نگاهی به انتخابات؛ از مشروطه تا امروز

در آن مقطع زمانی بین اصول‌گرایان سنتی و نو اصول‌گرایانی که از انتخابات شورای شهر دوم پا به عرصه سیاست گذاشته بودند، در زمینه حکومت‌داری اختلاف نظر ایجاد شده بود؛ چراکه تثبیت قدرت اصول‌گرایان در مناصب مختلف حکومتی، فرصت رقابت‌های درونی و وزن‌کشی را برای آن‌ها ایجاد کرده بود. در مقابل، اصلاح‌طلبان که در انتخابات شورای شهر دوم، مجلس هفتم و ریاست جمهوری نهم با شکست مواجه شده بودند، تحریم و قهر سیاسی را کنار گذاشته، روش و منش سیاسی خود را تغییر داده و برای حضور در انتخابات مصمم بودند. در نتیجه ثبت‌نام انتخابات مجلس هشتم در سال۱۳۸۶ با استقبال پررنگی از طرف هر دو جناح مواجه شد. از یک طرف، همه گرایش‌های جناح راست به امید اینکه در نهایت به یک لیست متحد برسند در انتخابات ثبت‌نام کردند و از طرف دیگر، جناح مقابل و اصلاح‌طلبان از اعضای جبهه مشارکت گرفته تا نهضت آزادی که تهیه لیست را به بعد از اعلام صلاحیت‌ها موکول کرده بودند، برای نمایندگی مجلس هشتم نام‌نویسی کردند. در هشتمین دوره انتخابات مجلس، هیئت‌های اجرایی در روند بررسی صلاحیت‌ها فعال‌تر از دوره‌های گذشته وارد عمل شدند؛ بنابراین ردصلاحیت‌های هیئت‌های اجرایی دولت نهم اعتراض‌هایی را برانگیخت. از بین نامزدهای ثبت‌نامی، ۲۲۵۰ نفر (۳۱درصد) توسط این هیئت‌ها ردصلاحیت شدند که در مقایسه با دوره قبل حدود ۲۵درصد افزایش یافته بود. لیست نامزدهای ردصلاحیت‌شده توسط هیئت‌های اجرایی شامل جمعیت زیادی از اصلاح‌طلبان بود که برای مجلس قبلی تأییدصلاحیت شده بودند. از میان آن‌ها نام برخی وزرای دولت اصلاحات و چهره‌های مطرح احزابی چون جبهه مشارکت، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، مجمع روحانیون و اعتماد ملی به چشم می‌خورد. علت عدم تأیید صلاحیت این افراد از طرف هیئت‌های اجرایی عموما بر اساس بند ۱، ۳ و ۵ ماده ۲۸ و همچنین مواد ۲۹ و ۳۰ قانون انتخابات مجلس از جمله عدم التزام عملی به اسلام، عدم وفاداری به نظام، ولایت فقیه وقانون اساسی و وجود سوءشهرت ذکر شد. از ۲۰۷ حوزه انتخابیه برای کسب ۲۹۰ کرسی هشتمین دوره انتخابات مجلس در مجموع از بین ۷۵۹۸ نفر نامزد شرکت در انتخابات، ۲۰۹۷ نفر ردصلاحیت و ۷۳درصد تأیید صلاحیت شدند. از بین ۱۴۰۵ ثبت‌نام کرده در شهر تهران نیز ۸۷۱ نفر تأیید صلاحیت شدند.
بر اساس آمارهای ارائه‌شده توسط وزارت کشور ایران، میزان مشارکت مردم در انتخابات ۵۵/۴۰درصد بوده‌است؛ به‌طوری‌که از بین حدود ۴۴ میلیون واجد شرایط ۲۴ میلیون در انتخابات شرکت کردند. انتخابات مجلس هشتم در دو مرحله ۲۴ اسفند ۸۶ و ۶ اردیبهشت ۸۷ برگزار شد. در هر دو مرحله به ترتیب ۱۹ و ۱۱ نفر از حوزه تهران با مشارکت ۳۰/۲۲درصدی تهرانی‌ها در انتخابات به مجلس راه پیدا کردند. در نتیجه انتخابات کشوری نیز ۱۴۷ نفر (۷۰درصد) اصول‌گرا، ۳۲ نفر اصلاح‌طلب و ۵ نفر از اقلیت‌های مذهبی در مرحله اول توانستند به مجلس راه یابند. در مرحله دوم انتخابات مجلس هشتم از بین ۱۶۴ داوطلب برای ۸۲ کرسی، ۱۸ اصلاح‌طلب، ۱۸ مستقل و ۴۶ اصول‌گرا به نمایندگی مجلس رسیدند. بدین ترتیب در مجموع، ۲۸۷ کرسی مجلس هشتم به ۴۷ اصلاح‌طلب (حدود ۱۶درصد)، ۱۹۸ اصول‌گرا (حدود ۷۰درصد) و ۴۲ نماینده مستقل (حدود ۱۴درصد) اختصاص یافت. ترکیب نمایندگان مجلس هشتم شورای اسلامی شباهت بسیاری به مجلس هفتم داشت؛ با این حال شکاف مجلس و دولت احمدی‌نژاد در این دوره بروز جدی‌تری یافت. چنان‌که اگر حداکثر اختلاف مجلس هفتم با دولت محمود احمدی‌نژاد در اعتراض به تأخیرهای پیاپی در ارسال لوایح بودجه سنواتی، عدم اجرای برخی قوانین از سوی دولت و نامه رئیس مجلس به رهبر انقلاب و گلایه از رئیس‌جمهوری خلاصه می‌شد، در مجلس هشتم طرح سؤال از رئیس‌جمهوری اجرا شد که در تاریخ انقلاب بی‌سابقه بود. نمایندگان زن مجلس هشتم به نسبت مجلس هفتم کاهش قابل توجهی داشت. در مجموع ۸ نماینده زن در این مجلس حضور داشتند که ۵ نفر از شهر تهران (آلیا، افتخاری، الهیان، رهبر و صفایی) و ۳ نفر از شهرهای کرج (فاطمه آجرلو)، اصفهان (نیره اخوان) و مشهد (عفت شریعتی) بودند.
نسبت روحانیان مجلس هشتم به غیر از روحانیان در شهر تهران نزدیک به نسبت مجلس هفتم بود. فقط ۵ روحانی در بین نمایندگان شهر تهران حاضر بودند (آقاتهرانی، اکرمی، حسینیان، رسایی و مصباحی‌مقدم) و در کل ۴۴ نماینده روحانی وارد مجلس هشتم شدند.