به گزارش اصفهان زیبا؛ سلامت معنوی از نیم‌قرن پیش، به‌عنوان یکی از ابعاد چهارگانه سلامت موردتوجه پزشکان، اندیشمندان و روان‌شناسان قرار گرفته است. این مفهوم نخستین بار در سال ۱۹۷۱ میلادی توسط موبرگ، تحت عنوان «بهزیستی معنوی» مطرح شد.
سلامت معنوی در اسلام
اما سلامت معنوی در دیدگاه اسلام، قرن‌ها پیش از این، موضوعیت داشته و همواره در آموزه‌های آن، ایجاد ارتباط و اتصال معنوی انسان با خالق هستی که زمینه‌ساز ایجاد آرامش قلبی و رهایی انسان‌ها از اضطراب، نگرانی و تشویش بوده، موردتأکید و توصیه فراوان است. سلامت معنوی در اسلام، مبتنی بر اندیشه، عواطف و رفتار سالم است که مجموعه آن سلامت کامل را برای بشر به ارمغان می‌آورد.
در این منشور سه‌وجهی، اندیشه سالم، زیربنای عواطف سالم و عواطف سالم، خود، زیربنای رفتار و کنش و واکنش سالم انسان محسوب می‌شود. کاربرد متعدد کلیدواژه‌هایی همچون سکینه و اطمینان در آیات و روایات ائمه اطهار نشان از اهمیت امنیت روانی انسان‌ها در جامعه اسلامی دارد.
سلامت معنوی همانند دیگر ابعاد سلامتی نظیر سلامت جسمی، ذهنی و اجتماعی، عاملی تعیین‌کننده و اثرگذار در زیست مطلوب انسان به‌شمار می‌رود. معنویت پدیده‌ای جهانی است و همه انسان‌ها برای معنابخشیدن به زندگی و پذیرش حیات خود بدان نیازمندند.
سلامت معنوی حتی به‌عنوان عامل حفاظتی در ارتقای سلامت جسمی و پیشگیری از بیماری‌ها نیز مطرح می‌شود؛ همچنین از سلامت معنوی می‌توان به‌عنوان راهبردی موفق و کمک‌کننده برای ادامه مسیر زندگی مطلوب در همه مراحل، خصوصا مرحله‌های مملو از استرس، بیماری، مواجهه با مرگ و … بهره برد.
براساس تحقیقات صورت‌گرفته، بروز افکار و عواطف منفی مانند خشم، غضب، ناامیدی، ترس، کینه، حسادت و … بر مغز و اعصاب، کارکردهای غدد داخلی بدن انسان و سیستم ایمنی او اثر منفی گذاشته و درنهایت باعث کاهش مقاومت بدن فرد نسبت‌به بیماری‌ها خواهد شد؛ همچنین این تحقیقات نشان می‌دهد که آن دسته از افرادی که دارای باورهای دینی و معنوی قوی‌تری هستند، عموما از سطح سلامتی بالاتر و مطلوب‌تری برخوردارند.
سلامت معنوی جامعه
نکته قابل‌ذکر دیگر آن است که معنویت، مقوله‌ای است که تنها جنبه فردی ندارد؛ بلکه جنبه‌های اجتماعی آن نیز فراوان است. منظور از جامعه معنوی، عوامل و مؤلفه‌هایی است که افراد جامعه را به سوی معنویت سوق می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، مذهب با پذیرش و تقویت هنجارهای مطلوب، به‌طور غیرمستقیم به دوام حیات اجتماعی افراد کمک کرده و نقش بسزایی در سلامت معنوی جامعه دارد؛ لذا گرایش‌های دینی خانواده، به‌عنوان اولین نهاد اجتماعی و جامعه می‌تواند در تقویت زمینه‌های اخلاقی روانی اجتماع مؤثر باشد.
سلامت معنوی دانشآموزان
سلامت معنوی به‌عنوان یکی از عناصر کلیدی در رشد همه‌جانبه دانشآموزان و دانشجویان، نیازمند توجه ویژه در برنامه‌ریزی‌های درسی و محیط آموزشی است.
تحقق سلامت معنوی به تقویت ارتباطات مثبت میان دانشآموزان و معلمان، افزایش احساس معنا و هدف در یادگیری و ارتقای کیفیت زندگی آموزشی منجر می‌شود؛ اما متأسفانه به‌دلیل نبود چارچوب‌های مشخص و کمبود آگاهی در این موضوع، تحقق سلامت معنوی در مدارس با چالش‌های زیادی مواجه است.
در سیستم آموزش‌وپرورش کنونی که تمرکز اصلی آن بر توسعه مهارت‌های علمی دانشآموزان است. توجه به ابعاد معنوی و روانی مغفول مانده و توجه ناکافی به سلامت معنوی، منجر به کمبود احساس معناداری در فرایند یادگیری، کاهش انگیزه و تضعیف روابط اجتماعی در مدرسه‌ها شده است.
چالش‌ها و راهکارها
دراین‌راستا راهکارهای مختلفی از جمله ادغام ارزش‌های معنوی در محتوای آموزشی، ترویج فعالیت‌های گروهی معنوی و ایجاد محیط مبتنی بر احترام و همدلی توصیه می‌شود.
تربیت درمانگر ماهر در حوزه تخصصی سلامت‌معنوی که علاوه بر آشنایی کافی با تمام ابزارهای ارتباطی، اجتماعی، شناختی و سیاسی، توان قابل‌فهم‌کردن ارتباط بین علم و معنویت را برای مردم عادی داشته باشد، از جمله کمبود‌ها و چالش‌های این حوزه است.
یکی از خلأهای موجود در عرصه آموزش سلامت‌معنوی در مدارس و دانشگاه‌ها، فقدان نیروی انسانی متخصصی است که می‌بایست علاوه‌بر مطلع‌بودن در حوزه‌های پزشکی، روان‌شناسی و علوم اسلامی، از نیازهای نوظهور دانشآموزان و دانشجویان شناخت کافی داشته باشد تا بتواند طرح‌های درمانی و مداخله‌ای را در تعامل با دانشآموزان و دانشجویان به‌نحو مطلوبی به اجرا درآورد.
در کنار موارد فوق، تهیه و تدوین نظام جامع سلامت‌معنوی در سطوح مختلف آموزشی، بسیار موردنیاز بوده و ضرورت تدوین طرحی جامع برای ایجاد واحدهای درسی، طراحی تکالیف متناظر با موارد آموزشی و ارائه آموزش‌های عملی در قالب مهارت‌های زندگی بسیار احساس می‌شود. در این خصوص سازمان‌ها و نهادهایی نظیری اندیشکده‌های سلامت‌معنوی، باید برای کمک و برقراری پیوند میان سطوح پایین و سطوح عالی این دانش، نقشی درخورتوجه ایفا کنند.
موضوع دیگر، آموزش کاربردی سلامت‌معنوی در حوزه علوم پزشکی است. کاربردی‌کردن آموزش سلامت‌معنوی در حوزه علوم پزشکی نیازمند طرحی رسمی و یکپارچه است تا با توجه به ارزش‌های مذهبی و با توجه به متغیرهای فرهنگی و اجتماعی، تبدیل به یک رشته حرفه‌ای و نظام‌مند در حوزه علوم پزشکی شود.
