مصرف‌کنندگان مواد مخدر؛ همان‌هایی که گزارش‌های جدید اعلام‌شده از سوی پزشکی قانونی از افزایش چشمگیر تعداد مرگ‌ومیرشان در دو سال گذشته و هم‌زمان با شیوع کرونا حکایت دارد: «در شش ماه نخست امسال در مقایسه با شش ماه اول سال ۹۹، مرگ‌ومیر معتادان ۵/۶درصد افزایش یافته و افزایش بیش از شش مرگ به ازای هر ۱۰۰ مرگ را نشان می‌دهد. همچنین فروردین تا شهریور امسال ۲۴۹۰ نفر در کشورمان جان خود را بر اثر سوءمصرف مواد از دست داده‌اند که ۲۱۲۳ نفر از این قربانیان مرد و ۳۶۷ نفر زن بوده‌اند.» همه این عددها و رقم‌ها را که کنار هم بگذاریم و بکاویم به یک مخرج مشترک می‌رسیم: «مرگ روزانه 13 نفر در 186 روز ابتدایی امسال بر اثر سوءمصرف مواد مخدر؛ یعنی هر دو ساعت یک‌بار، وقوع یک مرگ افیونی و روایتی از یک بحران!»
راز مگو!
اگرچه سازمان پزشکی قانونی آمار مرگ‌و میر ناشی از سوءمصرف مواد مخدر را به تفکیک استان‌ها اعلام نکرده و مدیر روابط عمومی اداره کل پزشکی قانونی استان در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» از گفتن تعداد مرگ‌ومیرهای افیونی در اصفهان خودداری می‌کند و آن را جزء اسرار مگو می‌داند؛ اما افزایش مرگ‌های ناشی از سوءمصرف مواد در اصفهان نیز در یکی دو سال گذشته چندان دور از ذهن نیست. شهریور سال 98 بود که رسول خرمیان، سرپرست دبیرخانه شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان اصفهان، در گفت‌وگو با «ایمنا» از افزایش 16درصدی مرگ‌های افیونی در اصفهان خبر داد؛ آنجا که گفت: «این تعداد در چهار ماه اول سال ۱۱۴ نفر بوده و این آمار نسبت به سال گذشته رشد ۱۶درصدی را تجربه کرده است.» به گفته مسئولان استانی، اصفهان حدود ۱۰۰ هزار معتاد به مواد مخدر دارد که ۱۰درصد این معتادان، یعنی 10 هزار نفر زنان هستند و نرخ شیوع اعتیاد در آن نیز معادل 4/2درصد است؛ نرخی که پایین‌تر از میانگین کشوری (4/5درصد)، اما نگران‌کننده است. مرگ‌ومیر ناشی از سوءمصرف مواد مخدر و افزایش آن، چه در اصفهان و چه در سایر استان‌های دیگر، موضوع جدیدی نیست و قبل از کرونا نیز آمارها همواره بیانگر این موضـوع بـوده‌انـد. آن‌طور که «جـام‌جـم» گزارش داده: «تعداد جانباختگان ناشی از سوءمصرف موادمخدر در سال ۹۸ نسبت به سال قبل از آن ۸/۲۱ درصد رشد داشته است. در آن سال مرگ‌های ثبت‌شده در پزشکی قانونی کشور عدد ۴۴۷۲ نفر را نشان می‌داد، در حالی که سال ۹۷ تعداد معتادان جانباخته ۳۶۷۲ نفر ثبت شده بود.» افزایش این مرگ‌ها در دو سال گذشته و هم‌زمان با شیوع کرونا، قابل‌تأمل است؛ موضوعی که سعید صفاتیان، کارشناس اعتیاد، در تبیین آن به «جام‌جم آنلاین» گفته: «یکی از دلایل رشد مرگ‌ومیرها در یک سال گذشته می‌تواند موضوع کرونا باشد، به این معنی که باعث شد معتادان در خانه بمانند و مصرفشان را افزایش دهند، به طوری که اگر قبل از کرونا روزانه دو گرم مصرف داشتند، این میزان را به سه گرم افزایش دادند. احتمال دوم این است که شاید الگوی مصرف معتادان تغییر کرده؛ مثلا آن‌هایی که تدخین داشتند، رو به تزریق آورده‌اند یا مصرف خوراکی را آغاز کردند. همچنین آمارها نشان می‌دهد مرگ‌های ناشی از مصرف متادون و ترامادول در کشورمان زیاد است، به طوری که در شش ماه نخست امسال نیز بیشترین مرگ‌ها به دلیل مصرف این دو داروی مخدر بوده است. مخصوصا ترامادول که دارویی است ارزان‌قیمت و در دسترس و به راحتی در داروخانه‌ها یافت می‌شود، پس عجیب نیست که مرگ‌های ناشی از مصرف این داروها در کشور افزایش داشته است.» اما مرگ‌های افیونی در زمانه کرونا عوامل دیگری هم دارند؛ دلایلی که علی‌اکبر ابراهیمی، معاون پیشگیری اداره کل بهزیستی استان، در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» آن را به تبلیغات منفی و کاذب ربط می‌دهد: «با شیوع کرونا در کشور، برخی به انتشار شایعه‌هایی مبنی بر اینکه معتادان کرونا نمی‌گیرند، اقدام کردند و این موضوع می‌تواند یکی از علل افزایش مصرف مواد مخدر در دو سال گذشته باشد.»
افیون و تسکین آلام!
کرونا در این دو سال علاوه بر رقم‌زدن مرگ‌های بسیار، با روح و روان خیلی‌ها نیز بازی کرد؛ استرس‌ها و اضطراب‌ها را بالا برد و دلیلی شد برای گرایش برخی از افراد سوگ‌دیده به مواد؛ موادی که شاید از نظر خودشان تسکین‌دهنده غم و غصه بود: «پیامدهای کرونا بسیار بود که به طور زنجیره‌وار به هم متصل هستند؛ مثلا در این دوران ما با موجی از افراد بی‌پناه و عزادار روبه‌رو شدیم که ممکن است برای آرامش خود به سمت‌وسوی مواد گرایش پیدا کرده باشند.»
ابراهیمی ادامه می‌دهد: «البته بعضی وقت‌ها فرد بر اثر اوردوز یا مصرف بیش از حد مواد جان می‌بازد. اوردوز در دو حالت بیشتر رخ می‌دهد: زمانی که فرد زندان است و مواد به او نمی‌رسد یا وقتی که فرد در مرکز ترک اعتیاد حضور دارد و درحال طی‌کردن فرایند درمان است و به مواد دسترسی ندارد. زمانی که فرد از زندان یا مرکز ترک اعتیاد ترخیص می‌شود، بلافاصله اگر به مصرف بیش از حد مواد روی آورد، بدن نمی‌تواند متابولیسم مواد را انجام دهد و در نهایت فرد دچار خفگی و مرگ ناشی از سوءمصرف مواد مخدر می‌شود.»
گرایش در اصفهان به مخدرها بیشتر است
دیگر آمارهای اعلام‌شده از سوی پزشکی قانونی که در رسانه‌ها منتشر شده از میزان مرگ‌ومیر گروه‌های مختلف مصرف‌کنندگان نیز اعداد و ارقام جدیدی را روایت می‌کند. به گواه این آمار، در شش ماه نخست امسال، مرگ‌های ناشی از سوءمصرف مواد مخدر ۴/۲درصد رشد، مرگ‌های ناشی از سوءمصرف داروهای مخدر ۴درصد رشد و مصرف چندگانه مواد و دارو ۱۳/۸درصد افزایش یافته است. نکته قابل توجه اینکه در شش ماه نخست امسال مرگ‌های ناشی از مصرف مواد محرک در کشورمان نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴/۳درصد کاهش داشته است؛ بنابراین و بر اساس آنچه این گزارش‌ها نشان می‌دهند، مصرف چندگانه مواد در شش ماه نخست سال، حدود سه برابر بیشتر از مرگ‌های ناشی از مصرف مواد مخدر و داروهای مخدر افزایش داشته است. ابراهیمی دراین‌باره می‌گوید: «یکی از دلایل فوت بر اثر مصرف مواد مخدر، مصرف چندگانه مواد است؛ یعنی مصرف‌کننده هم‌زمان هم محرک و هم مخدر استفاده می‌کند؛ بنابراین بدن قادر به تحمل فشاری که مصرف چند ماده مخدر به آن تحمیل می‌کند، نیست و نهایتا فرد فوت می‌کند. برخی نیز در فرایند درمان مواد مخدر مصرف می‌کنند و جان می‌بازند؛ آن‌ها افرادی هستند که متادون را بیش از حد مصرف کرده‌اند. متادون کندکننده سیستم عصبی مرکزی است و زمانی که فرد این داروی ترک را بیش از حد مصرف کند، سیستم عصبی و تنفسی دچار وقفه شده و خفگی منجر به مرگ می‌شود.»
به گفته این کارشناس، مصرف موادی که ناخالصی دارند نیز از جمله عوامل فوت ناشی از مصرف مواد است که به سکته‌های قلبی و مغزی منجر می‌شود؛ چون زمانی که موادی که ناخالصی دارند در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرد، وعده‌های مصرف هم بیشتر می‌شود؛ مثلا فرد به جای یک‌بار مجبور به سه‌بار مصرف می‌شود تا دوز خالص به مغز برسد و نشئگی ایجاد کند. یا اینکه مصرف‌کننده ناچار به استفاده از مواد کمکی است. مواد مخدر و محرک، سیستم ادراکی فرد را مختل می‌کنند و ممکن است فرد نتواند تعادل خود را حفظ کند و همین موضوع باعث مرگش می‌شود.»
ابراهیمی درباره کاهش استفاده از محرک‌زاها نیز به افزایش قیمت آن‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «گرایش به مصرف مواد به دلایل مختلفی بستگی دارد؛ برای مثال قیمت و گرانی مواد در گرایش افراد تأثیر دارد؛ البته آمارها نشان می‌دهد که در اصفهان هنوز گرایش مصرف‌کنندگان به مخدر است و نیمی از معتادان از مخدر استفاده می‌کنند.»
