به گزارش اصفهان زیبا؛ هم‌اکنون اصفهان در شرایط وارونگی قرار گرفته و زیر چادر ضخیم و سنگینی از آلودگی هوا دفن شده است. وارونگی هوا پدیده‌ای طبیعی است، اما بحران امروز نتیجه مستقیم سال‌ها بی‌توجهی، انباشت تصمیمات غلط و نبود مدیریت پیش‌دستانه است.
در شرایطی که صنایع آلاینده در اطراف اصفهان بدون توقف فعالیت می‌کنند و به‌دلیل ضعف زیرساخت حمل‌ونقل عمومی، خودروهای شخصی و سنگین آزادانه در سطح شهر تردد دارند، هیچ سازوکار مؤثر و بلندمدتی برای کنترل وضعیت دیده نمی‌شود. شهر با آلودگی شدید دست‌وپنجه نرم می‌کند، اما واکنش‌ها همچنان مقطعی، دیرهنگام و فاقد پشتوانه علمی است.
مسئولان سال‌هاست می‌دانند که اصفهان در روزهای سرد سال مستعد وارونگی دماست؛ با این‌حال، هر بار با آغاز موج سرما و سکون هوا، شهر دوباره وارد بحران می‌شود و تصمیمات تکراری و کم‌اثر تنها نقش مسکن چندساعته را ایفا می‌کنند. در چنین شرایطی، بخشی از افکار عمومی نسبت به اعلام شاخص‌های کیفیت هوا دچار تردید شده‌اند.
اما واقعیت این است که وقتی آلودگی در سطح بسیار بالا قرار می‌گیرد، حتی بدون ایستگاه‌های پایش نیز می‌توان وضعیت هوا را تشخیص داد. هنگام وقوع وارونگی، افزایش غلظت ذرات معلق کاملا قابل پیش‌بینی است؛ چه ایستگاه‌ها فعال باشند و چه نباشند. آسمان خاکستری، سوزش چشم و گلو، کاهش دید افقی و نشستن ذرات روی سطوح و خودروها، نشانه‌های غیرقابل انکار آلودگی شدید هستند.
تردید مردم نسبت به داده‌ها قابل درک است، اما طرح ادعاهای غیرواقعی کمکی به مدیریت بحران نمی‌کند. ایستگاه‌های پایش آلودگی هوا بخشی از شبکه جهانی پایش محیط زیست هستند و داده‌های آن‌ها باید به سازمان‌های ملی و بین‌المللی گزارش شود. این ایستگاه‌ها از تجهیزات استاندارد جهانی برای سنجش آلاینده‌های اصلی استفاده می‌کنند و به‌طور منظم نیازمند کالیبراسیون هستند. افت یا نوسان داده‌ها لزوما نشانه دستکاری نیست؛ اغلب به مشکلات فنی مانند خرابی سنسور، قطع برق، رطوبت بالا یا نیاز به سرویس دوره‌ای مربوط می‌شود. این اختلال‌ها طبیعی است و نشانی از پنهان‌کاری یا کاهش عمدی اعداد نیست. گاهی یک یا چند ایستگاه، مقادیر غیرطبیعی بسیار کمتر یا بسیار بیشتر نسبت به روزهای قبل یا ایستگاه‌های مجاور ثبت می‌کنند که در این موارد، داده آن ایستگاه کنار گذاشته می‌شود.
از آنجایی که سه نهاد محیط زیست، شهرداری و هواشناسی مسئول پایش آلودگی هوا هستند و داده‌ها توسط سایت های مختلف در دسترس بوده و برای عموم منتشر می‌شوند، احتمال دستکاری بسیار کم است. از سوی دیگر، وقتی آلودگی شدید باشد، پنهان‌کردن آن از نظر علمی ممکن نیست. ذرات معلق به سرعت روی سطوح و شیشه‌ها رسوب و تصاویر ماهواره‌ای نیز شرایط را تأیید می‌کند. بنابراین حتی اگر داده‌ها در برخی ساعات نوسان داشته باشند، اصل «بحرانی بودن وضعیت هوا» قطعی است.
اصفهان دارای ۱۸ ایستگاه سنجش آلودگی هواست. ۱۳ ایستگاه مربوط به شهرداری اصفهان است که همه آن‌ها ذرات معلق و بخشی نیز گازهای سمی مانند NO2 SO2، CO و O3 را پایش می‌کنند.
پنج ایستگاه درون شهر نیز زیرمجموعه اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان هستند و تنها PM 2.5 را اندازه‌گیری می‌کنند. ایستگاه‌های شهرهای اطراف (ازجمله شهرضا، خمینی‌شهر، شاهین‌شهر، لنجان، نجف‌آباد، قهجاورستان و مبارکه) نیز وابسته به محیط زیست‌اند و فقط PM 2.5 را گزارش می‌کنند.
نکته مهم این است که داده ایستگاه‌های شهرهای اطراف هرگز با ایستگاه‌های داخل اصفهان ترکیب نمی‌شوند و هر شهر به‌طور مستقل شاخص خود را گزارش می‌کند. هر ایستگاه در هر ساعت تعداد زیادی داده خام ثبت می‌کند و شاخص کیفیت هوا (AQI) بر اساس بدترین آلاینده بین شش آلاینده معیار تعیین می‌شود. میانگین همه ایستگاه‌های فعال شهر، «شاخص اکنون» را تشکیل می‌دهد و از ساعت ۱۱ روز قبل تا ۱۱ امروز نیز بیشترین مقدار به‌عنوان «شاخص روزانه» اعلام می‌شود. این روش برای تمام شهرهای کشور یکسان است و داده‌ها به سازمان حفاظت محیط زیست ایران و نهادهای بین‌المللی گزارش می‌شوند.
خوشبختانه اصفهان بعد از تهران بیشترین تعداد ایستگاه پایش را در ایران دارد؛ بنابراین از دسترس خارج شدن چند ایستگاه تأثیر جدی بر دقت داده‌ها نمی‌گذارد. جایابی ایستگاه‌ها نیز مطابق استانداردهای جهانی است و اغلب ایستگاه های اصفهان از نوع ترافیکی هستند. از ۱۳ ایستگاه شهرداری، ایستگاه‌های استانداری، رودکی، کردآباد و انقلاب در حال حاضر قطع بوده و در حال اصلاح یا کالیبراسیون هستند.
هزینه نگهداری و کالیبرسیون ایستگاه ها زیاد است و بودجه محیط زیست بسیار محدود؛ لذا چند ایستگاه محیط زیست نظیر نجف آباد، دولت آباد، سجزی و شاهین شهر از دسترس خارج هستند. توجه داشته باشیم که وقتی یک ایستگاه اعداد پرتی می‌دهند و خاموش می‌شوند، به معنای پنهان کاری نیست؛ بلکه گزارش نکردن این داده‌ها بهتر از ارائه اطلاعات نادرست است. در حالی‌که بیشتر ایستگاه‌ها وضعیت قرمز را نشان می‌دهند، دو ایستگاه پروین و قهجاورستان (که وابسته به محیط زیست هستند) در محدوده بنفش قرار گرفته‌اند.
شاخص بنفش تنها یک عدد نیست؛ آینه‌ای است از وضعیتی که سال‌ها درباره آن هشدار داده شده، اما اراده‌ای جدی برای اصلاح ساختاری دیده نشده است.
این بحران نه طبیعی است و نه اجتناب‌ناپذیر. مدیریت آن ممکن است، به شرط آن‌که تصمیم‌ها به اندازه تهدیدی که با آن روبه‌رو هستیم، جدی، علمی و فوری باشد. نقش شهروندان مهم است و همه باید با مدیریت سفر و کاهش ترددها و بهینه سازی مصرف انرژی در کاهش آلودگی هوا سهیم باشیم؛ اما مسئولیت اصلی بر دوش نظام مدیریتی و صنعتی شهر است. مردم نمی‌توانند به تنهایی بحران را حل کنند؛ همان‌طور که نمی‌توانند کیفیت پایین سوخت و خودرو، نشت آلاینده‌های واحدهای صنعتی، مصرف مازوت و یا ضعف نظارت را
برطرف کنند.
