در این یادداشت میخواهیم به نوع دیگری از نسخهبرداری آثار هنری بپردازیم که طبق قانون نیاز به اخذ مجوز رسمی از پدید آورنده و در نتیجه سایر ذی نفعان دایره نشر و تولید را نداشته و کاملا مجاز و قانونی تلقی شده است.
قانون چه میگوید؟
ماده یازدهم از قانون مورد اشاره بیان داشته: نسخهبرداری از اثرهای مورد حمایت این قانون مذکور در بند 1 از ماده 2 و ضبط برنامههای رادیویی و تلویزیونی فقط در صورتی که برایاستفاده شخصی و غیر انتفاعی باشد مجاز است. در ادامه لازم است آثار بند یکم از ماده دوم قانون را اینجا ذکر کنیم. یعنی: کتاب، رساله، جزوه، نمایشنامه و هر نوشته دیگر علمی و فنی و ادبی و هنری.
در نهایت به این نتیجه میرسیم که: نسخهبرداری از کتاب و رساله و جزوه و نمایشنامه و مکتوبات دیگر علمی و ادبی و همچنین ضبط برنامههای رادیویی و تلویزیونی برای مقاصد شخصی و غیر تجاری و غیر انتفاعی، آزاد و بلامانع بوده و نیاز به اخذ مجوز و کسب رضایت پدید آورندگان این آثار ندارد.
تفاوت نسخه برداری با نشر
دقت کنیم که این مجوز قانونی اشاره به نشر ندارد. در نشر با مفهوم گستردهتری طرف هستیم که شامل رهاسازی نسخههای متعدد اثر در اجتماع است. یا قراردادن اثر در محلی که هر کس بتواند از آن نسخه برداری کند. مانند بارگذاری در اینترنت یا انتشار تصویری در رسانههای اجتماعی. اما نسخه برداری تعریف دیگری دارد.
نسخه برداری در لغتنامهها به مفهوم مترادف استنساخ و رونویسی آمده است. رونویسی نمیتواند شامل تیراژ بالا باشد و معمولا به یک فقره کپینویسی گفته میشود.
از طرفی استنساخ و نسخهبرداری برای آثار نوشتاری مصداق دارند، در حالی که مفهوم ماده قانونی مورد نظر ما شامل آثار صوتی و تصویری نیز هست. برای همین در بخش مجزایی از این ماده قانونی به ضبط برنامههای رادیویی و تلویزیونی نیز اشاره شده تا این ابهام برطرف گردد.
از طرف دیگر همان گونه که گفتیم، نشر در لغت نامه دهخدا به مفهوم پراکندگی و گستردگی آمده است. در برخی لغتنامههای دیگر نیز مفاهیمی نظیر پراکندن، سرایت، پخش، توزیع، انتشار، چاپ، طبع، اشاعه، ترویج و شیوع برای آن ذکر شده است.
پس نتیجه میگیریم که نسخه برداری با نشر تفاوت بسیار زیادی داشته و میتوان گفت عمده تفاوت این دو در وسعت عمل و تعداد آثار پراکنده شده است.
به شرطی که به قصد انتفاع نباشد:
علاوه بر اندازه و ابعاد نسخه برداری، نکته بسیار مهم دیگر در این میان این است که مسئله مالی در میان نباشد. چون وجود انتفاع برای فردی که نسخه برداری میکند با هدف قانونگذار زاویه دارد. قانونگذار میخواهد در ترویج علم و هنر سهمی ایفا کند، اما اگر به این بهانه عدهای اقدام به نسخهبرداری و سپس کسب در آمد از آن آثار کنند، دیگر مجاز نیستند.
پس هرگونه انتفاع یعنی نفع بردن مادی و مالی از این نوع نسخه برداری آثار نوشتاری و یا ضبط آثار صوتی و تصویری، غیر قانونی و در نتیجه مستلزم کسب اجازه از پدیدآورندگان یا سایر افراد دخیل در تولید و نشر اثر هنری است.
چرا بلامانع است؟
همانگونه که گفتیم، قانونگذار به عنوان مدافع و درنظرگیرنده حقوق جامعه، علاوه بر اینکه راههای بروز تخلف و جرم را پیشبینی و مسدود کرده و برای آنان مجازات در نظر میگیرد، همواره به این نکته نیز توجه دارد که قوانین نباید دست و پاگیر بوده و از شیوع علم و فراگیری ادب و هنر جلوگیری کنند.
برای همین در مقیاسهای کوچک، برای امور شخصی، محفلی، کلاسی و انجمنی، همواره استثنائاتی قائل شده است. از همین رو مشاهده میکنیم که اگر کسی برای دارا شدن یک قطعه موسیقی بخواهد آن را ضبط کند، از مصادیق نشر و کپی غیر مجاز تلقی نشده و مجاز است. یا اگر کسی بخواهد از یک نوشته علمی کپی بگیرد، مجرم تلقی نمیگردد. به طور کلی مقیاسهای غیر گسترده و غیر اجتماعی از نگاه قانونگذار، با حرکتهای گسترده تفاوت دارند. لازم به یاد آوری است ضبط و نسخهبرداری از آثاری که برای فروش بارگذاری شده و ذیل آنان ذکر شده است که نسخهبرداری و کپی حتی یک نسخه از آنان غیر قانونی است، به علت همین تصریح، غیر مجاز و غیر قانونی بوده و شامل ماده قانونی مورد بحث ما نیست.
