به گزارش اصفهان زیبا؛ هنرمندانی از اصفهان، راهی بزرگ‌ترین جزیره خلیج‌فارس شدند تا 15 روز در جای‌جای جزیره قشم زندگی کنند و کار گروهی هنرمندانه انجام بدهند؛ سپس هرکدام سفرنامه‌شان را در قالب ویدئو منتشر کردند.
پیکرک‌ها، چیدمان‌ها، ویدئوها و روایت‌های هنری متنوعی حاصل شد که همه در قالب نمایشگاهی در تهران، این روزها به نمایش درآمده‌اند. گزارش پیش رو روایتی از پروژه «هنر کوچ‌رو» است؛ پروژه‌ای که سفر، هنر، محیط زیست، میراث و روایت پنج کلیدواژه مهمش را تشکیل می‌دهند.
«کوچ‌روبودن، شکلی از بازاندیشی در نسبت هنر، مکان و زیستن است.» این جمله آغازین دکتر فرزانه سلیمانی‌نیسیانی است وقتی در افتتاحیه نمایشگاه پروژه «هنر کوچ‌رو» از او می‌خواهم تا در یک جمله رویداد را توصیف کند.
رزیدنسی فرایندمحور و میان‌رشته‌ای
در یکی از شلوغ‌ترین روزهای پایتخت که خیابان‌های منتهی به گالری آداپا در میدان ولیعصر، با ازدحام بی‌سابقه جمعیت روبه‌رو شده بودند، نمایشگاهی ویژه افتتاح شد.
دکتر فرزانه سلیمانی‌نیسیانی با همکاری هنرمندان مختلف پروژه‌ای را در جنوب ایران به سرانجام رسانده و این روزها نمایشگاه گروهی آثار پروژه را در تهران برپا کرده است.
او در پاسخ به «اصفهان‌زیبا» روایت می‌کند: «پروژه “هنر کوچ‌رو”، یک رزیدنسی فرایندمحور و میان‌رشته‌ای است که با تمرکز بر رابطه هنرمند با بوم، مکان، زمان و حرکت شکل گرفت.
این پروژه که در قالب سفر گروهی از هنرمندان از اصفهان به جنوب ایران، به‌ویژه مناطق قشم و میناب اجرا شد، نه به نیت مستندسازی یا تولید صرف، بلکه برای تجربه مواجهه‌ای خلاقانه، انتقادی و بازاندیشانه میان هنر معاصر و زیست‌بوم طراحی شده بود.»
به گفته او، این رزیدنسی از دل «هنرمندسرای هورشید» به‌عنوان یکی از نخستین فضاهای مستقل آرت رزیدنسی در بستر روستایی ایران، در اصفهان شکل گرفت.
آنچه این پروژه را از سفرهای آموزشی دیگر یا تورهای فرهنگی متمایز می‌کند، در دو بنیان اصلی نهفته است: نخست، اجتناب از هرگونه مداخله مصرف‌گرایانه یا بهره‌بردارانه از مکان و دوم، تأکید بر فهم موقعیت، زمانمندی، و مکانمندی به‌مثابه عناصر مفهومی و فرمال در هنر معاصر.
کوچ‌رویی؛ از صفه تا سهیلی
او همچنین اضافه می‌کند: «کوچ، در اینجا نه صرفا به معنای حرکت جغرافیایی، بلکه به معنای فرایندی است فلسفی، تجربی و زیباشناختی. هنرمند در این پروژه به‌مثابه رهرو، بافتارمند، ناظر و درعین‌حال مشارکت‌جوست؛ نه برای تملک فضا یا استخراج معنا، بلکه برای لمس گسست‌ها، درزها و لایه‌های نادیده فرهنگی و طبیعی.»
سلیمانی از هنرمندانی که با حضورشان تاروپود پروژه را تشکیل دادند، نام می‌برد: احمد فیاض‌بخش، حسن منصوری، مهدی جلال‌الدینی، پری زنگنه، پریدخت مشکزاد، مریم فدایی تهرانی و مهران مردانی.
حضور در زیست‌بومی ویژه برای انجام پروژه هنری به‌صورت گروهی» روایت یکی از هنرمندان حاضر در پروژه کوچ‌رو است که در قالب ویدئویی در یکی از فضاهای نمایشگاه در حال پخش است.
زنگنه روایتش از سفر به طبل، گوران، سهیلی، نقاشه، لافت، قشم، تیاب، تمبانو، میناب و جای‌جای جزیره را با روایتی از اصفهان آغاز می‌کند:
«سفرنامه قشم، زمستان 1403، بهار 1404 خورشیدنشان. 66 میلیون سال پیش فلات بزرگ ایران از دل آب سربرآورد و دوره خشک‌سالی‌اش آرام‌آرام آغاز شد تا امروز که چنین خشک و بی‌آب شده که حتی رودخانه‌های فصلی و مسیل‌هایش حس نمناکی را از یاد برده‌اند. من زاده بخشی از فلات مرکزی ایرانم، زاده اصفهان، زاده ریشه‌های جاندار کوه‌های زاگرس و همچون فسیلی جامانده از دیرینه سالیانی که در میان آب و خزه و گرما نفس می‌کشیده‌اند؛ جایی در میان کوه صفه جا خوش کرده‌ام؛ مگر دستی یا نگاهی هوشمندانه و تیزبین پیدایم کند و حالم را بخواند. بخواندم و بداند که دلم هوایی جایی می‌شود که آب و خزه و گرما همچنان نفس می‌کشند و زنده‌اند.»
از فرزانه سلیمانی درباره هنرمندان حاضر می‌پرسم و او تصریح می‌کند:
«تنوع تخصصی هنرمندان، از عکاسی و ویدئوآرت تا مجسمه، طراحی، شعر، نقاشی، پرفورمنس و ساخت خاک گلین و کوره بومی، درکنار تنوع مکان‌های بازدیدشده (از روستای زردنجان اصفهان تا جزیره قشم و منطقه میناب)، زمینه‌ای برای شکل‌گیری مواجهه‌های گوناگون فراهم کرد: برخی فعال، برخی تأمل‌محور، برخی حتی بدون مداخله‌مستقیم و در سکوت. این مواجهه‌ها خود بخشی از رویکرد هنر معاصر در فهم “حضور در مکان” هستند؛ حضوری که می‌تواند غیرفیزیکی، حسی، آرشیوی و حتی تنشی باشد.»
زیست، مشاهده، گفت‌وگو و اثر هنری
آن‌طور که سلیمانی می‌گوید، این پروژه بر مدار «تجربۀ زیسته، گفت‌وگوی میان‌رشته‌ای، مشاهده‌انتقادی و شکل‌گیری حافظه‌های شخصی و جمعی» متمرکز بوده است.
در این میان، برخی هنرمندان فرایند خلق را در جریان سفر آغاز کردند و برخی دیگر مواجهه را بذر اثر آینده ساختند.
این عدم‌قطعیت نیز بخشی از زیبایی‌شناسی کوچ‌روبودن در متن هنر معاصر است. مفهوم کوچ در این پروژه، از دل متنی برآمده است که خود را نقد می‌کند:
«سفر برای تملک نیست؛ برای دیدن، برای فرورفتن در ایستادگی یا ناتوانی، برای حضور مسئولانه، برای درک اخلاق حرفه‌ای و پرسش از جایگاه هنر در جهان پسااستعماری، پسااکولوژیکی و بحران‌زده است.»
سلیمانی در پایان گفت‌وگویمان می‌افزاید: «این پروژه، اگرچه محدود به یک بازه زمانی مشخص بود، دریچه‌ای است برای گشودن مسیرهایی تازه در زیستن، اندیشیدن و خلق‌کردن؛ مسیری که هنرمند را نه‌فقط با محیط، که با خودش، پیش‌فرض‌هایش و سازوکارهای بازنمایی‌اش رودررو می‌کند.»
نمایشگاه گروهی «سفر کوچ»، 19 اردیبهشت در گالری آداپا واقع در تهران، میدان ولیعصر، کوچه صومعه‌سرا، پلاک 5، افتتاح شده و تا 20 خردادهر روز از 10 صبح تا 8 شب میزبان علاقه‌مندان هنر است.
مهمان ویژه افتتاحیه نمایشگاه هم، زینت دریایی، چهره مطرح گردشگری قشم بود که در نشست افتتاحیه هم به بیان نظرهایش درباره رویدادهایی از این دست، پرداخت.
