به گزارش اصفهان زیبا؛ در کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی اصفهان» نوشته هرمز انصاری که در هشت گفتار به جامعه‌شناسی علمی، جامعه‌شناسی سیاسی اصفهان در عصر قاجار، جمعیت‌شناسی اصفهان، جامعه‌شناسی اقتصادی اصفهان، نهادهای اجتماعی در اصفهان، مدخلی بر صفات پسندیده و ناپسند اصفهانیان، نقش سه‌گانه بازار اصفهان در اقتصاد، اجتماع و سیاست شهری و ملحقات پرداخته است، می‌توان شاهد اطلاعات مفیدی در رابطه با مراسم نوروز در اصفهان باشیم.
نگاهی به آداب‌ورسوم اهالی اصفهان
در این کتاب، سنت این‌گونه بیان شده: «سنت و رسم به چیزی گفته می‌شود که بر اساس تکرار و استمرار در میان جامعه‌پذیرش و مقبولیت عمومی پیدا کرده و در واقع نشانه قومیت و یا اشتراک افراد یک جامعه است.» از این جهت برای بررسی آداب‌ورسوم اصفهانی‌ها باید به آداب‌ورسوم ایرانی‌ها مراجعه کرد؛ اما ممکن است هر شهر مراسم و آداب و سنن خاص یا لااقل مراسم و آداب خاص و بازی‌های بچه‌ها هر شهر اسم مخصوص داشته باشد. این بحثی است که مربوط به فرهنگ عوام یا (فولکلور) است. به‌طورکلی آداب‌ورسوم اهالی اصفهان را می‌توان در برگزاری جشن‌های مختلف از قبیل اعیاد مذهبی، روزهای ملی، مراسم عروسی، سوگواری‌ها و عزاداری‌ها خلاصه کرد که عموما در شهر و شهرستان‌های تابعه یکسان بوده است؛ با این تفاوت که در شهرستان‌های تابعه و به‌خصوص در روستاهای اطراف این شهر تعصب بیشتر نسبت به اجرا و سنتی‌بودن همه مراسم مشهود است.
مراسم چهارشنبه‌سوری اصفهان
بخشی از کتاب به آداب‌ورسوم مردم اصفهان در جشن ملی نوروز اشاره می‌کند: «این جشن که در واقع یک جشن ملی است و بر طبق سنن قدیمی موردتوجه همه ایرانیان است، در اصفهان با مراسم خاصی برگزار می‌شود. اصفهانیان از اوایل ماه اسفند به شیوه خود به استقبال نوروز می‌روند. به‌محض آنکه در ماه اسفند هوای معتدل، مژده فرارسیدن نوروز و آغاز بهار را می‌دهد، مردم اصفهان خانه‌تکانی را شروع می‌کنند و هر روز اثاثیه و لوازم یکی‌دو اتاق را بیرون می‌ریزند و مشغول گردگیری و تمیزکاری و نظم‌دادن لوازم و وسایل اتاق‌ها می‌شوند. این کار بسته به تعداد اتاق‌های خانه و حجم لوازم و اثاثیه از سه روز تا سه هفته ادامه پیدا می‌کند.
مقارن همین ایام، سیزده نوروز نیز مقداری گندم یا عدس یا تخم شاهی فراهم می‌کنند و حداقل دوهفته زودتر از عید نوروز در پارچه‌ای فراهم شده و به‌موقع بر روی سینی و یا بشقاب و یا در کوزه‌ای سبز می‌شود تا در روز نوروز به حد کافی بلند شده و سبزی و طراوت داشته باشد. سپس شب چهارشنبه قبل از فرارسیدن عید نوروز مراسم چهارشنبه‌سوری برگزار می‌شود. در کوچه‌ها و معابر بچه‌های هر محله خرمن آتش به‌رسم قدیم برپا کرده و از روی آن جست‌وخیز می‌کنند؛ سپس به‌محض تاریک‌شدن هوا با لباس‌های مبدل و ظروف مخصوص، جوانان به درب خانه همسایگان رفته و از آن‌ها با قاشق‌زدن (راه‌انداختن صداهای مخصوص با ضربه‌های ملاقه و قاشق به ظروف) تقاضای بذل و بخشش مرسوم در آن شب را می‌کنند. مرسوم آن است که به این‌گونه مراجعان هدایایی مانند برنج، آرد، گندم، حبوبات، شکر، قند، شیرینی و امثالهم داده شود. افرادی که دق‌الباب می‌کنند به‌قصد تکدی نیامده‌اند؛ بلکه به این وسیله می‌خواهند مصالح آش یا خوراک نذری را فراهم ساخته و دیگ خود را بار گذارند. اصفهانیان قدیمی اکثر وقت‌ها افرادی را که شب چهارشنبه‌سوری درب منزل آن را می‌کوبند، بی‌نصیب نمی‌گذارند. فراخور توانایی، یک جام از مواد خوراکی خام می‌دهند.»
سفره‌های هفت‌سین مردم اصفهان چهره‌ای معنوی دارد
از مراسم دیگر اصفهانیان تهیه یک یا چند ماهی در یک محفظه متناسب پرازآب و یک گلدان شب‌بو و یا سنبل و خلاصه یک شاخه گل یا سبزه و یا یک شاخه شکوفه است. اصفهانیان قبل از تحویل سال سفره هفت‌سین را تهیه می‌کنند. قرآن مجید و کتاب‌های دعا را در کنار آن می‌گذارند تا به هنگام تحویل سال نو دعاهای مخصوص اسلامی بخوانند و حتی عده‌ای از اهالی اصفهان می‌کوشند که این ساعت مخصوص را در جوار یکی از بقاع متبرکه اسلامی بگذرانند. آن‌ها که در منزل مانده‌اند، سعی می‌کنند در لحظه تحویل سال در کنار پدر و مادر و بزرگ‌ترهای خانواده باشند.
به‌محض تحویل سال افراد کوچک‌تر به ترتیب سن به‌طرف پدر و مادر و بزرگ‌ترهای خانواده رفته و دست آن‌ها را می‌بوسند و دست‌بوسی و عیدی‌دادن و عیدی‌گرفتن شروع می‌شود. مردم در ایام نوروز لباس نو بر تن می‌کنند و با رعایت احترام و اولویت‌های افراد منسوب و خویش و دوست و همسایه ابتدا کوچک‌ترها به دیدن بزرگ‌ترها می‌روند و بعد بزرگ‌ترها به بازدید کوچک‌ترها اقدام می‌کنند و این دید و بازدیدها در میان شور و نشاط و خنده و تفریح و با صرف چای و شیرینی و میوه تا روز دوازدهم فروردین ادامه می‌یابد و وسیله‌ای برای تجدیددیدار خویشان و دوستان، همسایگان و همکاران و برطرف‌شدن کینه و اختلاف‌های احتمالی پیش‌آمده در ظرف سال می‌شود.
تفاوت طبقات اجتماعی در برگزاری مراسم سیزدهبهدر
مراسم روز سیزدهم فروردین یا به قول اصفهانی‌ها «سیزدهبهدر» که از مراسم ملی موردعلاقه اصفهانیان است، از قدیم‌الایام شور و حالی مخصوص به خود داشته و هنوز هم با همان علاقه و اعتقاد قدیمی، مراسم مربوط به آن دنبال می‌شود.
به‌طورکلی تدارک سیزده نوروز در اصفهان از روزهای قبل از آن دیده می‌شود. کارگردانان ترتیب سیزدهبهدر در آخرین دید و بازدیدهای نوروزی نیت خود را با خویشان و اقوام و دوستان و آشنایان در میان می‌گذارند و موافقت ضمنی جمعی از افرادی را که موردنظر آن‌هاست جلب می‌کنند.
افراد منسوب به طبقات و قشرهای متوسط و بالا اکثر وقت‌ها باغ و مزرعه را به‌عنوان محل اجتماع محل مراسم سیزدهبهدر در نظر گرفته و دوستان و خویشان را به‌صورت مدعو یا شرکت دانگی به ناهار این روز دعوت می‌کنند.
در میان اقشار مرفه، تهیه صبحانه‌هایی مانند کله و پاچه، کره و عسل، نان و سرشیر و امثالهم و ناهار چلوکباب، چلومرغ، بریان و کباب تهیه شده در باغ و آش رشته عصرانه از غذاهای مرسوم است.
در میان اقشار متوسط تهیه تاس‌کباب باغی، کباب پر و کباب قیمه و یا تهیه قابلمه‌های شویدپلو و کوکو و انواع پلو و مرغ بریان‌شده و آجیل و تنقلات و شیرینی و گز و… سفره‌های اجتماع سیزدهبهدر را رنگین می‌کند. طبقه مستمند و کم‌درآمد اصفهان ترجیح می‌دهند سماور خود را برداشته و همراه با قابلمه غذا به فراخور توانایی و تعدادی پتو و قالیچه‌ای در اطراف پل خواجو و یا سواحل رودخانه زاینده‌رود و یا در داخل پارک‌های عمومی و سبزه‌زارهای کنار شهر اتراق کنند.
در سالیان گذشته که تعداد اتومبیل در اصفهان بسیار کم بود، این طبقه، پیاده، با دوچرخه، حیوانات بارکش و گاری‌دستی و وسایل محقر دیگر به‌قصد سیزدهبهدر به اطراف رودخانه زاینده‌رود حرکت می‌کردند و در ساعات صبح جای مناسبی را برای گروه خود اشغال می‌کردند و هر گروه به فراخور توانایی، ناهار خوبی درهرصورت بهتر از روزهای معمولی برای خود تدارک می‌دید و یا در محل روی آتش و هیزم گرم می‌کردند و با صلح و صفا و شادی و هیجان برای هم روز خوشی را ترتیب می‌دادند تا نحوست اولین سیزده سال را به‌اصطلاح با این شادی‌های طبیعی و تصنعی از خود دور سازند.
بازی‌های روز سیزدهبهدر اصفهان
در این روز اصفهانیان به بازی‌های جمعی، محلی و ابداعی روی می‌آورند و خود را با پل و چفته (الک‌دولک)، فوتبال، داجبال، ورق‌بازی و گشت‌وگذار و تدارک جمعی ناهار و تنقلات و… مشغول می‌کنند. روز سیزده فروردین در اصفهان روز دل‌به‌دریازدن، خوردن و نوشیدن، بذله‌گویی و تفریحات متنوع محلی و ابتکاری است.
