به گزارش اصفهان زیبا؛ به‌طورکلی نظرسنجی‌ها به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند؛ دسته اول توسط نهادها و مؤسسات علمی طراحی و اجرا می‌شود و نتایج آن به مصرف‌کنندگان عرضه می‌شود. دسته دوم نظرسنجی‌هایی هستند که به‌صورت شخصی، گروهی یا به‌صورت الکترونیکی در فضاهای مجازی منتشر می‌شوند. بین این دو نظرسنجی اما تفاوت‌هایی وجود دارد. برخی از مؤسسات و مراکز نظرسنجی همچون ایسپا یا نظرسنجی‌ها از سوی صداوسیما و وزارت اطلاعات نیز دارای شناسنامه هستند.
برخی از مؤسسات هم رسما پروانه فعالیت از دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی دارند. ساختار این مدل مراکز با گروه‌های نظرسنجی موجود در شبکه‌های اجتماعی اما بسیار متفاوت است. نظرسنجی‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود، ازنظر علمی اعتباری ندارند؛ چراکه پیش‌نیازها در آن‌ها رعایت نمی‌شود. خیلی از این نظرسنجی‌ها درواقع نظرسازی هستند. بدین معنا که آن‌ها تلاش می‌کنند ایده فکری، ذهنی و علایق خود را در قالب ابراز نظر به دیگران منتقل کنند. در این شرایط تنها باید به نظرسنجی‌هایی که از طریق مراکز و مؤسسات نظرسنجی انجام می‌شود، استناد کرد و در مقابل از نظرسنجی‌های انجام‌شده در شبکه‌های اجتماعی که از طریق اعضای این شبکه‌ها انجام می‌شود، دوری کرد؛ چراکه فرایند علمی و بنیادی در آن‌ها رعایت نمی‌شود و فاقد اعتبار و هرگونه شأنیت علمی هستند.
اصول اولیه برای یک نظرسنجی صحیح چیست؟
نظرسنجی یک نوع مطالعه پیمایشی است. در انجام نظرسنجی نیز باید یکسری موارد رعایت شود؛ به‌عنوان‌مثال زمانی که نظرسنجی‌های انتخاباتی انجام می‌شود، باید دید توزیع سنی افرادی بالای ۱۸ سال که رأی می‌دهند و واجد شرایط هستند، چقدر است. دیگر اینکه بر اساس فهرستی که برای گرفتن نظرات وجود دارد، به افراد مراجعه کنیم. البته چون فهرستی برای این منظور وجود ندارد، از این لحاظ دچار مشکل می‌شویم. به همین دلیل باید از نوع نمونه‌گیری مناسب استفاده کنیم.
یکی از اشتباهات مؤسسات نظرسنجی این است که نوع نمونه‌گیری آن‌ها متناسب با نمونه‌گیری واقعی جامعه نیست و در همین مسیر ممکن است نمونه‌گیری‌های انجام‌شده در جامعه به‌اشتباه صورت گرفته باشد و به‌اصطلاح مشت نمونه خروار، برداشت شود. پس اشتباه در چارچوب‌های نمونه‌گیری موجب می‌شود در نظرسنجی‌ها خطای سیستماتیک داشته باشیم. از سوی دیگر بسیاری از مؤسسات عملا بی‌طرف نیستند. درحالی‌که مؤسسه نظرسنجی باید بی‌طرف عمل کند. مثال آن مرده شوری که باید مرده را خوب بشوید؛ چراکه هدف تنها شستن است و نوع شستن مرده به رفتار و اعمال و عملکرد مرده هیچ ارتباطی ندارد. در نظرسنجی‌ها هم بی‌طرفی در امور نظرسنجی باید کاملا رعایت شود.
بی‌طرفی در نظرسنجی شرط اول است
در نظرسنجی‌هایی که در ایام انتخابات انجام می‌شود، نباید موضع‌گیری‌های سیاسی در آن دخیل باشد؛ به‌عنوان‌مثال نباید کاندیداها در این نظرسنجی‌ها نسبت به یکدیگر برتری داشته باشند و بر گرایش سیاسی آن‌ها تمرکز شود. این نظرسنجی‌ها واجد گرایش‌های سیاسی هستند و بی‌طرفی در آن‌ها وجود ندارد. پس بی‌طرفی در نظرسنجی شرط اول و رعایت اصول نمونه‌گیری و انتخاب نمونه درست شرط دوم برای انجام یک نظرسنجی صحیح و فاقد اشکال است. با مطالعاتی که در خصوص برخی نظرسنجی انجام‌شده است، متوجه می‌شویم که آن‌ها توسط خود اعضای مراکز نظرسنجی انجام می‌شود و مخاطب‌شناسی صورت نگرفته است.
باید مراحل واقعی در روند نظرسنجی‌ها رعایت شود. باید دید چه کسی صاحب نظرسنجی است، با چه شرایطی این نظرسنجی‌ها انجام می‌شود و درنهایت از چه کسانی این نظرسنجی گرفته می‌شود؛ حتی فیزیک و نوع پوشش فردی که با آن‌ها گفت‌وگو می‌شود یا فرم نظرسنجی در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد، باید بدون هیچ سوگیری خاص ذهنی، لباسی و کلامی باشد؛ به‌عنوان‌مثال، نظرسنجی صرف از افرادی چادری یا دارای حجاب خاص یا افرادی که نوع پوشش آن‌ها نامتعارف است، مطمئنا صحیح نخواهد بود. پس شرایط کسی که هم نظرسنجی را انجام می‌دهد و هم افرادی که نظر آن‌ها پرسیده می‌شود، بسیار مهم است. پرسشگر باید حرفه‌ای باشد و پاسخ‌دهنده نیز از قشر معمولی و بی‌طرف جامعه انتخاب شود. این شرایط از اصول حرفه‌ای برای یک نظرسنجی سالم و بدون خطا به شمار می‌رود تا درنهایت نتایج با خطای کمتری به دست آید. از سوی دیگر تجزیه‌وتحلیل‌هایی که در نظرسنجی‌ها انجام می‌شود هم بسیار مهم است؛ چراکه نظرسنجی‌ای صحیح و بدون خطاست که بتواند واقعیت‌ها را برای ما بیان کند؛ نه آنچه هدف ماست را به جامعه منتقل کند.
درصد واقعیت در سنجی‌های سیاسی ایران چقدر است؟
در نظرسنجی‌های سیاسی، به دلیل حساسیت بسیار در حوزه سیاست ایران، پاسخگو شاید نظرات واقعی خود را بیان نکند؛ به‌عنوان‌مثال بر اساس مطالعات و تجربیات پیشین صورت‌گرفته در اصفهان، بین 8 تا ۱۵ درصد نظراتی که ابراز می‌شود، نظرات غیرواقعی است. به همین دلیل شاخص کتمان در نظرسنجی‌ها باید اندازه‌گیری شود.
اگر شرایط آزادانه نباشد، مطمئنا این میزان کتمان بیشتر خواهد شد. باید شاخص کتمان تعیین شود و متوجه باشیم که هر آنچه می‌گویند، چیزی نیست که فکر می‌کنند. یکی از مشکلات نظرسنجی در جامعه ایران این است که مردم ایران ازنظر شخصیتی یک مدل فکر می‌کنند، یک مدل سخن می‌گویند و به مدل عمل می‌کنند. به همین دلیل زمانی که شما نظر افراد را در خصوص کاندیداهای موردنظرشان می‌پرسید، لزوما این نیست که در روز رأی‌گیری به همان نامزدی که در نظرسنجی اشاره کردند، رأی دهند. درواقع هرچقدر موضوع نظرسنجی حساس‌تر باشد و شرایط جامعه دراین‌باره نیز بسته‌تر باشد، میزان کتمان مردم هم بیشتر خواهد بود.
تحقق اهداف انتخاباتی از طریق نظرسنجی
بسـیاری از نظرسنجی‌های ســیاسی می‌توانند جریان سازی و در تحقق اهداف سیاسی نقش مهمی را ایفا کنند. فرض کنید در یک نظرسنجی مطالعات اولیه انجام گرفته است و نتایج آن به این نکته اشاره دارد که کاندیدای «آ» نسبت به کاندیدای «ب» در جامعه روستایی شرایط بهتری دارد یا برعکس شرایط کاندیدایی در منطقه‌ای از شهر ضعیف‌تر است و میزان رأی‌آوری برای آن کاندیدا در آن منطقه کم است. در این موقعیت تیم تبلیغاتی آن کاندیدا می‌تواند به این مناطق برای تحقق اهداف موردنظر اعزام شود و با اقداماتی آرا را به نفع نامزد موردنظر در آن مناطق تغییر دهد.
البته هدف از انجام این نظرسنجی‌ها تنها جریان‌سازی و کمک به اهداف تیم‌های انتخاباتی کاندیداها نیست؛ به‌عنوان‌مثال نظرسنجی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس یا صداوسیما به این دلیل انجام می‌شود که واقعیت‌ها را منتشر کند. از طرفی اعتبار نظرسنجی‌ها به‌خصوص نظرسنجی‌های انتخاباتی بسیار کوتاه است و نتایج انتخابات منتشر و کارنامه مراکز نظرسنجی نیز نمایان می‌شود. به همین دلیل یکی از حساس‌ترین و البته خطرناک‌ترین اقدامات علمی، انجام نظرسنجی‌های انتخاباتی است.
در حال حاضر مرکز پژوهش‌های مجلس که در انتخابات تیرماه یکسری نظرسنجی را انجام و منتشر کرد، در مقایسه با دیگر نظرسنجی‌های انجام‌شده، دقیق‌تر و با درصد خطای کمتری کار می‌کند. اما در اینکه برای بهبود نظرسنجی‌ها و پایین آوردن درصد خطای آن‌ها چه باید کرد، نیز باید گفت ما یا باید کلیت پدیده علمی به نام نظرسنجی را بپذیریم یا اینکه کلا نپذیریم. اگر بپذیریم باید از الزامات این نظرسنجی‌ها تبعیت کنیم و نباید به حزب یا جناح خاصی وابسته باشیم. در این شرایط یا باید نهادهای مستقل و دانشگاهی و علمی نظرسنجی‌ها را انجام دهند، یا مراکز نظرسنجی و نهادهای مربوطه استانداردهای مؤسسه نظرسنجی را طراحی کنند و مطابق با این استانداردها پی برد که این مراکز اصلا صلاحیت نظرسنجی حرفه‌ای را دارند یا خیر. مؤسسات نظرسنجی حرفه‌ای در دنیا کاملا مستقل و فراتر از دولت‌ها هستند.
آن‌ها دارای ساختارهای علمی و فنی استاندارد هستند و مستقل از دولت‌ها و با مهارت به جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازند و نظرسنجی می‌کنند و نتایج آن‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد. درواقع استقلال این مؤسسات، عدم سوگیری و ساختار علمی مؤسسات نـظرسنـجی بـســیار قـابل‌بـررسی اسـت. درعین‌حال پیچیدگی موضوع و عدم صداقت هم در این پدیده‌ها نیز باید مدنظر قرار گیرد و با مطالعات متعدد این میزان طی دوره‌های متعدد به دست آید. سیستم‌های علمی و آکادمیک و حتی دولت‌ها هم می‌توانند بدون دخالت مستقیم در نتایج بدون نقص این نظرسنجی‌ها ایفای نقش کنند، تا ضریب موفقیت این نظرسنجی‌ها بالاتر رود.
