«هر شهروندی سزاوار و محق به داشتن آزادی جابهجایی (freedom of movement) در داخل یک کشور [حرکت از نقطهای به نقطهای دیگر] و اقامت در [در هر نقطهای] درون مرزهای مملکت است. هر انسانی محق به ترک هر کشوری، ازجمله کشور خود و بازگشت به کشور خویش است.» این متن ماده 13 (Article 13) اعلامیه جهانی حقوق بشر (Universal Declaration of Human Rights) است که 74 سال پیش در پاریس تصویب شد و از آنپس کشورهای عضو سازمان ملل میبایست به مفاد این پیمان بینالمللی پایبند باشند. ایران 77سال پیش به عضویت سازمان ملل متحد درآمد و بهعنوان یکی از 50عضو اصلی این سازمان شناخته شد. از سال 1950 میلادی هم دفتر این سازمان در تهران دایر شد و حالا هم کشور ما بهعنوان یکی از اعضای فعال سازمان ملل متحد شناخته میشود. اما آیا هم ایران و هم 192 کشور دیگری که عضو سازمان جهانی حقوق بشر هستند به همین یک ماده اعلامیه حقوق بشر احترام میگذارند؟
اجازه بدهید بگوییم: خیر، متأسفانه!غیررسمی میگویند ویزا بیویزا!حرمتالله رفیعی، رئیس هیئتمدیره انجمن صنفــی دفـــاتـــر خـــدمـــات مسافرتی ایران، اولین مقام رسمی بود که درباره موضوع صدور ویزای شنگن اطلاعرسانی کرد. او گفته بود: «برخی سفارتخانههای اروپایی، بهویژه در حوزه شنگن، بدون اطلاع رسمی و در تصمیمی که بیشتر شکل غیررسمی دارد، رسیدگی به درخواست ویزا را فعلا متوقف کرده و صدور ویزای شنگن را به حالت تعلیق درآوردهاند.» سمیــه حسنلــو، خبــرنگار ایسنــا، در گزارشی به این موضوع پرداخت و نوشت که «تعیین وقت اینترنتی برای درخواست ویزای شنگن از سفارتخانههای کشورهای اروپایی یــا شرکــتهــای مــرتبــط با آنها غیرممکن شده است؛ همچنین به گفته مسئول ویزا در یکی آژانسهای تهران، روند رسیدگی به درخواستهای ویزا از سوی سفارتخانه کشورهای اروپایی (حوزه شنگن) مستقر در ایران متوقف شده و امکان گرفتن نوبت ویزا از این سفارتخانهها تا پایان ماه اکتبر (حدودا دهم آبانماه ۱۴۰۱) وجود ندارد. تا کنون از سفارتخانههای فرانسه، هلند، آلمان، ایتالیا، پرتغال، اسپــانیــا، چـک، ســـوئیــس و ســوئـــد بهعنوان کشورهایی که صدور ویزا را برای اتباع ایرانی، در پی ناآرامیهای اخیر، به حالت تعلیق درآوردهاند یا گرفتن نوبت رسیدگی به درخواست ویزا را از دسترس خارج و یا محدود کردهاند، نام برده شده است. مرکز رسیدگی به درخواست ویزای فرانسه در تهران (VFS Global) حدود ۱۰روز پیش به تاریخ ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۲ برابر با هفتم مهرماه ۱۴۰۱ در اطلاعیهای از توقف رسیدگی به درخواستهای ویزا خبر داده بود. این مرکز «اختلال اینترنت» در ایران را علت این اقدام اعلام کـرده است. عـلاوهبــر ایــن، احتمال بــالارفتــن طبیعــی ریســک مهاجرت در روزهای ناآرام و مغشوش اخیر، مطرح شده است.»
پس از این صحبت، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، این اقدام کشورهای اروپایی را در تعارض و مغایر با مواضع آنها نسبت به حقوق شهروندان ایرانی اعلام کرد و در گفتوگو با ایسنا افزود: «ایجاد محدودیت برای سفر شهروندان ایرانی ازسوی کشورهای اروپایی مغایر با آن چیزی است که آنها اعلام میکنند. آنها از یکسو بر موضوع رعایت حقوق شهروندان ایرانی تأکید میکنند و از سوی دیگر محدودیتهایی را برای سفر شهروندان ایرانی ایجاد میکنند، این رویکرد متعارض است و امیدوارم این خبر درست نباشد».
در همین گزارش از زبان مسئول یکی از آژانسهای گردشگری در تهران ذکرشده که «رسیدگی به درخواست ویزا از سوی تمام سفارتخانههای حوزه شنگن مدتی است که متوقف شده و نوبت جدید هم داده نمیشود. پیش از این اقدام محدودکننده، تعداد ویزاهایی که ریجکت یا رد شدهاند، ازســوی بــرخــی سفارتخانههــا -از جمله فرانسه- در قیاس با دیگر زمانها، بیشتر بوده است.»ایسنا اما 20 مهر در خبر دیگری اعلام کرد که «توقف صدور ویزای شنگن در ایران تاکنون از سوی دولتهای آلمان و لهستان، رد شده و سفارت فــرانسه نیز آن را یــک “شایعـــه” خوانده است. بااینوجود، شواهد مستقیم و اظهارات آژانسداران گردشگری در ایران همچنان مؤید تعلیق صدور ویزای شنگن از سوی سفارتخانههای بیشتر کشورهای اروپایی است. یکی از اپــراتورهای مرکز درخواستهای ویزای آلمان (ویزامتریک) گفت: این مرکز همچنان فعال است و هنوز درباره تعلیق صدور ویزای شنگن یا توقف رسیدگی به درخواستها از سوی سفارت آلمان اعلام جدیدی نشده است؛ اما دریافت نوبت ویزا همچنان از طریق سایت ممکن است؛ اما آنهم تا پایان ماه اکتبر (حدودا دهم آبانماه) امکان نوبتگیری ندارد.» در این گزارش آمده، «سفارت فرانسه در تهران که پیش از این مرکز درخواست ویزای آن اطلاع داده بود «با توجه به شرایط موجود در ایران، اینترنت با اختلال مواجه شده است و درنتیجه مرکز درخواست ویزای فرانسه در تهران امکان رسیدگی به درخواست ویزا را ندارد. این وضعیت خارج از کنترل VFS و سفارت فرانسه است»، درحالیکه هنوز این پیام در وبسایت این مرکز مشاهده میشود، تعلیق ویزا را «شایعه» خوانده و در توییتر نوشته است: «فرانسه همچنان در ایران روادید صادر میکند. با این وجود فیلترینگ دولتی اینترنت بهطور قــابلتوجهـــی فعـــالیـــت ما را کنــد کــرده اســت. مـــراقـــب شــایــعـــات باشید!»
پیگیریهای دوباره خبرنگار ایسنا از مجریان تورهای اروپا و همچنین مــراکز درخــواست ویزای شنـگــن (VFS Global) در ایران، همچنان بیانگر این است که امکان گرفتن اینترنتی وقتِ تحویل مدارک ویزا از بیشتر سفارتخانهها بههیچوجه مقدور نیست. سفارتخانههایی هم هستند که صدور ویزای توریستی را متــوقـــف کــردهانــد و فــقــط بــه درخواستهای ویزای تحصیلی و تجاری رسیدگی میکنند. این مرکز خدمات درخواست ویزا در ایران برای سفارتخانههای کشورهای اتریش، بلژیک، جمهور چک، دانمارک، استونی، فنلاند، فرانسه، یونان، مجارستان، نروژ، پرتغال، سوئیس و هلند در منطقه شنگن بهصورت مستقیم و برخی از دیگر کشورهای پیمان شنگن بهصورت غیرمستقیم، و همچنین برای سفارتخانههای کشورهــای کــرواسی، انگلستـــان، استرالیا و زلاند نو کار میکند.» طبق روایت ایسنا، امید محمدعلیخان، از مجریان معتبر تورهای اروپا در ایران، هم بیان کرده: «ما یکی از آژانسهای امین در سفارت سوئیس، اسپانیا و فرانسه هستیم که هر سه این سفــارتخــانــهها رسیــدگی بــه درخــواستهـــای ویــزای شنـگن را متوقف کردهاند.
سفارت سوئیس حدودا اوایل شهــریــورمـــاه ۱۴۰۱ اطلاع داده بود که بهدلیل کمبود نیروی انسانی، امکان رسیدگی به درخواستهای جدید ویزای شنگن را از اول ماه اکتبر تا ماه ژانویه ندارد و فعالیت رسیدگی به درخواستهای ویزای شنگن را به حالت تعلیق درآورده؛ اما به درخواستهای انفرادی و درخواستهایی که قبلا داده شده است، رسیدگی میکند. این سه سفارتخانه تقریبا از مردادماه تعداد نوبتهای ویزای شنگن را کاهش داده بودند، بهطوریکه برای مردم عادی گرفتن وقت ویزای شنگن بسیار سخت شده بود.
علاوه بر این آژانس ما با وجود اعتباری که در سفارت اسپانیا دارد، حدود سه هفته است نتوانسته برای مسافری وقت ویزا بگیرد. سفارت اسپانیا چندی پیش اعلام کرد به دلیل مشکلاتی که برای اینترنت در ایران به وجود آمده است، امکان رسیدگی به درخواستهای ویزا را ندارد. سفارت فرانسه در تهران با آنکه سهشنبه نوزدهم مهرماه در توییتر اعلام کرده بود “همچنان در ایران روادید صادر میکند”؛ اما حدود سههفته است که هیچ نوبت جدیدی برای ویزا نداده و ایمیلی به آژانس ما فرستاده که دوباره تأکید کرده است به علت اختلال اینترنت در ایران، امکان پذیرش درخواستهای جدید ویزا وجود ندارد. اطلاع دارم که برخی دیگر از سفــارتخــانـــههـــا همچـــون انگلیس و هند رونــد رسیـــدگی به درخـــواستهای ویــزا را در ایــران متوقف کردهاند.»او احتمال بالارفتن مهاجرت را که برخی دلیلی بر تعلیق صدور ویزا در شرایط موجود ایران دانستهاند، رد کرد و گفت: «پیش از کرونا ۲۲۰هزار ویزای شنگن برای اتباع ایرانی صادر شده بود که بیشترین درخواستها به ترتیب از آلمان، فرانسه، ایتالیا و اسپانیا بود که این آمار در قیاس با ۸۵میلیون جمعیت ایران، واقعا عدد قابلتوجهی نیست. از طرفی،تخمین زده میشود حدود یکدرصد از ۲۲۰هزار مسافری که ویزای شنگن گرفتهاند احتمالا به کشور بازنگشته باشند که آن هم در مقیاس کل، عدد قابلتوجهی نیست؛ بنابراین مهاجرت نمیتواند بهانهای برای متوقفکردن فعالیتهای کنسولی یک سفارتخانه باشد.»
پول بدهید و در صف درخواست بمانید!
امـا مـــاجــرای بغــرنــج ویزاگــرفتــن برای ایرانیان، از آبان 98 وارد فاز سختگیریهای شدیدتر و با کرونا، دو سالی مختل شد. ابتدای امسال چندماهی داشت به روال ریجکتی کمتر و امکان درخواست ویزادادن بیشتر بازمیگشت تا اینکه کمکم وارد فاز نزدیک به توقف شد! مثلا از اواسط مردادماه امسال وقتی به سایت ویزامتریک (visametric.com) مراجعه میکردید، هیچ نوبت آزادی برای تحویل مدارک و تقاضای ویزا از سفارت آلمان وجود نداشت. روال هم اینگونه بود که میبایست ابتــدا مبلغــی را بـــهعنـــوان بیعــانـــه اخـــذ نــــوبـــت تــحــــویـــل مــــدارک (appointment booking fees) پرداخت میکردید.
این مبلغ در سال 1400 200 هزار تومان بود. ابتدای سال 1401 به 600 هزار تومان تغییر یافت و سپس در تابستان امسال به مبلغ 900 هزار تومان رسید! البته این مبلغ بعد از آنکه متقاضی در زمان قرار ملاقات مراجعه کرد، از طریق شماره شبایی که اعلام میکند به حساب او عودت داده میشود. روش معمول اخذ نوبت تحویل مدارک ویزا از طریق این سایت هم اینگونه است که هر بار باید شماره کارت و تاریخ واریز بیعانه را در فرم ثبت کنید و در صورت تأیید، به مرحله بعد میروید.
دومرحلـه ورود اطــلاعات را باید بگذرانید و بعد تازه به انتخاب تاریخ از روی جدول برسید. در این مرحله است که هر چه تقویم را بالا و پایین میکنید، هیچ تاریخ آزادی وجود ندارد. گفتهشده که حتی برخی از تاریخها در برهههایی بهعنوان تاریخ آزاد در تقویم نشان داده میشدند؛ اما وقتی کاربر این تاریخها را انتخاب میکرد امکان تأیید وجود نداشت. تا اینکه اوایل شهریورماه امسال امکــانی بهعنوان قرار ملاقات خدمات سیار (mobile) اعلام شد که با انتقادهایی هم روبهرو بود. طی این روند، متقاضی میبایست ابتدا مبلغ دومیلیونتومان بهعنوان بیعــانـــه اخــذ نـــوبـــت بـــهحساب «رهیاب گذر آرتا» در بانک سامان واریز و فایل اکسل مشخصاتش را ارسال میکرد. هزینههای یورویی دیگر عبارت بودند از: 235 یورو جهت خدمات سرویس سیار برای یک تا چهار متقاضی (به ازای هر نفر هزینه جداگانه پرداخت شود)، مبلغ 80 یورو برای خدمات سفارت، مبلغ 29.4 یورو برای خدمات ویزامتریک. پس از ثبتنام اولیه، هر متقاضی میبایست همه مدارک را به همراه فرمهای ضمیمه تکمیل و به آدرس دفتر ویزامتریک در تهران (واقع در خیابان بهشتی، خیابان خالد اسلامبولی یا خیابان وزرا، نبش خیــابان بیســتویکــم، ساختمـــان شیراز، شماره 137، طبقه اول، کد پستی 1513933134) پست کند. ویزامتریک در این روند، مدارک را کنترل و سپس قرار ملاقاتی را از طریق ایمیل به متقاضی اعلام میکرد. این امکان برای کسانی که مدتها در صف اخذ نوبت بودند و البته امکان پرداخت هزینه هفتونیممیلیون تومانی را علاوه بر هزینههای معمول داشتند، امکان خوبی بود؛ اما این سرویس هم حوالی 22سپتامبر متوقف و از متقاضیان خواسته شد که مثل قبل به سایت مراجعه کنند؛ سایتی که هیچ نوبت آزادی فعلا ندارد!
