طلوعهای زیادی را در جای جای اصفهان تجربه کردهام؛ دیدن خورشید در لحظه طلوع و دیدن بناهای تاریخی اصفهان در اولین اشعه نور صبحگاهی، لذتی دارد که تا تجربه نکنید، حلاوتش برایتان ملموس نیست. این بار اما ماجرا از یک تجربه شخصی و گروهی دوستانه به یک تجربه عمومی و رسمی تبدیل شد و من مهمان تور طلوع چهلستون شدم. در سکوت و خنکای صبحگاهی وقتی از خیابان سپه وارد باغ ایرانی چهلستون شدم، یکراست به سمت کاخ میروم تا خورشید را در لحظه طلوع از پشت ستونهای ایوان چوبی ببینم. آسمان ارغوانی است و رگههای نور کم کم بر تن آسمان پدیدار میشوند. میایستم رو به عمارت ورودی شرقی به انتظار. نیم ساعت بعد از طلوع خورشید از گوشه شمال شرقی کمکم بالا میآید؛ درخشان و پرنور. من یکی از مهمانان توری هستم که با عنوان «استقبال خورشید؛ خوانشی جدید از چهلستون با محوریت تزئینات چهلستون به همراه صبحانه ویژه» از ساعت 6 تا 8 صبح 31 اردیبهشت 1401 اجرا میشود. پس از طلوع نوبت به تور میرسد و از ورودی شرقی بنا گردشگران قدم به قدم همراه مجید فروتن به عنوان متخصص و مرمتگر و مرضیه حکمت، به عنوان طراح تور و تسهیلگر به دیدن تزئینات بنای جهانی اصفهان میروند. تعدادی از شرکتکنندگان تور، راهنمایان موزهها و راهنمایان گردشگری اصفهان هستند، تعدادی علاقهمندان میراث و البته عاصفه بدر (مدیر چهلستون) و مهدی موسوی موحد (معاون میراث فرهنگی اصفهان) هم بازدیدکنندگان را همراهی میکنند. طی روند تور، نکات جالبی درباره تزئینات چهلستون میشنویم. مثلا ورودی شرقی چهلستون که حالا مبدأ ورود گردشگران است، در زمان شاه عباس دوم، مهمانخانه بوده و سفرا و بازرگانان و فرستادهها از همین مبدأ به دیدار کاخ و شاه میآمدهاند. یا اینکه میدانید نمای شرقی کاخ پوشیده از آینه بوده و مهمانان سلطنتی موقع مواجهه با این بنا پیام اقتصادی عمیقی را درک میکردند؛ این که شیوه بازرگانی و نقل و انتقال پیشرفتهای را داشتهایم. تازه اهمیت این ماجرا را وقتی بیشتر متوجه میشویم که بدانیم در همان زمان جنوب ایران توسط پرتغالیها اشغال شده بوده و پرتغال و ایتالیا هم رابطه خوبی نداشتهاند. ولی وجود آینههای بسیار در نمای کاخ سلطنتی دولتخانه صفوی نشاندهنده رابطه خوب ایران با ایتالیا بوده و هشداری به پرتغال. کشتهبری، تزئینات چوبی نفیس از جمله گرهچینی، آینهکاری نفیس، لایهچینی و طلاچسبانی، نقاشیهای متنوع و مقرنسها همه فقط بخشی از تزئینات بسیار کاخ موزه چهلستون هستند که درباره هر کدام میتوان ساعتها صحبت کرد.
مردم با موزهها قهر نیستند زبان مشترک نیست
دومین گفتوگویم با مرضیه حکمت است. مینشینیم زیر درختان بلند باغ چهلستون و او که عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان و مدیرگروه رشته موزهداری و گردشگری است، صحبتهایش را با روایتی از زمان دانشجوییاش، اینگونه آغاز میکند: «سال 80 که در مقطع کارشناسی موزهداری فارغ التحصیل شدم، یک نکته آزارم میداد، این که حس میکردم مردم با موزهها قهر هستند. برایم سؤال بود که چرا مردم به عنوان یک المان هویت ملی یا هویت قومی به موزهها نگاه نمیکنند؟ بعدا فهمیدم که مردم با موزهها قهر نیستند، فقط نمیتوانند درکشان کنند و زبان مشترک به وجود نیامده است. رساله دکترایم هم معطوف به تجربه بازدیدکنندگان موزه و علممخاطبشناسی در موزه شد.»
به روایت حکمت، موزهها با طراحی تجربه میتوانند از «مقصد تیکی» به «مقصد پرتکرار» تبدیل شوند. به عبارتی مخاطب باید باور کند چهلستونی که این هفته میبیند با چهلستون هفته بعد، تفاوت دارد و قرار نیست فقط یک بار این کاخ موزه را ببیند و در لیستش «تیکِ دیدن» بزند! بعضی از موزهها این جذابیت را با تغییر اشیا یا زمان بازدید یا تغییر روایات و خدمات ایجاد میکنند و در توری که امروز مهمانش بودیم، همه این موارد اتفاق افتاد؛ سرو صبحانه در موزه یک خدمت جدید بود، گردشگران دانش جهتدهیشده را تجربه کردند آن هم در مکان یا زمان خاص. همه اینها باعث شد کیفیت و تجربه بازدید عمیق و خاص شود.
او از پایاننامه نفیسه گوهری با عنوان «تدوین استراتژیهای مدیریت چهلستون» هم یاد میکند و تاکید میکند که این پایانامه متمرکز بر چهلستون انجام شده و به تدوین اهداف ،ماموریت و رسالت چهلستون پرداخته است و برپایی تور ها در زمان طلوع وغروب خورشید از راهبرد های مستخرج از این پایان نامه بوده است.استاد راهنمای این پایان نامه مرضیه حکمت بوده است .
به روایت تسهیلگر تورهای خوانشی جدید از چهلستون، «مردم با موزهها دوست هستند، اگر موزهها آغوششان را به روی مردم بگشایند». او از حضور پزشکان و اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی در تور امروز یاد و تأکید میکند: «بازدیدکننده موقعی به موزه ما میآید که تمایز و تفاوت را ببیند؛ حتی در انتقال محتوا. تسهیلگری که امروز دیدید، در موزههای دنیا به نام ” دوسنت” معروف است. یعنی افرادی با تحصیلات دانشگاهی در حوزه ارتباط با مخاطب، نقش واسط را ایفا میکنند تا تجربه دیدن موزهها برای بازدیدکنندگان جذابتر شود.»
موزهها با عمومیسازی و تسهیلگری جذابتر میشوند
پس از پایان رویداد با لیلا میرقدر، دانــشــجــوی دکــتــرای مـــدیــریــت گردشگری، درباره روند شکلگیری این تور صحـبت میکـنم. او که دانشآموخته لیسانس موزهداری و فوقلیـسانس مـدیریت جـهانـگردی (شاخه برنامهریزی توریسم) دانشگاه هنر است، میگوید: «ده سال است که در حوزه موزه و گردشگری کار پژوهشی و اجرایی انجام میدهم و همیشه سعی کردهام پژوهشهایم را به مرحله اجرا درآورم. پایاننامه کارشناسی ارشدم هم درباره گردشگری آموزشی بود و قبل از آن تجربه اجرای گردشگری آموزشی برای کودکان را داشتم. در این سالها در حوزههای گردشگری تجربهمحور هم کار کردهام.»
به روایت میرقدر، «عمومیسازی» و «تسهیلگری» عموما حلقه مفقوده تورگردانیها محسوب میشوند و مسیر موفقیت راهنماهای گردشگری حتما از «تفسیر» میگذرد. او تأکید میکند که اگر پیوند میان حوزه علم و دانش با عمومیسازی و فعالیتهای اجرایی، ایجاد شود، موزهها پویا میشوند و مخاطبان بیشتری پیدا میکنند.ساعت هشتونیم صبح است و ما روی نیمکت در باغ چهلستون گرم گفتوگو هستیم. گردشگران معمولا بعد از ساعت 9 صبح وارد موزه میشوند و این ساعت صبح سکوت و صدای پرندهها دل و عقل و هوش میبرد!
به نمای شمالی کاخ نگاه میکنم و به حرفهای لیلا میرقدر گوش میدهم. او اضافه میکند: «ببینید، امروز 22 نفر برای این تور ثبتنام کرده بودند و این نشان میدهد که مخاطبان علاقهمندان وجود دارند و اگر تورهایی اجرا شوند که تجربههای ویژهای را فراهم کنند، مردم استقبال میکنند.»
میرقدر از تجربههای ارزشمندی که در این سالها به یمن همکاری با ادارهکل میراث فرهنگی داشته، تعریف میکند. فعالیتها به طور ویژه دو بنای مسجد جامع عتیق و کاخ موزه چهلستون بوده و همین هم باعث شده امروز مجموعه تورها و رویدادهایی را برای چهلستون تعریف کند که عبارتاند از: تور استقبال از خورشید با محوریت آشنایی با تزئینات چهلستون (از ساعت 6 تا 8 صبح)، خوانشی جدید از باغموزه چهلستون که شامل سه نشست عمومی است با موضوع «چهلستون بهمثابه باغ ایرانی» با سخنرانی دکتر صدالدین طاهری عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان، «سیستم آبیاری چهلستون» با سخنرانی دکتر زهره سلطانمرادی دکترای باستانشناسی و مدرس دانشگاه هنر و «پوششهای گیاهی چهلستون» با سخنرانی نفیسه گوهری، موزهدار مسئول. سومین بخش هم تور «بدرقه خورشید» است با محوریت روایت چهلستون از نگاه سیاحان که از ساعت 18 تا 20 گردشگران را همراه میکند.
