه با کوشک باغ‌زرشک

قــرعه فـــال تمــاشــا را به نـــام کــوشـــک باغ زرشک زدند و حالا مردم تا سوم مردادماه فرصت دارند بلیت بخرند و به دیدار بنای پرماجرایی بروند که سال‌هاست کاربری اداری بین‌المللی برای شهرداری اصفهان پیداکرده و درهایش به روی عموم باز نبوده است؛ اما مجمــوعه رویـــدادهـــای با نـــام «نیــم‌رخ» یـــا بــــازدیـــــد از گنجینـــــه‌های کمتــردیده‌شده اصفهان که با گشودن درهای شاه‌نشین پل خواجو آغاز شده بود، در گام دوم مردم را به دیدار با مرکز همکاری‌های بین‌المللی شهرداری اصفهان دعوت کرده است.
 
تاریخ انتشار: 02:20 - پنجشنبه 1401/04/30
مدت زمان مطالعه: 12 دقیقه
 ورود به باغ، آغاز گردشگری در دومین رویداد نیم‌رخ است. این باغ البته با باغ‌زرشک سابق فرق دارد؛ ولی به‌هرحال هنوز باغی می‌بینید و بعد بنایی دوطبقه که از یک‌سو پنجره‌هایش رو به باغ و کارخانه ریس‌باف نما دارد؛ اما از سه سوی دیگر رو به ساختمان‌هاست. وارد بنا  که می‌شوید، پرچم‌های کشورها خبر از وجهه بین‌المللی این بنا می‌دهد. از پلکان بالا می‌روید و وارد بزم آیینه‌ها و گچ‌بری‌ها می‌شوید. هر اتاق گچ‌بری‌های ویژه خودش را دارد؛ یک اتاق تاکستان است، دیگری که محل دیدارهای خارجی شهردار اصفهان، بر دیوارهایش انواع میوه‌های گچ‌بری‌شده را دارد. بزرگ‌ترین اتاق یا آیینه‌های بزرگ و انواع گل‌های گچین بر دیوارهایش، محل نشست‌ها و گفت‌وگوهاست؛ مثلا چهارسال پیش نشست خبری نمایشگاه بین‌المللی «کرنش به حافظ» به میزبانی موزه هنرهای معاصر اصفهان، در همین سالن کنفرانس برگزار شد. ماجرا اما این است که بخش‌هایی از این بنا را در رویدادهای مختلف مدعوین دیده‌اند؛ اما نه به هدف گردشگری و البته که در رویدادهای رسمی و اداری مجالی هم برای تماشا نیست؛ بنابراین بحق می‌توان گفت حق زیبایی‌های این بنا تا امروز ادا نشده بود و با رویداد نیم‌رخ قرار است لذت تماشای زیبایی‌های بی‌پیرایه این بنا نصیب علاقه‌مندانش شود. راستی یادتان باشد اتاق ۱۸ آیینه‌اش را با دقت ببینید و اجازه بدهید آرزو کنم فرصت مغتنم دیدار با انبوه بناهای تاریخی ارزشمند صفوی و قاجاری که امروزه متأسفانه رخت اداری‌شدن بر تن کرده‌اند، میسر شود.
 بنایی با خاطرات شفاهی فراوان
به روایت رئیس اداره گردشگری سازمان فــرهنــگی اجتــماعــی ورزشـــی شهـــرداری اصفهان، هدف از اجرای برنامه نیم‌رخ دیده شدن اماکن گردشگری اصفهان است که یا خیلی کمتر دیده‌شده و یا اینکه تاکنون امکان ورود عموم به آنجا وجود نداشته است. علیرضا مساح درباره رویداد نخست هم این‌گونه گفت: «نخستین برنامه نیم‌رخ به مدت یک هفته در شاه‌نشین پل خواجو برگزار و با استقبال بسیار خوب شهروندان اصفهانی روبه‌رو شد؛ به‌طوری‌که در کمتر از ۴۸ساعت تمامی سانس‌های تعریف‌شده برای این برنامه تکمیل شد.به گفته او، کوشک باغ زرشک در میان یکی از باغ‌های بسیار زیبای صفوی ساخته‌شده بوده است. این مکان، درگذشته ساختمان اداری صنایع پشم اصفهان بوده است. این کارخانه در دوره پهلوی اول زمانی که این مناطق دیگر کاربری باغ نداشتند برپا شده است. بااینکه این باغ، دفتر یک کارخانه صنعتی بوده؛ اما بسیار زیبا و ظریف تزیینات خوبی را در آن مشاهده می‌کنیم. این تزیینات برگرفته از فرهنگ تاریخ و حتی بوم اصفهان است و نقوشی مانند حیوانات و میوه‌هایی مثل به و انجیر در گچ‌بری‌های آن دیده می‌شود. آیینه‌کاری‌های بسیار زیبا نیز جلوه خاصی به این مکان بخشیده است که هرکدام در پشت خود یک دنیا فرهنگ، تمدن و تاریخ دارد. مساح تصریح کرد: از سوی دیگر این مکان یک مجموعه صنعتی بوده با حجم زیادی کارگر که آن‌ها خاطرات بسیار زیبایی دارند و هرکدام می‌تواند جاذبه‌ای برای بینندگان و شنوندگان داشته باشد. این بنا از تاریخ ۲۵تیرماه تا سوم مردادماه برای بازدید عموم باز است و شهروندان می‌توانند از ساعت ۱۷ تا ۲۳ از این مکان دیدن کنند؛ البته علاقه‌مندان حتما باید بلیت تهیه کنند و در سانس‌های نیم‌ساعته به دیدار بنای بروند. راهنمایان گردشگری هم در بنا حضور دارند تا برای علاقه‌مندان توضیحات لازم را بیان کنند و بروشورها و کتابچه‌هایی هم در اختیار مردم قرار می‌گیرد. برای تهیه بلیت به سایت شهروندتیکت(shahrvandticket.ir) مراجعه کنید.
بنای بازمانده با معماری ایرانی‌اروپایی
این روزها وقتی به بنای باغ زرشک مراجعه کنید، در بدو ورود بنرهایی نصب‌شده که توضیحاتی درباره بنا و تاریخ اصفهان در دوره زیست این میراث، ارائه‌شده است. در بخش‌هایی از این توضیحات آمده:در سال تاریخ 1316 ه.ش. روزنامه «حبل‌المتین کلکته» خبر از ایجاد شرکتی به نام «شرکت اسلامیه اصفهان» داد. در آن خبر تأکید شده بود که هدف اصلی این شرکت، حمایت و خریدوفروش لباس و منسوجات تولید ایران است تا کارخانه‌های داخلی بتوانند ترقی داشته باشند.حاج‌آقا نورالله نجفی، رکن‌الملک، ملک‌التجار، حاجی میرزا محمد مشکی، میرزا اسدالله نقشینه، حاج محمدجعفر اصفهانی، حاج محمدکاظم تاجر اصفهانی، حاج محمدحسین کازرونی، میرزاعلی تاجر نقشینه و چندتن دیگر ازجمله افرادی بودند که شرکت اسلامیه را راه‌اندازی و از آن حمایت کردند.با سرمایه‌گذاری این افراد و ارتباطاتی که تجار شهرها با یکدیگر داشتند، توانستند بازار ازرونق‌افتاده نساجی اصفهان را جانی دوباره ببخشند. وجه تمایز شرکت اسلامیه با بقیه شرکت‌هایی که در آن زمان ایجادشده بودند، در این بود که از عنصر تبلیغات آن هم تبلیغاتی که عرق ملی و مذهبی داشت، غافل نشدند. علمای اصفهان اهداف این شرکت را با عقاید خود همسو دانستند و به همین جهت تمام‌قد به دفاع از آن برخاستند.عالمان دینی همچون محمدتقی آقانجفی مسجدشاهی و آقا نورالله نجفی همواره در باب ترک منسوجات و مصنوعات خارجه صحبت می‌کردند و مردم را به پوشیدن جامه‌های تولید داخل و استفاده از کالاهای ایرانی تشویق می‌نمودند. هم‌زمان با آغاز حکومت پهلوی اول در ایران، عطاءالملک دهش، پدر صنعت اصفهان، ایده‌های بسیار خوبی برای خارج‌کردن کشور از رکود ارائه و سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در صنعت نساجی کرد. دهش با همراهی و همکاری هنرمند و صنعتگری به نام شونمان، نخستین کارخانه نساجی را در اصفهان ایجاد کرد. این کارخانه که «وطن» نام گرفت، در نزدیکی پل خواجو و در کاخ سعادت‌آباد قرار داشت. خیلی زود کارخانه‌های دیگری مانند زاینده‌رود، شهرضا، نختاب، رحیم‌زاده، نور و صنایع پشم به این کاروان پیوستند؛ به‌طوری‌که بعضــی از روزنــامــه‌ها بــه اصفهـــان لقــب «منچستر شرق» را  دادند.ناگفته نماند که تاریخچه نساجی در اصفهان به قبل از اینکه به شهری صنعتی تبــدیــل شـــود بـــرمـــی‌گـــردد؛ امـــا نهضـــت صنعتی‌شدن اصفهان در زمینه نساجی از این دوران شکل می‌گیرد و ایرانیان مسلمان و غیرمسلمان همچون یهودیان و زرتشتیان در ایجاد کارخانه‌ها تلاش بسیار زیادی کرده‌اند. در بخش دیگری از بنرها روایت‌شده که در دوره ظل‌السلطان بسیاری از عمارت‌ها و باغ‌های موجود در اصفهان به‌کلی تخریب شدند و ازآنجایی‌که این مکان‌ها بدون سکنه و تردد باقی‌مانده بود، گرد فراموشی بر تنشان نشسته بود. در همان زمان یکی از دغدغه‌های مهم کارخانه‌داران مکان‌یابی مناسب و تأمین نیروی کارگر بود که درنهایت تصمیم بر آن شد محل باغات صفوی به محل احداث کارخانه‌ها پهلوی و میراث صنعتی اصفهان تبدیل شود. کارخانه صنایع پشم به‌عنوان نهمین کارخانه صنعتی اصفهان بیــن ســـال‌های 1313 تا 1320 ه.ش در باغ زرشک اولیا ساخته شد. جابری انصاری در خصوص متراژ زمین این کارخانه گفته است که این مکان تقریبا 80هزار ذرع (نزدیک به 4 هکتار) مساحت داشته است.باغ‌زرشک که یکی از باغ‌های به‌جامانده از صفویه بود، در آن زمان کوشک و سردری داشت که به‌مرور زمان و به دستور ظل‌السلطان تخریب شده بودند؛ بنابراین زمانی که علی همدانیان تصمیم به ساخت این کارخانه گرفت، محل باغ زرشک را برای ایجاد آن انتخاب کرد. کارخانه صنایع پشم حدود 44 تا 48 هزار مترمربع مساحت داشته است. نکته جالب‌توجه در ساخت کارخانه‌های صنعتی در دل باغ‌های صفوی این بود که کارخانه‌داران تصمیم گرفتند برای حفظ درختان و ایجاد محیط صنعتی موردنیازشان «باغ‌کارخانه» بسازند تا مجبور نشوند به فضای سبز محیط آسیب بزنند و درعین‌حال نیاز خود را برطرف کنند. عمارت‌های باغات صفوی به ساختمان اداری کارخانه‌های پهلوی تبدیل و دور تا دورشان انبارها و سالن‌های تولید ساخته می‌شد. دقیقا به همان سبکی که کوشک را در دل باغات می‌ساختند، کارخانه نیز در قلب باغ شکل می‌گرفت.به گفته برخی، ازجمله آقایان هنرفر، شفقی و حسن عابدی مجمع عمومی کارخانه صنایع پشم در 14 اسفند 1314 ه.ش در باغ علی همدانیان برگزار شد و به استناد روزنامه‌ها کارخانه صنایع پشم در سال 1317 ه.ش با آوردن و نصب ماشین‌آلات با شماره ثبت 90 و شش میلیون ریال سرمایه اولیه راه‌اندازی شد و یک‌سال بعد سرمایه اولیه‌اش را به 9 میلیون ریال افزایش داد؛ به همین دلیل در کاشی‌کاری‌های سردر باغ زرشک نیز سال‌های 1314 و  1320 ه.ش حک شده است. محمد هراتی، حاج حسن وفادار و علی همدانیان از بنیان‌گذاران این کارخانه بودند و بعدها حسین همدانیان به جمع آن‌ها اضافه شد. دستگاه‌های کارخانه در سال 1315 ه.ش وارد اصفهان شده و در سال 1316 ه.ش نصب می‌شوند و در سال 1317 ه.ش روزنامه‌ها خبری چاپ می‌کنند که کار نصب دستگاه‌ها با حضور هفت مهندس از چکسلواکی، سوئیس و آلمان تمام شده است.کارخانه صنایع پشم مبنای کار خود را بر پشم‌بافی، یعنی ساخت پارچه‌ها و پتوهای پشمی گذاشته بود و بهترین تولیدات در این زمینه متعلق به این کارخانه بوده است. علاوه بر آن، کارخانه صنایع پشم در بخش ریسندگی نخ نیز فعال بوده و تولیداتی از این دست هم داشته است. در متن منتشرشده توسط اداره گردشگری شهرداری اصفهان ذکر شده: «سرمایه اولیه کارخانه با توجه به شرح خدمات و تولیداتی که داشت، کافی نبود و از سال 1318 ه.ش و همان ابتدای کار دچار مشکل و بدهی می‌شود. در این مقطع زمانی هیئت‌مدیره تلاش می‌کنند با واردکردن شرکای تازه و پیشنهاد شراکت به آقایان محمدجعفر کازرونی و محمد کازرونی وضعیت کارخانه را بهبود ببخشند. با وجودی که سهام کارخانه 8 ریال بیشتر ارزش نداشته است؛اما برادران کازرونی با خرید سهام به مبلغ یــک‌میــلیـــون و 500 هـــزار ریـــال، مبــلــغ قابل‌توجهی به سرمایه اولیه کارخانه صنایع پشم تزریق می‌کنند.» متأسفانه این کارخانه با وجود تلاش‌هایی که شد، چندان سرپا نمی‌ماند و در سال 1335 ه.ش به‌دلیل 7میلیون بدهی به سازمان مدیریت برنامه، دچار رکود شده و این وضعیت ادامه پیدا کرد تا حدود سال‌های 1375 و 1376 ه.ش که کارخانه صنایع پشم را به‌عنوان کارخانه همدانیان به خارج از شهر منتقل می‌کنند. عمارت و سردر باقی‌مانده از کارخانه صنایع پشم در محل باغ زرشک نیز از سال 1380 ه.ش متروکه و کم‌کم تخریب می‌شود. یکی از نکته‌های جالب‌توجه درباره کارخانه صنایع پشم، این است که حدود 900 کارگر داشته و نزدیک به 30درصد آن‌ها بانوان بوده‌اند. آنچه امروز به‌عنوان بـــاقی‌مــانـــده کـــارخـــانـــه صنــایع پشــم در مقابل دیدگان شماست، درواقع بازمانده باغ‌‌کارخانه‌ای است که تمامش به‌دست ویرانی کشیده شده است. کوشک باغ زرشک پس از اینکه سال‌ها متروکه و مخروبه در گوشه‌ای از اصفهان افتاده بود، سرانجام مرمت و از سال 1386 ه.ش تـــــا زمستـــــان 1391 ه.ش به‌عنوان دبیرخانه شورای اسلامی شهر اصفهان مورداستفاده قرار گرفت. سرنوشت کوشک باغ زرشک به اینجا ختم نشد و از زمستان سال  1391 ه.ش تا زمستان سال1396 ه.ش در دست معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری اصفهان بود و از زمستان 1396 ه.ش  تاکنون در اختیار مرکز همکاری‌های بین‌المللی شهرداری اصفهان قرار گرفته و میزبان مهمان‌های مختلفی از سراسر جهان بوده است.وجود عمارت‌های زیبا و مجلل در مناطق مختلف شهر اصفهان، یکی از شاخصه‌های مهمی است که این شهر را به مرکزی بی‌مانند تبدیل کرده است. کوشک باغ زرشک یکی از همین عمارت‌هاست که هرچند در طول سال بازدید عمومی ندارد؛ اما دانشگاهی از هنر و معماری را در خود جای داده است و دیدنش دل هر تماشاگری را از کف می‌برد.هر شهری سبک معماری مخصوص به خود را دارد. در ایران نیز شهرهای تهران، تبریز، یزد و اصفهان ازجمله مکان‌هایی هستند که برای ساخت کارخانه‌هایشان از سبک معماری خاصی پیروی می‌کردند. کارخانه‌هایی که در آن زمان در استان اصفهان ساخته شدند، از سه الگوی معماری تبعیت کرده‌اند که یک قسمت آن شامل سردر، قسمت دوم بخش اداری و دیواره‌های پیرامونی و قسمت سوم سالن‌ها و انبارهاست.به دلیل اینکه در آن زمان مصالحی مثل تیرآهن وجود نداشته یا به‌مقدار بسیار کم، گران‌قیمت و وارداتش سخت بوده است، برای ساخت سالن‌های تولید از ریل‌های قطار استفاده می‌کردند و یا به‌ندرت از مصالح جدید بهره می‌بردند. سقف‌ها نیز حالت شیروانی داشته‌اند.معماران قدیم در ساخت قسمت انبار صرفه‌جویی کرده و آن را به سبک سنتی به‌شکل قوسی، شیروانی یا طاق چشمه‌ای بنا می‌کردند و درنهایت ذوق و هنر ایرانیان را در دیواره کناری، سردر و بنای اداری کارخانه نشان می‌دادند؛ به همین علت معماری سردر کارخانه صنایع پشم با ساختمان اداری آن که کوشک باغ زرشک است، رنگ‌وبویی کاملا سنتی، ایرانی و باشکوه دارد؛البته باید گفت که قبل از کوشک فعلی باغ زرشک، در زمان صفویه در این نقطه عمارت دیگری ساخته شده بود که به دستور ظل‌السلطان به‌طور کامل تخریب می‌شود؛ سپس در زمان پهلوی برای ایجاد ساختمان اداری کارخانه صنایع پشم، معمار برای احترام به طرح قبلی بنا دقیقا در همان نقطه، ساختمان فعلی را با هنرمندی تمام می‌سازد.طبق روایت منتشرشده بر بنرهای ورودی باغ زرشک نوشته شده: متأسفانه نامی از معمار بنای کوشک باغ زرشک در دست نیست؛ اما به‌نظر می‌رسد در طراحی آن از طرح‌های پیتر بهرنز، معمار بزرگ آلمانی، الهام گرفته شده است. در نگاه اول شاید کوشک اداری باغ زرشک شما را یاد کاخ هشت‌بهشت بیندازد  که تا حد زیادی درست است و دلیل آن پیروی از سبک معماری واحد سنتی در ایران بوده است. در معماری ایرانی کوشک‌ها معمولا در دل باغ‌ها و مقابل حیاط مرکزی ساخته می‌شدند و از دوره هخامنشیان شاهد کوشک‌های مختلفی حتی در مجموعه تخت‌جمشید هستیم.نــاگفتـــه نمــاند کــوشــک اداری کارخـــانه صنایع پشم که در دوره پهلوی اول ساخته شده، با کوشک‌های صفوی تفاوت‌هایی دارد. کوشک‌های ایرانی در زمان صفوی بر مبنای پلان چهارصفه طراحی می‌شدند؛ اما این ساختمان متأثر از معماری غرب طراحی و ساخته شده است. آنچه که باعث شد ساختمان‌های دوره پهلوی به‌ویژه در قسمت اداری و سردر کارخانه‌ها با معماری بسیار متفاوتی نسبت به دوره‌های قبلی تاریخی ساخته شوند، ایجاد طبقه اجتماعی جدید در میان شهروندان بود.در دوره قاجار طبقات اعیان جامعه شامل روحانیون درباری، بازاری‌ها و تجار، ملاکین و وابستگان حکومت بود؛ اما در دوره پهلوی طبقه دیگری به این دسته اضافه شد که صاحبان صنعت بودند.این افراد متناسب با طبقه اجتماعی‌شان به‌دنبال معماری شاخص و مخصوص به خود هستند که آن را در منزل شخصی و محل کارشان به نمایش بگذارند. همین امر باعث ایجاد اولین جریان تحول معماری مسکونی در اصفهان شد. صاحبان صنعت اکثرا اروپادیده و دنیادیده بودند و تأثیر هنر و معماری غرب در گرایشات آن‌ها دیده می‌شد؛ به‌همین علت در ساخت عمارت باغ‌زرشک، معماران پایشان را از
هنر کلاسیک فراتر گذاشته و به‌جای چهارصفه معماری ایرانی، از پلکان و تزیینات یونانی استفاده کرده‌اند.تمام کارخانه‌های اصفهان ازجمله دخانیات، وطن، زاینده رود و… بنای اداری داشته‌اند؛ اما کوشک اداری کارخانه صنایع پشم تزیینات بسیار مجلل‌تر و بیشتری نسبت به دیگر کارخانه‌ها داشته است. هرچند این ساختمان نیز از نظر الگوی معماری ایرانی شبیه به بقیه کارخانه‌هاست؛ اما در تزیینات داخلی ساختمان از پنجره‌های چوبی و منبت‌کاری شده، سنتوری‌های نقش‌برجسته، گچ‌بری‌های برجسته نمای بیرون و داخل سالن و آیینه‌کاری‌های بسیار متنوع و هنرمندانه‌ای استفاده شده است که جای دیگری نمی‌توان مشابهش را یافت. در  ســردر و تـــزییــنــات داخــلی ســاختـــمان صنایع پشم نمادهای مختلفی نشسته‌اند و برای یافتنشان باید کمی عمیق‌تر به بنا نگریست. گویی سازندگان این کارخانه درنظر داشته‌اند این مکان بیش از آنکه شبیه به کارخانه باشد، شبیه به خانه ساخته شود؛ برای همین از تمامی نقوش گل و بته، حیوانات و میوه‌ها در طراحی این مکان استفاده شده است. دیوارهای تالار اصلی تقریبا شبیه به پنجره‌های دوجداره امروزی طراحی شده است و به اندازه قطر دیوار بین پنجره‌ها فاصله وجود دارد که هم به‌عنوان پیشخوان ورودی استفاده می‌شده و هم نقش عایق صدا داشته است.تلفیــق آیینه‌کــاری با نقــاشی، استفــاده از 
طرح‌های متفاوت، گچ‌بری‌های ویژه و نقاشی‌های موجود بر دیوارهای اتاق انتهایی که درحال حاضر اتاق دیپلماتیک است، نشان می‌دهد که به احتمال بسیار زیاد این اتاق محل مدیریت کارخانه و اتاق ویژه آقای همدانیان بوده است.دورتادور طبقه پایین ساختمان اتاق‌هایی ساده، کوچک و اداری ساخته شده است و طبقه پایین با هشتی و دو در از طبقه بالا جدا می‌شود. احتمالا کارمندان اداری کارخانه در طبقه پایین و مدیریت، معاونان و کـــارمندان ویـــژه در طبــقـــه دوم استقـــرار داشته‌اند.ساختمان اداری کارخانه صنایع پشم در وسط محوطه باغ قرار داشته است و از هر دو طرف ساختمان ایوان‌هایی طراحی شده که مدیران به درختان و ساختمان‌های صنعتی داخل حیاط کارخانه دید داشته باشند.یکی دیگر از کاربردهای ایوان، سکوی سخن‌رانی مدیر کارخانه برای کارمندان بوده است. بعد از تشکیل اتحادیه کارگری، برخی اعتصابات، شورش‌ها و تحصن کارگران شروع می‌شود و مدیران از ایوان برای ارتباط‌گرفتن و صحبت با کارگران استفاده می‌کردند.هر گوشه کوشک باغ‌زرشک پر از نماد و نشانه است. علائمی که هر کدامشان با دقت‌نظر معمار انتخاب شده و در پشت هر نقش کوچکش معنایی بزرگ پنهان شده است. کوشک‌ها معمولا روی سکو ساخته می‌شدند. در بنای اداری کارخانه صنایع پشم نیز ستون‌های اصلی و کوشک
روی سکــو ساختـــه شـــده‌اند تــا از تمـــام قسمت‌های باغ، قابل‌مشاهده باشد.با یک نگاه گذرا به ساختمان هزار نقش باغ‌زرشک، به‌وضوح انواع هنرهای سنتی مثل حجاری، کاشی‌کاری، منبت‌کاری، گچ‌بری و… را می‌بینید. ناگفته نماند که در سال 1381 ه.ش دیوارهای این مکان تقریبا خراب شده بود و آنچه امروز در ظاهر کوشک پیداست، درواقع مرمت‌شده هنرهای اصلی است.آیینه‌کاری‌های طرح ماه و ستاره بر سقف سبزرنگ بالای ورودی پلکان عمارت نشان می‌دهد که طراح بنا ذوق و قریحه‌ای شگفت‌آور داشته که البته تعداد این ستاره‌ها بیشتر از آنچه باقی‌مانده است، بوده و متأسفانه در گذشته تخریب و کنده شده بودند؛ اما خوشبختانه هنگام مرمت توانستند تا حد زیادی آن‌ها را به بنا برگردانند.پای ستون‌های سنگی مقابل ورودی ساختمان با هنر حجاری و نقش گل‌ومرغ کنده‌کاری شده و نشان از عشق جاوید دارد که در گلدان زندگی قرار گرفته است. این طرح بیشتر در معماری محراب‌های ایران و اسلام دیده می‌شود و در اینجا هم به شکلی جدید بازطراحی شده است. آجر بومی‌ترین نمای ایرانی است که با هنر کاشی‌کاری در بنای ساختمان اداری کارخانه صنایع پشم تلفیق شده و رخ بیرونی کوشک را به‌شکلی متمایز درآورده است. کاشی‌کاری‌های نصب‌شده روی دیوار خارجی ساختمان به شکل معقلی و از نشانه‌های هنر ایرانی
اســت. معمـــار بنـــا در ایـــوان پـــایینــی از ستـــون‌های سنـــگی استفـــاده کــرده؛ اما ستون‌های ایوان بالا را با گچ ساخته و روی آن به سبک هنرهای کلاسیک اروپا  گچ‌بری کرده است. پا و تنه ستون‌ها با پیچ تزیینی کلاسیک ایرانی و سرستون‌ها شبه‌کورینتی با الهام از هنر معماری یونانی‌ها طراحی شده است. هنگام ورود به کوشک باغ‌زرشک اولین چیزی که توجه بیننده را به خود جلب می‌کند، تصویر سه قوچ بسیار بزرگ بالای سردر ورودی و در پیشانی بناست که در کشور ما نماد باروری و برکت بوده‌اند؛ همچنین در نقش‌برجسته‌های روی ایوان طبقه بالا در کنار گچ‌بری گل و گره، از تصویر شیر استفاده شده که نماد ابهت و قدرت است.در بالای پنجــره‌های تــالار اصلی کوشک باغ‌ زرشک مثلث‌های منبت‌کاری شده بسیار چشم‌گیری وجود دارد که به آن «سنتوری» می‌گویند و از هنر یونان و روم وام گرفته شده است. معماران گذشته به‌قدری به تمام نقاط بنا توجه داشتند که حتی برای نمای بیرونی ساختمان نیز سایه‌بان طراحی می‌کردند. در انتهای دیوار کوشک، جایی که دیوار تمام می‌شود، معمار قصد داشته خط آسمان را ببیند که برای این کار از «شیرسر» استفاده کرده است.در دوره پهلــوی اول به‌دلیل اقتباس از معماری و هنر اروپا تزیینات کم شده؛ به‌گونه‌ای که در دیوارهای داخلی بنا، میان گچ‌بری‌های بنا اندکی فضای خالی وجود دارد که اگر در دوره قاجار بود این فضاها به‌طــرز افــراطی پـــر می‌شــدنـــد؛ همچنیــن در و پنجره‌های حاشیه‌دار در این دوره ساخته شده‌اند و عمدتا حاشیه آن‌ها با آب طلا و نقره پوشانده می‌شده که نشان از تجملات و شکوه مکان داشته است.از تفاوت‌های جالب‌توجه و تماشایی کوشک باغ‌زرشک، جانمایی سه آیینه در مقابل پلکان ورودی طبقه بالاست که روح هرکسی که در ساختمان باشد را به شوق می‌آورد. این آیینه‌ها با هدف اینکه پله برای حاضران خسته‌کننده نباشد و فرد بتواند قبل از ورود به ساختمان متوجه شود که در عالم مجاز و آن‌طرف پله‌ها چه خبر است، در این نقاط قرار داده شده‌اند.سرسرای ورودی طبقه بالا نیز شبیه به اتاق آیینه طراحی شده است؛ چراکه در دور تا دور آن آیینه‌های قدی در مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند و در هم منعکس می‌شوند؛ به‌علاوه معمار هنر خودش را با تلفیق آیینه‌کاری و گچ بری برجسته بر دیوارها به رخ حاضران می‌کشد.تالار اصلی کوشک باغ زرشک محل تلاقی هنر ایرانی و اروپایی و نشان‌دهنده شکوه و تجملات است. در دوره قاجار پنج‌دری در ساختمان‌ها وجود داشت و از اواسط آن دوران پنج‌دری به سه‌در و دوپنجره تبدیل شد تا  بتوانند در فضای پنجره‌ها چراغ لاله نگه‌داری کنند. این الگوی معماری در مقابل ورودی تالار اصلی کوشک باغ‌زرشک، رو به ایوان اصلی وجود دارد.
در هنر گچ‌بری ایران بیشتر از طرح‌های گیاهان، اسلیمی و گره استفاده شده است و طرح‌های حیوانی کمتر دیده می‌شود که این هنر نیز در تمام دیوارها و سقف‌های ساختمان اداری کارخانه صنایع پشم به شکل برجسته، چشم‌نوازی می‌کند. این گچ‌بری‌ها شامل طرح‌هایی از نقوش اسلیــمـــی، بـــرگ درختـــــان و گـــل‌هــــای خوش‌رنگ و متنوعی همچون گل سرخ، زنبق و… است که نشان از رشد، زایندگی، سرسبزی و سرزندگی دارد. تزیینات وسط سقف تالار اصلی برگرفته از نقوش اروپایی است و معمار سعی کرده با بومی‌سازی آن، ایرانی‌بودن خود را نشان دهد. در طراحی گچ‌بری‌های سقف برای تأکید بر محصولات اصفهان، از میوه‌هایی مانند انار، به، انگور، هندوانه، زردآلو، خربزه و… استفاده شده است؛ همچنین وجود میوه در معماری سنتی نشان‌دهنده چهارفصل‌بودن کشور ایران است. برخی میوه‌ها مانند انار نیز نزد ایرانیان ارج و قرب بیشتری داشته و نشانه آب و حاصلخیزی است. منبت‌کاری سردر کارخانه صنایع پشم از معدود بقایای به‌جامانده باغ زرشک است که آرم صنایع پشم به‌شکلی هنرمندانه در میانه آن حکاکی شده است؛ همچنین استفاده از طرح اژدها در بالای سردر به‌دلیل ارتباطات فرهنگی با  کشور چین بوده است.