خودرو در پیچ بورس

عرضه خودرو در بورس پیشنهادی است که از سوی بهارستان‌نشین‌ها و دولتی‌ها مطرح شده تا به این واسطه مشکلات این بازار حل‌وفصل شود و خودرو با قیمت مناسب به دست مصرف‌کننده برسد. این طرح موافقان و مخالفانی دارد که هرکدام دلایل خود را مبنی بر ضرورت اجرایی‌شدن یا نشدن طرح عرضه خودرو به بورس مطرح می‌کنند. مدافعان طرح عرضه خودرو در بورس حرفشان این است که با اجرای این طرح، دست دلالان از بازار خودرو کوتاه و قیمت‌گذاری خودرو منصفانه می‌شود. از سوی دیگر، جلوی دونرخی شدن خودرو هم گرفته می‌شود؛ چون اکنون خریداران با دو نرخ قیمت کارخانه و قیمتی که دلالان در بازار آزاد ارائه می‌دهند، روبه‌رو هستند. درمقابل به زعم مخالفین این طرح کالایی مانند خودرو شرایط عرضه‌شدن در بورس را ندارد. درواقع اگر بنا باشد در بازاری مانند بورس خودرو عرضه شود، تقاضا از عرضه بیشتر خواهد بود و طبق مکانیسم بازار سرمایه، چنین شرایطی می‌تواند به افزایش قیمت خودرو دامن بزند؛ بنابراین چنین طرحی که با هدف کاهش قیمت خودرو قرار است اجرایی شود، در عمل راه به جایی نمی‌برد.

تاریخ انتشار: 04:26 - سه شنبه 1401/03/10
مدت زمان مطالعه: 5 دقیقه
ماه گذشته بود که وزیر اقتصاد از عرضه خودرو در بور س کالا سخن گفت و اعلام کرد: «در خصوص کالاهای منقول همچون خودرو در راستای کشف قیمت، دسترسی شفاف و زدودن رانت‌ها می‌توان از ظرفیت بورس کالا استفاده کرد.» پس از اعلام موضع دولتی‌ها درباره این طرح، تابلوی معاملات بورس کالای ایران میزبان معامله ۵۵ دستگاه خودروی کارا گروه بهمن‌موتور بود و شروع معاملات خودرو در بورس کالا زده شد. گروه بهمن موتور با عرضه خودروی دو کابین و تک‌کابین کارا به بورس کالا آمد که در مجموع ۲۹ دستگاه کارای دو کابین با قیمت پایه ۳۰۱ میلیون تومان و ۲۶ دستگاه کارای تک‌کابین با قیمت پایه ۲۹۱ میلیون تومان فروخته شد.
حباب‌شکن بازار خودرو
پیش‌تر کــارشناسان صنعت خودرو نیز در اظهارنظرهایشان عرضه خودرو در بورس را یکی از ابزارهای تأمین مالی برای بــرطرف‌کردن مــشکل نقدینگی خودروسازان اعلام می‌کردند. مجلسی‌ها نیز از طرفداران اجرای طرح عرضه خودرو به بورس کالا هستند و از امتیازات طرح عرضه خودرو در بورس سخن می‌گویند. نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی به رسانه‌ها گفت: «بورس کالا بهترین بستر برای حراج واقعی در کشور است که می‌تواند زمینه‌ساز کاهش و حذف حباب قیمت‌ها در بازار خودرو باشد. در این شرایط که خودرو به کالای سرمایه‌ای تبدیل شده است، بهترین راهکار برای خروج از این وضعیت پیش‌بردن فروش خودرو به سمت حراج‌های واقعی است تا به دست دلالان بازار نیفتد».» مهدی طغیانی ادامه داد: «بورس کالا بهترین و شاید به‌روزترین سیستمی است که حراج واقعی در کشور را رقم می‌زند، ایرادات آن برطرف شده و سامانه‌های مشخصی دارد.» طغیانی این را هم گفت: «اگر بتوان این اقدام را  برای خودروهای پرتیراژ انجام داد و همچنین ورود به بورس نیز تسهیل شود، به نظر می‌رسد بورس کالا بتواند حباب بازار را از بین ببرد.» از سوی دیگر معصومه پاشایی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس نیز به مزیت‌های این طرح اشاره کرده و این‌طور گفت: «با عرضه خودرو در بورس کالا و اصلاحات دیگر در ساختار صنعت، به دنبال این هستیم که خودرو را از کالای سرمایه‌ای به کالای مصرفی تبدیل کنیم.» پاشایی ادامه داد: «عرضه خودرو در بورس کالا به معنای رهایی این صنعت از قیمت‌گذاری دستوری، انتقال سود حاصل از تولید به تولیدکننده به جای دلالان، جمع‌شدن بساط رانت و دلالی ناشی از فاصله قیمت‌های کارخانه و بازار و در پایان منتفع‌شدن مصرف‌کنندگان از شفافیت بازار خودرو است.»
 شفاف‌سازی معاملات خودرویی
از بین‌رفتن دلالان و واسطه‌گری در بازار خودرو از امتیازاتی است که کارشناسان بازار نیز روی آن مهر تأیید می‌زنند. یک کارشناس صنعت خودرو به اصفهان‌زیبا می‌گوید: «عرضه خودرو در بورس کالا مانند قرعه‌کشی تجربه بین المللی ندارد، در دنیا شبکه نمایندگی فروش را به صورت مویرگی افزایش می‌دهند تا مشتری بتواند به راحتی با این شیوه خودرو را خریداری کند. بنده هم اعتقاد دارم که فروش خودرو در بورس سازو‌کار مناسبی نیست. با این حال شرایط در کشور ما متفاوت است و اگر براین است که قیمت گذاری خودرو دستوری باشد، بهتر است خودرو در بورس عرضه شود.»حسن کریمی سنجری تصریح می‌کند: «تجربه فروش خودرو در بورس کالا برای برخی از محصولات نشان می‌دهد که قیمت‌ها در مقایسه با نرخ بازار پایین‌تر است. اخیرا محصولات گروه بهمن در بورس عرضه شد که نسبت به بازار قیمت پایین‌تری داشت؛ به هر حال در خریدهای بورسی، عطش مشتریان برای برخورداری از سودی که در قیمت خودرو وجود دارد خاموش می‌شود.»کریمی سنجری خاطرنشان کرد: «عرضه خودرو در بورس شرایط را از وضعیت فعلی مناسب‌تر می‌کند؛ ولی شرایط ایدئالی نیست، بنده فکر می‌کنم در این شرایط معاملات شفاف‌تر و دلالی کم‌رنگ‌تر می‌شود.»این کارشناس صنعت خودرو بیان کرد: «در شرایطی که قیمت‌گذاری دستوری انجام می‌شود، خودروسازان ناچارند در شرایط تورمی قیمت خودرو را با نرخ فریزشده بفروشند.در شرایطی که قیمت نهاده‌های تولید در شرایط تورمی افزایش می‌یابد، قیمت فروش خودرو ثبات مانده و این به ضرر تولیدکنندگان است؛ ولی در بورس کالا براساس نظام عرضه و تقاضا قیمت‌ها تعیین می‌شود؛ البته نظام عرضه و تقاضایی که در بورس حاکم است، نه نظام عرضه و تقاضای بازار.»کریمی سنجری تأکید می‌کند: «در دنیا نظام عرضه و تقاضای بازار حرف اول را می‌زند و نیازی به عرضه خودرو در بورس وجود ندارد. جنبه سرمایه‌گذاری بورس در سایر کشورها مهم‌تر از سازوکارهای عرضه و تقاضایش است، در کشور چون نمی‌توانیم سازوکارهای عرضه و تقاضا در بازار را کنترل کنیم از ابزار بورس که کارکرد دیگری دارد استفاده می‌شود.»
 محصول نهایی در بورس عرضه نشود
 از سوی دیگر بررسی تجارب کشورها نشان می‌دهد که عمده کالاهایی که در بورس عرضه می‌شوند، کالاهای پایه (کامودیتی) صنعتی،  معدنی و کشاورزی هستند و عرضه کالاهای نهایی معمولا در بورس مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. موضوعی که یکی از کارشناسان بازار خودرو روی آن انگشت گذاشت و به اصفهان‌زیبا گفت: «ماهیت بورس کالا با ماهیت عرضه خودرو متفاوت است؛ در بورس کالا بیشتر محصولات واسطه‌ای و میانی به‌منظور تولید محصول نهایی عرضه می‌شود؛ ولی خودرو یک محصول نهایی است و نمی‌توان در بورس عرضه کرد.»مرتضی مصطفوی ادامه داد: «از آنجایی که ماهیت بورس کالا برای محصولات میانی  واسطه‌ای است، میزان عرضه و تقاضا نیز برای این کالاها محدود است؛ ولی این شرایط درباره خودرو مصداق ندارد؛ مثلا دوهزار خودرو در بورس عرضه می‌شود؛ ولی 10 میلیون نفر متقاضی برای آن وجود دارد. حال در شرایطی که عرضه و تقاضا با هم هم‌خوانی ندارد، حباب سازی می‌شود.مصطفوی می‌افزاید: اگر هم خودروهای لوکس در بورس کالا عرضه شود، شرایطی مانند مزایده ایجاد می‌شود تا هر فردی که توانش را دارد، بتواند خودروی لوکس خریداری کند. این کمکی به مردم عادی نمی‌کند و فقط افراد خاصی می‌توانند خرید کنند که این امر قیمت‌ها را در بازار تشدید می‌کند.»این کارشناس بازار خودرو عنوان کرد: «هیچ ضمانتی در بورس کالا نمی‌توان داد که داستان رانت و قیمت سازی و زد و بندهایی که قبلا در فرایند قرعه‌کشی بود، در بورس کالا به وجود نیاید؛ چون در بورس کالا هم رانت‌های اطلاعاتی وجود دارد و یک‌سری افراد می‌توانند زودتر به فعالیت‌هایی اقدام کنند که آحاد مردم نمی‌توانند و همین ایجاد رانت می‌کند.»
این کارشناس بازار خودرو خاطرنشان کرد: «قیمت خودرو با این اقدامات اصلاح نمی‌شود؛ اقتصاد ما دلاریزه است و قیمت دلار تأثیرش را روی بخش‌های اقتصادی می‌گذارد. عرضه خودرو در بورس کالا مکانیزمی برای کشورهای توسعه‌یافته است؛ چون بخش مولد در این کشورها حرف اول را می‌زند؛ البته این کشورها نیز تاکنون سابقه نداشته که این اقدام را انجام دهند.
مصطفوی تأکید کرد: «وقتی توانستیم اثر دلار را در بخش مولد کاهش دهیم یا به صفر برسانیم، می‌توان گفت که در بورس کالا اتفاقات مثبتی می‌افتد. تا زمانی که متغیرهای اقتصادی ایران وابسته به دلار است، این اتفاقات تأثیری در بازار و قیمت‌ها ندارد.»
این کارشناس بازار خودرو اذعان کرد: «در کشورهای توسعه‌یافته نرخ بنزین بالاست و هزینه‌های جانبی خودرو گران است و از طرفی به اندازه‌ای سیستم حمل‌و‌نقل عمومی مناسب است که برای مردم به صرفه نیست خودرو خریداری کنند. افرادی هم که خودرو می‌خرند، صرفا برای تفریحات آخر هفته سوار می‌شوند. درواقع مردم برای خرید خودرو سرودست نمی‌شکنند و به دلیل محدودیت تقاضا بعضا خودروسازان به روش‌های مختلف و با ارائه آپشن‌های متنوع تلاش می‌کنند خودرو بفروشند.»مصطفوی خاطرنشان کرد: «در کشور ما به جای صف فروش، صف خرید تشکیل شده و خودرو به یک کالای سرمایه‌ای تبدیل شده است و افراد به دنبال این هستند که خودرو خریداری کنند؛ چون مطلع‌اند طی چند سال آینده ارزشش افزایش پیدا کند.»
این کارشناس بازار خودرو گفت: «تا زمانی که اقتصاد دلاریزه باشد، نمی‌توان از کاهش قیمت صحبت کرد و اگر هم اتفاقی بیفتد کوتاه‌مدت و مقطعی است. افرادی که سرمایه‌دار هستند، بازار را در دست می‌گیرند و با روش‌های مختلف تلاش می‌کنند تا سرمایه‌شان ارزشش را از دست ندهد .چون مطلع‌اند شرایط اقتصادی با نوسانات دلار تغییر می‌کند.
فعالان بازار خودروی اصفهان نیز به تأثیرگذاری عرضه خودرو در بورس کالا روی قیمت‌ها خوش بین نیستند. تا جایی که مصلحی، نماینده فروش ایران خودرو در اصفهان به اصفهان زیبا می‌گوید: عرضه خودرو در بورس به نفع مردم نیست؛ چون آحاد مردم با بورس آشنایی ندارند و فقط افراد خاصی می‌توانند از شرایط عرضه خودرو در بورس استفاده کنند. او در ادامه تأکید می‌کند: برای متعادل‌سازی قیمت خودرو و به منظور اینکه مردم بتوانند خودرو خریداری کنند، باید تولید و عرضه خودرو شفاف شود.