وزارت امور خارجه درمورد این قطعنامه طی بیانیه اعلام کرد که ایران هیچگونه همکاری با این کمیته سیاسی نخواهد داشت و جمهوری اسلامی داوطلبانه به مسئولیت خود عمل میکند. تا پیشاز این شورای حقوقبشر از گزارشگر ویژه برای رسیدگی به مســائـــل حقـــوقبشـــری استـفـــاده میکرد؛ حالا قرار است یک کمیتــه ویژه حقیقتیاب به مسائل حقوق بشری ایران رسیدگی کند؛ کمیتهای که طبق مدارک موجود و تا به امروز تنها برای کشور میانمار تشکیل شده است و حالا پس از سالها دستور تشکیل آن را برای ایران هم صادر شد. پرسش این است که چارچوب و مبنای گزارشهای شورای حقوق بشر سازمان ملل و این کمیته حقیقتیاب چیست و درنهایت با تصویب قطعنامههای پیدرپی ضدایرانی چه پیامدهایی برای ایران در حوزه بینالملل رقم خواهد خورد؟ پیامدهایی که برخی تحلیلگران تنها از حیث اعتباری به آن پرداختهاند. افشین جعفری، استاد حقوق بینالملل معتقد است بهنظر نمیآیــد مشکــل حادی در رابطه با قطعنامههای اخیر علیه ایران بهوجود آید؛ چراکه ضمانت اجرایی قوانین بینالمللی همچــون حقوق داخلی نیست. در ادامه مشروح گفــتوگــوی «اصفهانزیبا» بــا ایـــن کـارشنـاس را مــیخـوانید.
کمی از شکلگیری شورای حقوق بشر سازمــان ملل و عملکــرد آن بگویید.
بحــث حقوق بشر از بدو خلقت انسان وجود داشت؛ البته در دوران حاکمیت مطلـق به شکــل امپــراتـــوری و بـــا مستعمرهبودن برخی کشورها موضوع حقوق بشر نیز تا اندازهای کمرنگ شد؛ اما پیش از آن نگاه به تاریخ خواهیم دید در همه زمانها بدون اینکه کسی مجبور باشد یا نباشد این حق بر اساس وجدان، عقل و در برخی مواقع براساس قوانین و عرف، از سوی مردم یا دولتها رعایت میشد. بهمرور که کشورها مستقل شدند، بــهخصــوص بعــد از کنـــگــره صلــح وستفالی که در پی آن امپراتوریها منحل شد و کشورها به شکل مستقل وارد عرصه بینالمللی شدند، دولتها از حالت مطلق حاکمیت خارج شدند؛ شرایطی که البته بهطور کامل اجرا نشد و همچنان برخی از کشورها دارای حاکمیت مطلق در سیستم داخلی خود هستند. درصورتیکه ازنظر حقوق بینالملل معاصر حاکمیت نسبی است و باید مسائل بینالمللی نیز در امور داخلی کشورها هم رعایت شود که البته این موضوع بستگی به قـانون اسـاسـی هر کشـور دارد. برای مثال قانون اساسی ما در ایران بسیار واضح و روشن حقوق بنیادین مردم را تضمین کرده و دربسیاری از اصول قانون اساسی دولت را ملزم به رسیدگی به امور مردم کرده است.
پس از تشکیل سازمان ملل بلافاصله تصمیم به تشکیل شورای حقوق بشر گرفته شد؟
زمانی که سازمان ملل متحد تشکیل شد، کمیسیونی با عنوان کمیسیون حقوق بشر بهوجود آمد که زیرمجموعه شورای اقتصادیاجتماعی سازمان ملل بود تا موارد رعایت یا نقض حقوق بشر را در کشورها بررسی کند و گزارشهایی را به شورا و مجمع عمومی سازمان ملل ارائه دهد؛ البته بهدلیل ضعف قدرت تصمیمگیری و اجرایی این کمیسیون، تصمیم بر این شد که این کمیسیون زیرمجموعه مجمع عمومی سازمان ملل قرار گیرد تا قدرت خود را احیا کند که درنهایت این اصلاح صورت نگرفت و این کمیسیون منحل شد. در سال 2006 نیز شورای حقوق بشر تشکیل شد. این شورا بهدلیل اینکه زیرمجموعه مجمع عمومی سازمان ملل قرار دارد، در عملکرد اجرایی از قدرت بیشتری برخوردار است.
گزارشهایی که به شورای حقوق بشر ارائه میشود، بر اساس چه چارچوبهایی و چند مدل است؟
شــورای حقـوق بشــر ســازمــان ملــل معمولا گزارشهای ویژهای را بهغیراز گزارشهای دورهای که از کشورها میگیرد و همچنین گزارشهایی که کشورها در قالب خوداظهاری به شورای حقوق بشر ارائه میکنند، از طریق گزارشگرهای ویژه خود دریافت میکند. این گزارشگرها با حضور در مناطق یا کشورهایی که احتمال نقض حقوق بشر در آن وجود دارد، گزارش موردنظر را بر اساس شواهد و مدارک برای شورا تهیه میکنند. در این میان برخی از کشورها اجازه ورود به این گزارشگرهای ویژه را به سرزمین خود نمیدهند که این عدم همکاری دولتها با شورای حقوق بشر سازمان ملل از نقطهضعفهایی است که در شورای حقوق بشر وجود دارد و عملا در قالب قوانین حقوق بینالملل هم میتوان با آن برخورد کرد.
همچون ایران که در پی قطعنامه شورای حقوق بشر اعلام کرد با این شورای سیاسی همکاری نخواهد کرد؟
بله؛ دقیقا. در قطعنامهای که اخیرا از سوی شورای حقوق بشر سازمان ملل علیه ایران تصویب شده است، بهغیراز مسائل توصیهای که در آن مطرحشده، در بخشهایی نیاز به اقدامات اجرایی هم از سوی شورا وجود دارد که تشکیل کمیته حقیقتیاب ازجمله آن است.
آیا این عدم همکاری از سوی ایران پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت؟
نه آنچنان. تصویب قطعنامه شورای حکام و عدمهمکاری ایران با این شورا مشکل حادی را بهصورت مستقیم و جدی در پی نخواهد داشت؛ چراکه در حقوق بینالملل ضمانت اجرای قوانین بینالمللی با حقوق داخلی متفاوت است. برای مثال قطعنامههایی وجود دارد که 20سـال از تصــویـب آنهـا گذشته است و همچنان هیچ اتفاقی رخ نداده یا اینکه اثر آنها طی 10 یا 15سال بعد از تصویب مشخص میشود؛البته این شرایط برای همه قطعنامهها صدق نمیکند و در بهترین حالت بهتر است هر کشوری تا جایی که امنیت ملیاش اجازه دهد، با شورای حقوق همکاریهای لازم را بهعمل آورد.
تا پیش از این قطعنامه، شورای حقوق بشر از طریق گزارشگر ویژه به امور حقوق بشری ایران رسیدگی میکرد. چه تفاوتی میان گزارشگر ویژه با کمیته حقیقتیاب وجود دارد؟
گزارشگر ویژه معمولا ازسوی شورای حقوق بشر انتخاب و به کشورها فرستاده میشود؛ اما کمیته حقیقتیاب معمولا ازسوی مجمع عمومی و یا شورای امنیت سازمان ملل انتخاب میشود و اشخاص و سازمانهایی را مأمور میکند تا به مناطق موردنظر اعزام شوند تا با دقت بیشتری درست یا غلــطبــودن گــزارشهــای رسیــده درخصوص نقض حقوق بشر را بررسی کنند.
