به گزارش اصفهان زیبا؛ یکی از حوادث مهم و منحصربهفرد تاریخ اسلام، قیام امام حسین(ع) است که با ایثار و جانفشانی یاران امام حسین (ع) همراه بود. دراینمیان، حضور مؤثر و فعال زنان، چه بهصورت مستقیم و چه غیرمستقیم نقش برجستهای در پیشبرد اهداف این نهضت داشت.
ازآنجا که امام حسین (ع) به مسئله همراهکردن زنان با کاروان کربلا اهتمام ویژه داشت، مشخص میشود که رسالت و مأموریتی نیز برای زنان پیشبینی شده بود.
این زنان با حضور در عرصههای مختلف نبرد، حماسههای جاودانی آفریدند. گاهی همسران و فرزندانشان را در یافتن راه سعادت راهنمایی کرده و گاهی با رساندن اخبار و نامههای امام به سران و بزرگان در این قیام سهم تأثیرگذاری داشتند.
گاهی به سفیر امام پناه داده و گاهی پساز واقعه عاشورا با صبر و صلابت، پیام عاشورا و حماسه امام حسین (ع) را به گوش جهانیان رسانده و وارثان این جریان عظیم شدند و به بهترین نحو رسالت اجتماعی سیاسی خود را انجام دادند.
نقش و جایگاه زنان در تاریخ اسلام
قرآن کریم با عبارات «یا ایهاالناس» و «یا ایها الذین آمنوا» مرد و زن را مورد خطاب قرار داد و نقش یکسان برای آنان در ترویج و گسترش معارف دینی لحاظ کرد. در تعالیم و آموزههای دین اسلام بهطور مکرر به حضور اجتماعی فعال زنان اشاره شده است.
این موضوع از بررسی سیره حضرات معصومین (ع) و شیوه تعامل آنها با بانوان خویش نیز قابل استقصا هستند؛ بهعنوانمثال در متون تاریخی موجود، حداقل از ۳۴ زن یادشده که در صحنههای نظامی عصر پیامبر(ص) در ۱۲ غزوه همراه ایشان شرکت داشتهاند. غزوه خیبر با حضور ۲۰ زن، بیشترین تعداد حضور زنان در جنگ را به خود اختصاص داده است.
وجود مبارک حضرت فاطمه سلامالله، بهترین سند گویای مشارکت زنان در مسائل سیاسی، اجتماعی و دفاعی است. ایشان بههنگام جنگ با تمام توان برای یاری سپاه اسلام میکوشید و در کارهای خدماتی و امدادی مشارکت میکرد.
در جنگ احد، پس از شکست و فرار سربازان سپاه اسلام، تنها ۲۰ نفر از یاران پیامبر برای ادامه نبرد باقیمانده بودند. در این هنگام زنانی چون نسیبه جراحه، امعطیه انصاری و… به دفاع از جان حضرت رسول پرداختند و درحالیکه شمشیر و سپر به دست گرفته بودند، با رجزخوانی، خویشاوندان و نزدیکان را به یاری دین خدا فراخواندند و فراریان را موردنکوهش و و مذمت قرار دادند.
نسیبه جراحه در راه حفاظت از جان رسول خدا (ص)، ۱۳ زخم عمیق برداشت و پسرش به شهادت رسید. اما او بدون توجه به شهادت فرزندش، همچنان به نبرد با دشمنان اسلام ادامه داد. امسلمه همسر پیامبر نیز با شرکت در ۹ غزوه، بیشترین حضور در عرصههای نظامی را داشت و امعماره هم در چهار جنگ همراه پیامبر بود.
زنان عاشورایی، قبل از حماسه کربلا
ماریه: طبری و ابناثیر در تاریخ خود از ماریه، دختر سعد از قبیله عبدالقیس در بصره نام بردهاند که خانه خود را در اختیار شیعیان و محبان امام حسین (ع) قرار داده بود. او یکی از زنان مجاهد بصره بود و در میان شیعیان، جایگاه والایی داشت.
در جریان نهضت عاشورا با در اختیار قراردادن منزل خود برای تجمع و حضور امام حسین و یارانش گام مهمی در ایجاد زمینه و بسترهای قیام عاشورا برداشت. نامههایی که امام حسین(ع) به رؤسای بصره نوشت تا آنها را به یاری و لزوم اطاعت فراخواند، در همین خانه مکتوب شده بود.
طوعه: زنی شجاع و باایمان بود که در زمانیکه مردمان بیوفای کوفه بیعت خویش با مسلم را از بیم جان شکسته و او را سرگردان و غریب رها کردند، پناهی برای سفیر امام حسین(ع) ایجاد و او را مخفی کرد و اینچنین حدیث مردانگی، شجاعت و ارادتش به خاندان اهلبیت در تاریخ جاودانه ماند.
همسر حبیب بن مظاهر: زن شایسته تکریم دیگری بود که باوجود میل و علاقه باطنی که به همسرش داشت، او را بدرقه کرد تا راهی جهاد شود. وقتی نامه امام حسین (ع) به دست حبیب رسید، همسرش به او گفت: تورا به خدا، حبیب! در یاری حسین (ع)کوتاهی مکن.
حبیب برای آزمودن میزان معرفت و صداقت همسرش به او گفت: چگونه بروم که از یتیمشدن فرزندانم بیم دارم؟ همسرش با شنیدن این سخن شروع به گریه کرد و گفت: آیا سخن رسول خدا را در حق حسین و برادرش حسن (ع) فراموش کردهای که فرمود:«این دو فرزند من، سید جوانان اهل بهشتاند. این دو امام هستند؛ چه قیام کنند و چه سکوت نمایند.»
اکنون این نامه اوست که به سوی تو آمده و از تو یاری میطلبد. اما تو او را بدون جواب میگذاری؟ ای حبیب! تو را به خدا قسم، اگر به خدمت حسین شرفیاب شدی، به نیابت از من، دستوپای او را ببوس و سلام مرا به حضورشان برسان. حبیب نیز در حق او دعای خیر کرد و آماده رفتن به کربلا شد.
نقش زنان در روز عاشورا
در روز عاشورا نیز زنان رسالت سیاسیاجتماعی خویش را به نحواحسن به نمایش گذاشتند و در جبهه پیکار، جلوههای درخشانی خلق کردند. زنانی همچون اموهب و ام عمرو بنجناده، نمونهای از این قبیل زنان بودند.
ام وهب: زمانیکه همسرش عبدالله به میدان رفت، چوبی به دست گرفت و به میدان شتافت. ولی امام حسین مانع او شد و فرمود: زنان موظف به جهاد نیستند. او پس از شهادت شوهرش به بالین او رفت و صورت او را پاک کرد و گفت: «بهشت بر تو مبارک باد. از خدا درخواست میکنم که مرا همراه تو قرار دهد.»
در این هنگام، شمر غلامش رستم را سراغ او فرستاد و آن غلام با عمود آهنی سر او را شکافت و او را به شهادت رساند و او تنها زن شهید در کربلا لقب گرفت.
ام عمرو بن جناده: شیرزن دیگر عرصه کربلاست. دشمن بعد از شهادت عمرو، سر او را بریده و به سمت مادرش پرتاب کرد. این زن شجاع سر پسرش را برداشت و به سمت دشمن پرتاب کرد.
سپس چوب خیمه را برداشت تا بهوسیله آن بجنگد، درحالیکه این رجز را با صدای بلند میخواند: من پیرزنی سالخورده و ازکارافتادهام. اما با توانی که از عشق پسر فاطمه (س) دارم، همه شما را به درک میفرستم. امام حسین(ع) مانع او شد و او را به خیمه بازگرداند.
نقش زنان بعد از حماسه عاشورا
بعد از واقعه عاشورا زنان با استفاده از روشهای متفاوتی همچون ایراد خطبه، سرودن شعر، برپایی مراسم سوگواری و اعلام انزجار از حکومت فاسق بنیامیه، پیام عاشورا را به گوش مردم رساندند و بدین طریق، مقدمات سقوط حکومت فاسق و فاجر بنیامیه را فراهم ساختند.
رهبری و مدیریت حضرت زینب(س)
حضرت زینب (سلامالله علیها) در نهضت عاشورا و سرپرستی کاروان اسرا به بهترین شکل ممکن، جلوههایی از مدیریت بحران را به نمایش گذاشت. ایشان افراد بازمانده از این واقعه عظیم را در راستای اهداف نهضت امام حسین هدایت کرد و با اقدامات سازنده و معقول خود با هرگونه تحریف در نتایج و اهداف عاشورا مقابله کرد و نقشههای دشمن را خنثی کرد.
پرستاری از امام سجاد و حفاظت از جان ایشان، مراقبت از زنان و کودکان، هدایت و رهبری کاروان، پیامرسانی این نهضت در قالب مرثیهخوانی و خطبه و انتخاب بهترین زمان برای ایراد خطبه از نمونههای این مدیریت صحیح بود.
نقل است که حضرت زینب (س) در حضور کوفیان به ایراد سخنرانی پرداخت و پس از اتمام خطبه مردم از شدت پشیمانی با حالتی حیرتزده دستان خود را به دندان میگزیدند.
امالبنین(س)
حضرت امالبنین یکی از زنان تأثیرگذار در واقعه عاشورا بود. ایشان از یکسو باتربیت چهار فرزند مطیع ولایت به شکلگیری قیام عاشورا خدمت کرد و از سویی دیگر، پساز واقعه عاشورا با حفظ خاطره عاشورا، از به دست فراموشی سپردن این حادثه و اهداف مقدس آن جلوگیری به عمل آورد.
ایشان با مرثیهخوانی و نوحهسرایی، ندای مظلومیت عاشوراییان را به گوش همگان میرساند. امالبنین هر روز به همراهی عبیدالله فرزند حضرت عباس(ع) به بقیع میرفت و نوحه میخواند و اینچنین اعتراض خویش به وضعیت موجود و حکومت طاغوت را اعلام میکرد و با رسواکردن حاکمان ستمکار، حقیقت را آشکار مینمود تا زمینههای قیام مردم علیه بنیامیه فراهم شود.
امکلثوم
دختر علی ابن ابیطالب در روز عاشورا با چشمانی گریان از پشت پرده خطبهای رسا و فصیح ایراد کرد و در بخشی از این خطبه چنین گفت: ای کوفیان! حسین را در میدان جنگ و در دست دشمن تنها گذاشتید و او را کشتید و اموال او را به یغما بردید. گویی که اموال از طریق ارث به شما رسیده است.
چه خونهای پاک و مقدسی را بر روی زمین ریختید و چه بانوان گرانقدری را داغدار کردید و چه دخترانی را غارت نمودید! مردانی را که بعد از رسول خدا(ص) از بهترینها بودند، از دم تیغ گذراندید. گویا عاطفه و احساس مهربانی از دلهای شما ریشهکن شد. اما آگاه باشید که حزب خدا پیروز و حزب شیطان شکستخورده و زیانکار است.
نقل است که در هنگام ایراد این خطبه، مردم چنان میگریستند که پساز آن روز، چنین جمعیتی انبوه از زن و مرد در حال گریستن کسی ندید.
رباب
همسر باوفای امام حسین، مادر سکینه و عبدالله بود. او زنی خردمند، بافضیلت و شاعر بود و پس از حضور در واقعه کربلا و مشاهده شهادت شوهر، فرزند و دیگر نزدیکان خویش، تنها یکسال پساز این واقعه زنده بود و در این مدت همواره بر سر مزار امام حسین (ع) به سوگ مینشست و یاد قیام امام حسین (ع) را زنده نگه میداشت.
دختران عقیل ابن ابیطالب
شهیدان گرانقدری از بنی عقیل را در کوفه و کربلا تقدیم راه امام حسین (ع) کرده بودند، هنگام بازگشت اسیران اهلبیت، مرثیههای تکاندهندهای را میخواندند. در الارشاد شیخ مفید آمده است که ام لقمان، دختر عقیل، وقتی خبر شهادت امام حسین را شنید، ماتمزده بیرون آمده و همراه خواهرانش برای کشتگان کربلا میگریستند.
بانوان ارجمند دیگری نیز در انتقال پیام عاشورا نقش بسزایی داشتند. فاطمه دختر امام حسن(ع) فاطمه دختر امام حسین(ع)، اسماء همسر مختار، اسماء همسر ولید والی مدینه، دختر عبدالله بن عفیف، همسر زهیری، ریا، دایه یزید که در کهنسالی برخی از جنایات یزید را رسوا و روایت میکرد، از جمله زنانی بودند که در انتقال این واقعه عظیم به آیندگان نقش بسزایی داشتند.
امام حسین(ع) برای رساندن پیام نهضت و قیام خویش به مسلمانان از بهترین شیوه و روش استفاده کرد و مسئولیت این مهم را بر دوش زنان اهلبیت سپرد. این کار سبب شد که از همان ساعات نخست اولیه پساز شهادت امام و یارانش، ثمرات و نتایج قیام ظاهر شود، با گذشت زمان، نهتنها فراموش نشود؛ بلکه روزبهروز، نتایج پربارتری به ارمغان آورد.