آتشبس در قرهباغ بدون صلح بود
نزدیک به سه دهه است که موضوع مالکیت قرهباغ باعث نزاع میان دو دولت مستقل آذربایجان و ارمنستان شده است. درگیریهایی که ابتدای آن به سال 1990 برمیگردد؛ سال 1988 قرهباغ که جزئی از خاک آذربایجان بود خواستار الحاق به ارمنستان شد و این درخواست، جنگی ششساله را تا سال 94 به بار آورد. مخاصمهای که بسیاری از مردم آن منطقه را قربانی و آواره کرد و پسازآن با میانجیگری جمهوری اسلامی ایران و بستن یک معاهده، به آتشبس ختم شد. آتشبسی که هرگز صلحی در آن رخ نداد و در طول این سه دهه بارها نقض شد. تا جایی که پیش از درگیریهای اخیر در سال 2016 نیز جنگی چهارروزه در قرهباغ شکل گرفت که باعث کشته شدن دهها نفر شد. این روزها اما جمهوری آذربایجان و ارمنستان بار دیگر رو در روی هم ایستادهاند و بهرغم تلاشهایی که از سوی جوامع بینالمللی و در راستای صلح آنها انجام میشود، هیچیک از دو طرف حاضر به پایاندادن این مناقشه نیستند؛ رؤسای جمهور روسیه، فرانسه و آمریکا (گروه مینسک) در بیانیهای مشترک، از جمهوری آذربایجان و ارمنستان خواستهاند تا بدون پیششرط وارد مذاکره با یکدیگر شوند و به تنش در منطقه قرهباغ خاتمه دهند. (گروه مینسک در دهه ۱۹۹۰ میلادی با هدف پایاندادن به بحران قرهباغ بهوسیله سازمان امنیت و همکاری اروپا تشکیل شده بود.)
آیا قرهباغ برای دشمنان قدیمی یک فرصت است؟
دراینبین ایران نیز بهعنوان همسایه مشترک این دو کشور موضع میانجیگری خود را با هدف پایاندادن به این منازعه رسما اعلام کرده است، اما ارمنستان مدعی شده که ترکیه در حمایت از آذربایجان، شماری از نیروهای تحت حمایت خود در سوریه را به قرهباغ اعزام کرده است. ادعایی که جمهوری آذربایجان آن را رد کرد، اما رجب طیب اردوغان طی سخنرانی در روز جمعه از مبارزه آذربایجان برای تصرف قرهباغ دفاع کرد. همچنین شنیدهها حاکی از این است که روسیه هم در این درگیری به حمایت از ارمنستان برخاسته است؛ اقداماتی که اگر صحت داشته باشد، نشان از نقشآفرینی کشورهای منطقه در رسیدن به منافع آنها دارد و به نظر میرسد این درگیری به جنگ نیابتی برای اهداف ترکیه و روسیه تبدیل شده است. این در حالی است که اثرات این مناقشات به خارج از مرزهای ارمنستان و آذربایجان هم کشیده شده است. پرتاپ راکتهای جنگی به روستاهای مرزنشین این مسئله را تأیید میکند. سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان ضمن اعلام غیرقابلتحمل بودن هرگونه تعرض از سوی هر یک از طرفهای درگیر در منطقه به خاک ایران به همه طرفها در زمینه مراقبت لازم در این خصوص هشدار جدی داده است. به گزارش ایسنا، سعید خطیبزاده در خصوص گزارشهای برخی تعرضات انجامشده به خاک جمهوری اسلامی ایران در جریان درگیریهای اخیر بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان اظهار داشت: «تحرکات در مناطق مرزی کشورمان به طور جدی و با حساسیت تمام از سوی جمهوری اسلامی ایران در حال رصد بوده و دراینرابطه، ضمن اعلام غیرقابلتحمل بودن هرگونه تعرض از سوی هریک از طرفهای درگیر در منطقه به خاک کشورمان، به همه طرفها در زمینه مراقبت لازم در این خصوص هشدار جدی میدهیم. خطیبزاده در ادامه بار دیگر بر لزوم احترام به تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان، رعایت اصل عدم تعرض به غیرنظامیان، توقف درگیریها و آغاز گفتوگوهای جدی و زماندار تأکید کرد و آمادگی جمهوری اسلامی برای کمک به نیل به این اهداف را اعلام کرد.
بحران قرهباغ باید ریشهای حل شود
حسن هانیزاده کارشناس مسائل بینالملل در گفتوگو با «اصفهان زیبا» ضمن توضیحی مختصر در خصوص تاریخچه درگیریها در قرهباغ، این منطقه را کانون بحران منطقه آسیای میانه و قفقاز جنوبی میداند، او میگوید: «پس از فروپاشی جماهیر شوروی و استقلال 14 کشور از جمله ارمنستان و آذربایجان، اختلافات اساسی میان این دو از سال 1990 آغاز شد که در پی درگیریها میان آنها تعداد زیادی از مردم آن منطقه جان خود را از دست دادند. سال 1994 نیز یک معاهده آتشبس میان آذربایجان و ارمنستان امضا شد و جمهوری اسلامی ایران نقش مثبتی در حل مناقشات قرهباغ ایفا کرد. با همه اینها اما این منطقه همواره و تاکنون بهعنوان یک کانون بحران باقیمانده است.» به گفته هانی زاده، تحریکپذیری این دو کشور از قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای موجب شده است که هراز گاهی این دو بر سر قرهباغ دچار جنگ و درگیری شوند و تا زمانی که موضوع قرهباغ بهصورت ریشهای حل نشود، این منطقه همچنان بهعنوان کانون تقابل ارمنستان و آذربایجان باقی خواهد ماند. او میافزاید: «در حال حاضر با پیش آمدن یک درگیری جدید، جنگ خونینی به راه افتاده است. جنگی که ترکیه در آن به صورت صریح و آشکارا از آذربایجان حمایت میکند و از آن طرف روسیه نیز به حمایت از ارمنستان برخاسته است. در این میان جمهوری اسلامی ایران نیز میتواند با داشتن نقشی مهم و تأثیرگذار، با هر دو کشور رابطه کاملا تعریفشده و خوبی داشته باشد. چراکه هرگونه تغییر در منطقه و میان آذربایجان و ارمنستان قطعا تأثیر بسیاری برکشورمان خواهد داشت.»
هانی زاده ادامه میدهد: «طی روزهای گذشته ترکیه با انتقال سههزار نفر از عوامل تروریستی از سوریه به آذربایجان این منطقه را دچار آشوب کرده است. حضور گروهکهای تروریستی از سوریه به آذربایجان ناامنی را تشدید خواهد کرد که جامعه جهانی باید در مقابله با این موضوع اقدامات لازم را انجام دهد. از طرفی طی روزهای گذشته ایران اعلام کرده که آمادگی لازم برای ایفای نقش میانجی میان این دو کشور را دارد.»
شورای امنیت سازمان ملل به وظایف خود عمل نمیکند
این کارشناس شمال غرب آسیا در پاسخ به این سؤال که شورای امنیت سازمان ملل متحد با توجه به وظایفی که در حل منازعات میان کشورها دارد، چه نقشی را میتواند در این شرایط ایفا کند، میگوید: «شورای امنیت نقش تأثیرگذاری در حل مناقشات در جهان دارد. اما متأسفانه این شورا و این نهاد بینالمللی به وظایف خود آنچنانکه باید، عمل نمیکند. برای مثال بحران سوریه، یمن، لیبی و… ناشی از همین موضوع است که شورای امنیت بر طبق وظایفی که برعهده اوست، عمل نکرده است و نتوانسته خارج از اراده قدرتهای فرامنطقهای و جهانی ایفای نقش کند. شورای امنیت باید نقش بالاتر و جدیتری را در این خصوص داشته باشد.» هانیزاده خاطرنشان میکند: «در حال حاضر شورای امنیت تنها به صدور بیانیه در حل بحران آذربایجان و ارمنستان اکتفا کرده است. در حالی که این شورا باید نیروهای حافظ صلح سازمان ملل را به قرهباغ اعزام کند و مانع از ادامه درگیری میان ارمنستان و آذربایجان شود.»
تشدید خشونت در منطقه اثر منفی بر امنیت ملی ایران دارد
او همچنین در توضیح برخی شایعات در کمک و حمایت ایران به ارمنستان میگوید: «ایران هیچگاه تلاش نمیکند که در این درگیری موضع خاصی از خود نشان دهد. در واقع به نفع ایران نیست که به یکی از طرفهای درگیر کمک کند. اینها همگی شایعهای بیش نیست. اینکه میگویند ایران در این منازعه کمکهای خود را به ارمنستان روانه کرده تنها با هدف ایجاد درگیری ایران با آذربایجان به میان آمده است.» هانیزاده میافزاید: «در هرحال هرگونه تشدید خشونت در منطقه تأثیر منفی بر امنیت ملی ایران میگذارد. بنابراین ایران هیچگاه قصد دخالت و سوگیری بر یکی از این دو کشور را نخواهد داشت. تنها هدف ایران پایان یافتن این جنگ و رفع مشکل قرهباغ بهصورت ریشهای است.» این کارشناس مسائل بینالملل همچنین در خصوص احتمال کشیده شدن این درگیری به خارج از مرزهای آنها همچون ایران میگوید: «به دلیل حضور گروهکهای تروریستی این احتمال وجود دارد. این گروهکها سالها در سوریه علیه محور مقاومت در حال جنگ بودهاند. از طرفی رژیم صهیونیستی در حمایت از آذربایجان به منطقه ورود پیدا کرده و در حال ارسال کمکهای نظامی به آذربایجان است. به عبارتی اگر از این درگیری بهعنوان کانون تسویهحسابهای منطقهای استفاده شود، احتمال گسترش آن بهکل منطقه وجود خواهد داشت. ضمن اینکه در مناطق مرزی ایران و آذربایجان راکتهایی به سمت روستانشینان منطقه شمال غرب ایران پرتاب شده که این موضوع بسیار مشکلســــاز و خطرآفرین است.»
بیانیه را شنیدهام اما ندیدهام…
در این میان اما خبر انتشار بیانیهای از سوی امامان جمعه چهار استان شمال غرب کشورمان در حمایت از یکی از طرفهای درگیر مناقشه قرهباغ به میان آمده است. این موضعگیریاز سوی افرادی بیان شده است که هیچ سمت و مسئولیتی در خصوص مسائل کلان کشوری و قوانین و اصول سیاست خارجی و روابط دیپلماتیک نداشتهاند. حال این سؤال مطرح است که این افراد با چه اختیارات و اصولی به انتشار بیانیهای در راستای روابط بین دو کشور پرداختهاند؟ موضوعی که «اصفهانزیبا» در چرایی آن با عباس مقتدایی، نایبرئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفتوگو کرد. مقتدایی ضمن بیان اینکه متن این بیانیه را ندیده است، میگوید: «خبر انتشار این بیانیه را شنیدهام اما هیچ بیانیهای را مشاهده نکردهام. بنابراین تمایلی ندارم در خصوص چیزی که ندیدهام اظهارنظر کنم. اگر هم این شایعه صحت داشته باشد، باید سؤالاتتان را از صادرکنندگان این بیانیه بپرسید.» نایبرئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در پاسخ به این سؤال که آیا کمیسیون نسبت به خبر انتشار این بیانیه واکنشی نشان داده است یا خیر، ادامه میدهد: «کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی دارای سخنگوست و در این مورد با سخنگو سوالاتتان را مطرح کنید.»
پیام ایران مذاکره و دوری از تشنج در منطقه است
این نماینده مجلس همچنین در توضیح شایعاتی که ایران را متهم به سوگیری درباره درگیریها درقرهباغ کرده است، ادامه میدهد: «هرگونه تنش در منطقه مجاور ایران برای صلح و امنیت کل منطقه آفتزاست. جمهوری اسلامی ایران یک موضع اصولی دارد و آن این است که مرزهای ایران و همسایگانش در صلح، دوستی و آرامش باشند. در حال حاضر ایران ضمن ابراز تأسف عمیق از مناقشه میان ارمنستان و آذربایجان، امیدوار است که این دو کشور به این واقعیت پی ببرند که تنها راهحل مشکلات، دوستی و میز مذاکرات است و توسل به خشونت و زور نهتنها در این منطقه بلکه در هیچیک از مناطق جهان تأمینکننده صلح و امنیت نیست.» مقتدایی با اشاره به فصل ششم منشور ملل متحد میگوید: «در این فصل منشور از کشورها خواسته شده تا با استفاده از راهحلهای صلحآمیز نظیر سازش، میانجیگری، مذاکره، انعقاد قراردادها و نظایر آنها مشکلات خود را حل کنند. جمهوری اسلامی ایران نیز به هر دو کشو درگیر پیام داده است که راهحل مذاکره را انتخاب کنند. از طرفی کشورهایی که قصد شیطنت دارند، آن را در قالب جنگافروزی پیاده میکنند. حضور رژیم اشغالگر قدس در این منطقه و در هفتههای اخیر نشان میدهد که برنامههایی برای ایجاد آشوب در مجاورت جمهوری اسلامی ایران طراحی شده است. ایران نیز در عرصه دفاعی کشوری است بسیار قدرتمند که این توانمندی را به کمک برخی همسایگان خود به دست آورده است. بنابراین دشمنان نمیتوانند به اهداف خود برسند. در نهایت ایران بهعنوان کشوری اثرگذار در منطقه، پیام خود را داده است؛ پیام ما مذاکره و دوری از تشنج است و به همین جهت و با دقت تمام اوضاع منطقه و رفتارهای کشورها را رصد میکنیم و متناسب با آن اقدامات لازم را در جهت صلح پیاده خواهیم کرد. ما بهعنوان کشوری که در همسایگی آذربایجان و ارمنستان قرار گرفتهایم، بر حفظ، تعمیق صلح و گسترش مناسبات صلحآمیز در منطقه تأکید میکنیم.» نایبرئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی همچنین در خصوص چرایی ادامه این درگیری در قرهباغ طی سی سال گذشته و عدم اثرگذاری سازمان ملل متحد و شورای امنیت در حل آن میگوید: «سازمان ملل باید به مسئولیت ذاتی خود بهویژه مسئولیتهای مندرج در فصل ششم منشور ملل متحد عمل کند. مجمع عمومی سازمان ملل به همراه شورای امنیت وظیفه حفظ صلح و امنیت بینالملل در سراسر جهان را بر عهده دارند. در حال حاضر سازمان ملل باید اثبات کند کارآمدیهای خود را ازدست نداده است و به تداوم صلح در قرهباغ و سایر مناطق جهان عمل کند.»
درگیریها میان این دو کشور در حالی ادامه دارد که روز گذشته جمهوری آذربایجان اعلام کرده است که گنجه، دومین شهر بزرگ این کشور هدف نیروهای ارمنستان قرار گرفته است. معاون رئیسجمهور جمهوری آذربایجان در توئیتی گفته که غیرنظامیان در شهر گنجه هدف آتش ارمنستان قرار گرفتهاند. او همچنین ویدئویی منتشر کرده که ظاهرا خسارت واردشـده به ساختمانها در این شهر را نشان میدهد. مقامات ارمنستان نیز خبر از حمله تمامعیار به نیروهای امنیتی این کشور از سوی جمهوری آذربایجان میدهند. میانجیگریها تاکنون نتوانسته هیچکدام از دو کشور را قانع کند و ادامه این روند میتواند برای شهرهای مرزی ایران نیز خطرآفرین باشد و در نهایت کل منطقه را تحت تأثیر خود قرار دهد.