به گزارش اصفهان زیبا؛ «هواوی»، «سامسونگ»، «الجی» و … تنها نمونهای از خروار خروار مثالی هستند که میتوان برای استفاده از دانش بومی در جهت توسعه دیپلماسی فناورانه زد. این شرکتهای معروف سالهاست به ابزار مهم در دیپلماسی فناوری کشورهایی مثل چین و کره تبدیل شدهاند. سامسونگ و ال جی نهتنها برندهای اقتصادی بلکه بازیگران اصلی در دیپلماسی علمی کره جنوبی هم هستند. استفاده از شرکتهای دانشبنیان برای توسعه دیپلماسی فناوری یکی از راهبردهای نوین در سیاست خارجی کشورهاست. این نوع دیپلماسی از طریق تبادل دانش، همکاریهای فناورانه و تجاریسازی نوآوریها به بهبود روابط بینالمللی کمک میکند. ظرفیت نابی که در کشور ما و بهویژه در شهر ما اصفهان وجود دارد اما بنا به اذعان کارشناسان و مسئولان این حوزه، آنچنانکه بایدوشاید از این ظرفیت استفاده نشده است.
کشورهایی که در زمینه استفاده از دانشبنیانها به موفقیت رسیدهاند، از سالها پیش به این نتیجه رسیدند که سرمایهگذاری روی شرکتهای دانشبنیان، علاوه بر پیشرفت اقتصادی میتواند نقش مهمی در سیاست خارجی کشورها ایفا کند. ایران هم میتواند با حمایت از این شرکتها، مسیر دیپلماسی فناورانه را تقویت کرده و از ظرفیتهای علمی و تکنولوژیک خود برای بهبود روابط بینالمللی و کاهش وابستگیهای سنتی استفاده کند. در همین زمینه به سراغ فرید نجاتبخش، رئیس انجمن شرکتهای دانشبنیان استان اصفهان رفتیم که عقیده دارد شرکتهای دانشبنیان قلب تپنده توسعه کشور هستند؛ ولی هنوز از ظرفیت آنها استفاده درستی نکردهایم و مسئولان به اهمیت سرمایهگذاری روی این شرکتها واقف نشدهاند.
اصفهان بهنوعی قطب دانشبنیان کشور محسوب میشود. به نظر شما چطور میتوانیم از این ظرفیت ناب برای توسعه دیپلماسی فناوری استفاده کنیم؟
فناوری میتواند یک ابزار برای پیشبرد دیپلماسی در زمینه تعاملاتی باشد که میخواهد بین کشورها اتفاق بیفتد. شاید حتی میشود گفت تنها ابزاری است که میتواند باعث ایجاد وابستگی شود؛ چون فناوری باید بومی باشد. در هر کشوری اگر فناوری بومی نباشد، وابستگی صنعتی و اقتصادی زیادی ایجاد میکند. کشورهای پیشرفته عملا از این زاویه برای پیشبرد دیپلماسی استفاده میکنند، اما در کشور ما تا الان استفاده خوبی از آن نکردهایم.
با وجود مشکلات و محدودیتهایی که به خاطر اقتصاد نفتی و متکی به نفت برایمان ایجاد شده، چرا باز هم از این ظرفیت موجود استفاده نشده و نمیشود؟
واقعیتی که وجود دارد، این است که ما همیشه خط تولید را با فناوری جابهجا و اشتباه گرفتهایم. درواقع اینطور تصور میشود که اگر یک خط تولیدی راه افتاد، یک فناوری منتقل شده؛ درصورتیکه واقعِ امر اینطور نیست و واقعیت چیز دیگری است. خط تولید ابزار و وسیله است که وقتی راه میافتد، فناوری که پشت خط تولید است، برای بهروزرسانی و ادامه حیات این خط واجب و ضروری است، لذا کشورهای دیگر از این ظرفیت خوب استفاده میکنند و بعضا با یک خط تولیدی ما را وابسته میکنند و در یک محدودهای نگه میدارند.
بهطور خاص از ظرفیت دانشبنیانی اصفهان چقدر و چطور میشود در این حوزه استفاده کرد؟
با توجه به فعالیتهای خوبی که در اصفهان انجام شده، تقریبا 10 درصد از شرکتهای دانشبنیان کشور در حال حاضر در استان اصفهان حضور دارند. از طرف دیگر موقعیت جغرافیایی خوب اصفهان هست و همینطور بحث خواهرخواندگی با شهرهای زیادی را داریم که این هم خودش یک موقعیت ممتاز برای اصفهان در زمینه توسعه دیپلماسی فناورانه محسوب میشود. همچنین در حال حاضر اصفهان پایتخت فرهنگی کشور است. از همه این ظرفیتها میشود استفاده کرد؛ بهعنوانمثال وقتی توریستها به اصفهان میآیند، میشود در کنار بازدید از اماکن تاریخی، برای آنها تور فناوری هم داشته باشیم. از ظرفیت شهرک تحقیقاتی که عمده فناورها آنجا جمع هستند، در این زمینه میشود استفاده کرد.
فکر میکنید چنین توری میتواند برای توریستها جذاب باشد؟ با توجه به اینکه اکثر توریستهایی که به ایران میآیند به نیت دیدن آثار تاریخی به شهری مثل اصفهان سفر میکنند.
حتماجذاب است. خود ما وقتی به کشورهای خارجی سفر میکنیم، چنین تمایلی داریم که مثلااز ناسا دیدن کنیم.
خب ناسا فرق دارد. طبیعتا برای همه یا حداقل اکثر مردم جذاب است که از ناسا دیدن کنند.
خب ناسا یک قسمت تولیدی دارد ولی یک قسمتی هم ایجاد کرده بهعنوان بازدید. یعنی در برنامههای تورهای گردشگری، بازدید از ناسا گنجانده شده است. ضمن اینکه قطعا خیلی از این فناوریهاست که در حقیقت باعث ارتباط میشود. اول اینکه توریستهایی که میآیند، توریستهایی هستند که سرمایه دارند و تمایل دارند که کارشان را توسعه بدهند و از سرمایه خود استفاده کنند. فناوری در کشور ما با قیمت خیلی مناسبی برای آنها سودآور خواهد بود. پس میتوان در حوزه تجاری از ظرفیت توریستها استفاده کرد.
در این زمینه، در درجه اول مسئولان کشور باید ورود کنند و در حوزه دیپلماسی که بیشتر سیاستگذاری است، از این ظرفیت بهره ببرند.نشان دادن این ظرفیتها مهم است. عموم توریستهایی که به ایران سفر میکنند را میتوانیم در دو بخش تقسیمبندی کنیم؛ یک شاخه هیئتهای رسمی هستند که از طریق اتاقهای بازرگانی، وزارت خارجه، سازمان توسعه تجارت و … هماهنگ میشوند و حتما برای این دسته از توریستها، تور بازدید فناوری گذاشته شود. یک دسته هم توریستهای گردشگری هستند که میتوان این تور فناوری را بهعنوان یک آیتم در بازدیدهای آنها گنجاند. البته در یک تیم توریستی، قطعا همه افراد علاقهمند به این بخش نیستند، ممکن است چهارپنج نفر تمایل به بازدید از فناوریها داشته باشند که برای همین تعداد هم میتوان برنامه جداگانه داشت. مهم این است که بهعنوان یک فرصت به آن نگاه کنیم.
بهجز تور فناوری، پیشنهاد یا فرصتهای دیگری هم هست که بتوان آن را ارائه داد یا استفاده کرد؟
خوشبختانه فرصتهای خیلی خوبی در حوزه فناوری اصفهان ایجاد شده است. یعنی وقتی شما نگاه بکنید، با توجه به بحث تحریمها و شرایطی که برای ما در حدود ده سال گذشته پیش آمده، عملا توانستیم با همین توانمندیها خودمان را سرپا نگاه داریم و حتی توانمندیهایمان را بهروزرسانی کنیم و این فرصت برای کشورهای مختلف، بهویژه کشورهایی که ارتباط قویتری با آنها داریم، وجود دارد که از توانمندیها و ظرفیتهای کشور ما استفاده کنند.
بهویژه اینکه برخی از این کشورها، با غربیها هم رابطه چندان قویای ندارند. بنابراین میتواند برای انتقال فناوری یک فرصت خوب برای ایران باشد. ضمن اینکه این نکته را هم مدنظر قرار بدهید که انتقال فناوری میتواند یک وابستگی طولانیمدت در یک کشور دیگر به وجود بیاورد؛ بهعنوانمثال شما وقتی در حوزه سلامت، بیمارستانی را تجهیز میکنید و این تجهیزات ایرانی است و مردم از آن استفاده میکنند، خب تصور آنها از کشور ایران تغییر میکند یا اگر میبینید کارخانهای در یک کشور دیگر فولادی را تولید میکند که دانش آن را از ایران گرفته، باز نگاهها تغییر میکند؛ چون مردم آن کشور عملا منافع کشور ایران برای خودشان را مشاهده میکنند و هرکدام از اینها میتواند بهعنوان الگویی برای ارتباطگیری مدام استفاده بشود؛ چون اثر طولانیمدت هم دارد.
درواقع دیپلماسی فناوری میتواند روی دیپلماسی اقتصادی و حتی سیاسی هم تأثیر بگذارد.
دقیقا؛ عملا وقتی در حوزه فناوری کشورها از نظر اقتصادی به هم وابسته شدند، یک مقداری در تصمیمگیری سیاستمدارها هم تأثیر بیشتری میگذارد چون با ورود یک سری فناوریهای پیشرفته در کشور، تأثیرگذاری در اقتصاد را هم موجب میشود و یک سری از تصمیمات کوتاهمدت و بدون فکر و بدون تعقل کمتر اتفاق میافتد و آن هم به دلیل وابستگیای هست که بین کشورها ایجاد شده است. پس این اثر بلندمدتی که به جا میگذارد، یکی از مهمترین فواید دیپلماسی فناوری است.
وقتی شما با فنی وارد یک کشور میشوید، حداقل یک اثر دهپانزدهساله دارد و این فرق دارد با اینکه مثلا شما به همان کشور یک محصولی را بفروشید و پولش را بگیرید و تمام. اگر شما بخواهید تنها با فروش محصول وارد یک کشور بشوید، خب رقبای دیگر هم میتوانند وارد شوند؛ اما وقتی یک کشوری فناوری خودش را از طریق خطوط تولید به کشور دیگری میفروشد، این فرصت را پیدا میکند که بهعنوانمثال در ابتدای کار قراردادهایی ببندند که تا چند سال باید از محصولات همان کشور استفاده بشود.
خب این باعث میشود تجار آن کشورها هم در پشت این قراردادهایی که به این گونه بسته میشود، اعتماد بیشتری به روابط بلندمدت بین دو تا کشور بکنند و صرفا روابط دو کشور آنقدر شکننده نباشد که با تصمیمات مقطعی دچار خلل بشود و سرمایهگذاران هم در کنار این فناوریهای منتقلشده میتوانند سطح تعاملات اقتصادی خودشان را ارتقا بدهند. مورد دیگر اینکه چون فناوری بیشتر از طریق آدمها منتقل میشود و این افراد هستند که باید با هم ارتباط بگیرند، لذا یک سری ارتباطات اجتماعی مناسبی هم اینجا ایجاد میشود که باز همه اینها محکم کننده همان روابط بلندمدت است.
در صحبتهایتان از کشورهایی که با آنها تعامل داریم و میتوانیم بهعنوان مقصد دیپلماسی فناوری روی آنها حساب کنیم، صحبت کردید. مثلا چین یا روسیه که یکی قدرت اقتصادی و دیگری قدرت نظامی است، نیاز به تعامل در این زمینه با ما دارند؟
فناوری حوزههای مختلف دارد. ما همین الان شرکتهایی داریم که صادرکننده به چین و روسیه هستند. کشورهایی هم داریم که بازارهای خیلی بزرگی هستند ولی ما نتوانستیم فناوریهای خودمان را به آنها ارائه بدهیم. مثل هندوستان. هند کشوری است که علاوه بر اینکه در اقتصاد جهانی در حال رشد سریعی است اما در حوزه برخی فناوریها نیاز به پشتیبانی دارد.
میتوان گفت این کشور در حوزه فناوری اطلاعات و آی تی رشد خیلی خوبی داشته و بر اساس همان هم اقتصاد خود را پیش میبرد اما در سایر حوزهها چندان پیشرفتی نداشته و اگر داشته وابسته است. بنابراین میشود از این طریق به توسعه این فناوریها در کشورهایی مثل هندوستان، پاکستان و عمان کمک کرد. این کشورها میتوانند بهعنوان یک پایگاه صادراتی برای خیلی از کشورهای دیگر هم عمل کنند. یعنی ممکن است خود آن کشور هدف هم بازار خیلی مهمی نباشد ولی ما بهواسطه ارتباطی که با آن کشور داریم، میتوانیم تولیدات مشترک را به سایر نقاط دنیا ارسال کنیم.
به جز آسیاییها، روی بازار کشورهای دیگر هم میتوانیم در حوزه تعامل یا صادرات فناوری حساب کنیم؟
بله؛ کشورهای آفریقایی بهخصوص حوزه شرق آفریقا کشورهایی هستند که هم جمعیت زیادی دارند و هم تمایل زیادی به کسبوکار با ایران دارند. در کشورهای پیشرفته، جریانهای اقتصادی تعیینکننده روابط بین شرکتها و کشورها هستند؛ اما مثلا در کشورهای آفریقایی، اقتصاد بیشتر حاکمیتی است و اینجاست که دیپلماسی میتواند در حوزه انتقال فناوری اثر بگذارد؛ چون معمولا حاکمیتها هستند که تصمیم میگیرند با کدام کشورها بیشتر کار بکنند و با کدام کشورها کمتر کار بشود.
پس اگر نهادهای حاکمیتی ما و نهادهای حاکمیتی کشور مقابل نوعی جهتدهی را انجام بدهند که این باعث تبادل فناوری و انتقال فناوری بشود، عملا در آن کشورها، فناوری جاری و ساری شده و میتواند به نحو ملموسی اثرگذار باشد.
در مجموع و با تمام این توضیحات، باید گفت که در کشور ما متأسفانه از ظرفیت موجود در این حوزه استفاده نشده است.
ما همیشه یک کشور منبعمحور و متکی به نفت بودهایم. اقتصاد در کشورها یا منبعمحور است یا دانشمحور. در طول صد سال گذشته بهواسطه اینکه این منبع در اختیارمان بوده، همیشه بر اساس نفت و معادن و هر آنچه خام از طبیعت به دست ما میرسیده و دنیا هم بهشدت به آنها احتیاج داشته، اقتصادمان را بنا کردهایم ولی در طول دهپانزده سال گذشته که شرکتهای دانشبنیان آمدند، ظرفیتهای جدیدی ایجاد شده و دنیا هم دارد به این سمت میرود که استفاده از منابع طبیعی را محدود کند.
در واقع اثرات شرکتهای دانشبنیان در کشور ما بهتدریج بهتر مشخص میشود؛ در طول دهپانزده سال گذشته اثرات اقتصادی دانشبنیان از صفر به حدود 2 درصد رسیده که خب پیشبینی این است که حداقل بتواند به ظرفیت پنجدرصدی در چند سال آینده برسد. این پیشرفت باعث میشود مظاهر فناوری در کشورمان بیشتر دیده شود و با عینی شدن اثرات آن در جامعه، مسئولان هم راحتتر به این تصمیم میرسند که از این فناوریها برای حوزه صادرات پشتیبانی کنند و آنها را به سایر کشورها معرفی کنند. اینجاست که نقش رسانه هم نمود بیشتری پیدا میکند و باید در این زمینه نقش فعالانهتری داشته باشد.