خیابانهایی هستند که بر اجساد بنا میشوند؛ اجساد میراث فرهنگی یک ملت. این مدل خیابانها در ایران پرشمارند. از خیابان حکیم که بر پیکر بیجان حمام خسرو آقا احداث شد تا خیابان مرکزی خمینیشهر که این روزها فریاد میراثیها را به دنبال داشته اما آنطور که متولیاش میگوید، «قانونی» دارد احداث میشود بهحکم طرح تفصیلی و طرح جامع. ماجرای تازه مربوط به خیابانی است که 20 سال است بر سر احداثش حرفوحدیث وجود دارد. یک فعال میراث فرهنگی خمینیشهر دراینباره گفته: خیابان مرکزی از وسط بافت تاریخی خمینیشهر رد میشود و جای شگفتی است که یکبار در دهه هفتاد و بار دیگر دهه ۹۰ در طرح جامع شهری با احداث این خیابان موافقت شده است. در مسیر این خیابان عصار خانهای از دوره صفویه وجود دارد که بعد از کشف ناگهانی آن به مدد ایجاد یک حفره، به شیوهای غلط توسط شهرداری مرمت و به طرز ناشیانهای تغییر کاربری داده شد. تنها تغییری که یافت این بنای وابسته به بازار تاریخی خمینیشهر در مسیر شهرداری ایجاد کرد، این بود که با مشورت میراث فرهنگی تصمیم گرفتند عصار خانه در مرکز یک میدان قرار بگیرد و خیابان به راه خودش ادامه بدهد اما بدیهی است که چنین کاری باعث نقض حریم این بنای صفوی و آسیب رسیدن به ساختمان اصلی آنکه در زیرزمین قرار دارد و نیز خسارت غیرقابلجبران به ماهیت بنا به خاطر جدا شدن از بافت تاریخی و مجموعه بازار خواهد شد. علی قربانیان تصریح کرده است: همه شهرهای ایران عصار خانه ندارند. عصار خانه فقط در شهرهایی موجود است که رشد اقتصادی داشتهاند، ضمن اینکه وجود آن نیز وابسته به بازار و کاروانسراست. در حال حاضر قسمتی از این عصار خانه که کاروانسرا بوده و دارای اتاقکهای اسکان و اسطبل و… است، توسط شهرداری پر از خاک شده و دری که از عصار خانه به بازار باز میشده نیز مسدود شده، ورودی آن به آشپزخانه تبدیلشده و بهجای این در در دیگری در خیابان ایجادشده است. شهرداری خمینیشهر قبلاً چند طاق بهقصد احیای بازار خمینیشهر در این محدوده ایجاد کرده بود اما اکنون آن طاقهای تازهساز را هم خراب کرده و این حامل پیامهای بدی برای دوستداران میراث فرهنگی این شهر است. این فعال میراث فرهنگی با تأکید بر اینکه تاریخ و فرهنگ اجتماعی خمینیشهر در معرض تهدید جدی قرارگرفته، با اظهار تأسف اعلام میکند: اکنون چند ماه است که شهرستان خمینیشهر با وسعت بسیارش، گنجینه ارزشمند میراث تاریخی و مسائل بسیار در حوزه میراث فرهنگی، تنها یک رئیس یگان حفاظت و یک مسئول حوزه صنایعدستی دارد و از داشتن مدیر در اداره میراث فرهنگی خود محروم است.
خمینیشهر رئیس اداره میراث دارد
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان اصفهان بابیان اینکه سال ۱۳۹۴ میراث فرهنگی به احداث این خیابان اعتراض و شهرداری خمینیشهر نیز مصوبه ۲۰ سال پیش را ارائه کرده است، ماجرا را اینگونه برای ایسنا روایت کرد: مصوبه خیابانی که امروز صحبت آن به میان آمده مربوط به 20 سال پیش است و شهرداری هم در این مدت بیکار نبوده و طی این سالها آزادسازیهای لازم را انجام داده است؛ آزادسازیهایی که بههرحال بر اساس این مصوبه حقوحقوقی را برای مالکان و فروشندگان ایجاد کرده و نمیتوان آن را نادیده گرفت. اکنون گروهی نگران بافت تاریخی خمینیشهر هستند و ما نیز اذعان داریم که این خیابان از بافت تاریخی عبور میکند اما بههرحال دارای مصوبه است. طاهری یادآور شد: شهرداری در جریان احداث این خیابان عصار خانه مدفون شهر را کشف میکند، به درخواست میراث برای حفظ و نگهداری این اثر پاسخ مثبت میدهد و اکنون نیز این عصار خانه که با هزینه هنگفتی توسط شهرداری خمینیشهر مرمت و احیاشده در حال بهرهبرداری است، اما به این دلیل که باید احداث خیابان را ادامه بدهد، طراحی به شکلی انجامشده که عصار خانه در وسط یک میدان قرارگرفته و از تخریب مصون بماند. این تصمیم قبلاً گرفتهشده و یا باید عصار خانه تخریب میشد و خیابانکشی ادامه پیدا میکرد یا باید همین طرح فعلی که همراه با حفظ توأمان خیابان و عصار خانه است، پیاده شود که همین کار انجامشده. طاهری در خصوص نقض حریم عصار خانه صفوی نیز گفت: میراث فرهنگی با خیابانکشی در بافت تاریخی مخالف است و در صورت بروز شرایطی مشابه در زمان کنونی، حتماً باید مطالعات لازم انجام و مسیر قانون طی شود. نگرانی دوستداران میراث فرهنگی دراینباره قابلتقدیر است اما باید بدانند که خیابان مرکزی خمینیشهر آسفالت شده و به بهرهبرداری رسیده. شهرداری نیز قبلاً بنای عصار خانه را طی مرمت مقاومسازی کرده است. اکنون باید با روشهای مدیریتی برای مثال مانع عبور ماشینهای سنگین از این محدوده شود یا فاصله عبور ماشینها را از میدان بیشتر کند تا خطری این عصار خانه را که در زیرزمین قرار دارد، تهدید نکند. او اظهار کرد: سرپرست اداره میراث خمینیشهر اکنون بر عهده آقای حبیبی است که همزمان سرپرستی اداره میراث نجفآباد را هم بر عهده دارد و اینگونه نیست که خمینیشهر بدون مسئول باشد بلکه پاسخ استعلامات داده میشود و مکاتبات اداری نیز در جریان است. یک کارشناس ارشد مرمت و احیای آثار هم دراینباره چنین گفت: در بناهای تاریخی بحث عرصه و حریم مطرح میشود که برای حفظ آن مقررات و ضوابطی وجود دارد بهطوریکه هر اقدامی در این محدوده باید با مجوز میراث فرهنگی باشد. علیرضا اشرفی افزود: عرصه محدودهای است که خود بنای تاریخی در آن قرار دارد و حریم نیز شعاع اطراف آن را شکل میدهد که به سه نوع حریم حفاظتی، کاربردی و بصری تقسیم میشود. کارکرد حریم حفاظتی جلوگیری از فروریختن بنا، کارکرد حریم بصری ایجاد ارتباط دیداری بین بیننده و بناست و حریم کاربردی نیز باعث حفظ پیوستگی اثر تاریخی و محدوده پیرامون آن میشود. اشرفی با بیان اینکه هر اثر تاریخی دارای حریم درجهیک و دو است، توضیح داد: ضوابط میراث فرهنگی در حریم درجهیک با حریم درجهدو متفاوت است، برای مثال در حریم درجهیک، ساخت بنایی با بیش از ۴ و نیم متر ارتفاع، مجاز نیست و این ارتفاع در حریم درجهدو تا هفت و نیم متر افزایش پیدا میکند. متأسفانه در استان اصفهان محوریت روی حفظ تک بناهاست و بنابراین میبینیم که کنار یک عصار خانه مجوز احداث خیابان یا کنار یک اثر تاریخی دیگر مجوز احداث پارک داده میشود؛ درحالیکه بنای تاریخی هویت خود را از محوطه پیرامونی میگیرد. او یادآور شد: در بافت تاریخی قبلاً مسجد و بازار و کاروانسرا و حمام و مکتبخانه و عصار خانه در امتداد هم قرار داشته و امروز اگر همه آن بافت را از بین ببریم و برای مثال یک عصار خانه را نگهداریم و دور آن را خیابان بکشیم هویت این بنا را از آن گرفتهایم و به آن آسیبزدهایم. کسی که ۳۰۰ سال بعد یک عصار خانه زیرزمینی را در میدانی وسط خیابان مرکزی خمینیشهر میبیند، نمیتواند پیوند آن را با بازار و کاروانسرایی که از بین رفته درک کند. اشرفی میافزاید: عصار خانه صفوی ورنوسفادران یکی از بناهای شاخص خمینیشهر است که با مرمت غیراصولی و استفاده از سیمان و سنگ در کف آن، اکنون رطوبت پایه این بنا را گرفته و با احداث خیابان و عبور ماشینها در آیندهای نزدیک از بین خواهد رفت.
