به گزارش اصفهان زیبا؛ در دورانی که صنعت نشر با چالش‌های بزرگی همچون کاهش سرانه مطالعه، افزایش هزینه‌های چاپ و کم‌رنگ‌شدن نقش فرهنگ کتاب‌خوانی مواجه است، بازنگری در سیاست‌ها و روش‌های ترویج کتاب بیش از هر زمان دیگری ضروری به‌نظر می‌رسد.
نشر، به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی فرهنگ‌سازی در هر جامعه، نقشی حیاتی در ارتقای سطح آگاهی و ترویج مطالعه ایفا می‌کند. در این میان، نشرهایی که توانسته‌اند هم اصالت فرهنگی خود را حفظ کنند و هم نیازهای بازار را درک کرده و برآورده سازند، جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده‌اند.
نشر مهرستان یکی از نمونه‌های موفق در این حوزه است که از سال 95-۱۳۹۴ فعالیت خود را آغاز کرده و توانسته است مسیری متفاوت و پایدار را در بازار نشر ایران ترسیم کند. این نشر که ابتدا با تمرکز بر آثار بومی پا به عرصه گذاشت، به‌تدریج با گسترش فعالیت‌هایش در زمینه‌های ترجمه و تعاملات بین‌المللی، جایگاهی مهم در میان مخاطبان خاص و عام پیدا کرد. تنوع موضوعی، توجه به نیازهای مخاطبان و حرکت به سمت استقلال مالی از همان آغاز از رویکردهای کلیدی مهرستان بوده است. در این مسیر، طراحی بصری جذاب، بازاریابی هدفمند و انتخاب محتوای دقیق نیز نقش مهمی در موفقیت آن ایفا کرده‌اند.
با این حال، این راه با چالش‌های بزرگی نیز همراه بوده است. مدیریت نقدینگی، تغییرات در بازار نشر و ضعف فرهنگ کتاب‌خوانی ازجمله مسائلی است که مهرستان و مدیران آن به‌طورمداوم با آن‌ها روبه‌رو بوده‌اند. این نشر با تمرکز بر تعادل میان اصالت فرهنگی و نیازهای اقتصادی توانسته است جایگاه خود را به‌عنوان یک نشر پویا و اثرگذار تثبیت کند. در گفت‌وگوی «اصفهان زیبا» با مدیر نشر مهرستان، سیداحمد حسینی از تجربیات خود در مدیریت این نشر و چالش‌ها و موفقیت‌های این مسیر سخن می‌گوید. دیدگاه‌های او درخصوص نشـر و چالش‌های آن، چشم‌اندازی عملی و واقع‌بینـانه از این حوزه ارائه می‌دهد که می‌تواند برای ناشران و علاقه‌مندان به فرهنگ کتاب‌خوانی آموزنده باشد.
نشر مهرستان از چه زمانی فعالیت خود را آغاز کرده و در حوزه اقتصاد فرهنگ، چه عواملی موجب موفقیت این نشر شده است؟ در تولید و انتخاب محتوا چه رویکردی اتخاذ کرده‌اید که با نیازهای بازار همخوانی داشته باشد؟
نشر مهرستان از سال95-۱۳۹۴فعالیت خود را با این سبک جدید آغاز کرد. من نیز از همان سال ۹۵ به جمع دوستان در این نشر پیوستم و کار کتاب کودک و نوجوان را آغاز کردم. در آن زمان به‌عنوان مدیر تولید کتاب‌های کودک و نوجوان فعالیت می‌کردم. پس از مدتی شرایطی فراهم شد که مدیریت نشر را بر عهده بگیرم. اکنون حدود ۹ سال است که در این مسیر فعالیت داریم. طبیعتا نشری که قرار است مستقل باشد، باید بتواند روی پای خود بایستد. نشر مهرستان نیز در ابتدا با حمایت چند نفر که هزینه‌های اولیه را تقبل کردند، شروع به کار کرد؛ اما از همان سال‌های نخست تصمیم بر این شد که اگر نشر بخواهد به فعالیت خود ادامه دهد، باید خودکفا شود و بتواند هزینه‌های خود را تأمین کند.
وقتی چنین رویکردی حاکم باشد، انتخاب محتوا بسیار حساس می‌شود. بخشی از این فرآیند از طریق آزمون‌وخطا به دسـت مـی‌آید. به‌مرورزمان، نشر به درکی از فضای بازار می‌رسد و متوجه می‌شود چه موضوعاتی بیشتر موردنیاز است. ما نیز همین مسیر را طی کردیم؛ اما نکته اصلی این بود که مجبور شدیم به سمت استقلال مالی حرکت کنیم. ممکن بود شرایط به‌گونه‌ای پیش برود که حمایت‌ها همچنان ادامه پیدا کند؛ اما در این صورت مشخص نبود که این نشر همچنان پابرجا باشد یا خیر. هرچه جلوتر رفتیم، سعی کردیم انتخاب‌هایمان دقیق‌تر باشد.
روند بازار نیز به ما نشان می‌دهد چه مطالبی بیشتــر موردتوجه مخاطبان قرار می‌گیرد. البته گاهی نیز پیش‌آمده که کتاب‌هایی را چاپ کردیم که در بازار تقاضای چندانی نداشتند. به‌طورکلی، هدف ما تولید آثاری بود که حداقل چندین بار تجدید چاپ شوند. برای این منظور، تلاش کردیم تنوع موضوعی را حفظ کنیم؛ به‌عنوان‌مثال، کتاب‌های کودک و نوجوان، ادبیات و خانواده را به‌صورت هم‌زمان در سبد انتشارات خود قرار دادیم. اگر آمارهای کلی بازار نشر را بررسی کنید، متوجه می‌شوید که کتاب‌های کودک و نوجوان اولویت خرید مخاطبان هستند. پس از آن، ادبیات و سپس موضوعات دیگر موردتوجه قرار می‌گیرند.
این تنوع موضوعی کمک بزرگی به ما کرده است. اگر برخی عناوین فروش کمتری داشتند، عناوین پرفروش‌تر این کمبود را جبران کردند. حضور هم‌زمان کتاب‌های کودک و نوجوان، ادبیات و خانواده در سبد نشر موجب شد روند رشد ادامه پیدا کند. اگر تنها بر یک حوزه، مانند کتاب‌های خانواده، تمرکز می‌کردیم، احتمالا با مشکلاتی مواجه می‌شدیم. وجود این تنوع در مجموعه، به نشر کمک کرده است تا به یک پایداری نسبی دست یابد و بتـواند مسیر خود را ادامه دهد.
آیا تمرکز اصلی این نشر بر روی آثار بومی است یا ترجمه نیز در دستور کار قرار دارد؟
در ابتدای فعالیت، تمرکز اصلی ما بر روی آثار بومی بود؛ اما اخیرا به سمت ترجمه نیز حرکت کرده‌ایم. بااین‌حال، بیشتر ترجمه‌ها از آثار کشورهای همسایه هستند؛ مانند کشورهای عربی، منطقه خلیج‌فارس و خاورمیانه. دلیل این انتخاب، نزدیکی فرهنگی با این کشورهاست. همچنین تلاش کرده‌ایم یک تعامل متقابل در خریدوفروش حق چاپ (رایت) برقرار کنیم. هرچند که به‌تازگی فعالیت‌های جدی‌تری در حوزه ترجمه آغاز کرده‌ایم؛ اما همچنان آثار بومی ما بر آثار ترجمه‌ای اولویت دارند.
چه رویکردی برای جذب مخاطب در این نشر دارید؟ آیا از فناوری‌های جدید و ابزارهای بازاریابی نیز استفاده می‌کنید؟
یکی از بخش‌های مؤثر در جذب مخاطب، توجه ویژه به هنر بوده است. طراحی جلدها و گرافیک کتاب‌ها، چه در بخش بزرگ‌سال و چه در کتاب‌های نوجوان، نقشی کلیدی در دیده‌شدن سریع‌تر آثار مهرستان ایفا کرده‌اند. ارتباط با طراحان جلد، مدیران هنری و گرافیست‌های خوش‌ذوق باعث تولید کارهایی جذاب و چشم‌نواز شده است. همین ویژگی بصری موجب شده است که کتاب‌های ما در نگاه اول برای مخاطب گیرایی داشته باشند. بازخوردهای متعددی دریافت کرده‌ایم که نشان می‌دهند طراحی‌های ما موردتوجه ویژه مخاطبان قرار گرفته است.
بخش دیگری از تلاش‌های ما به بازاریابی اختصاص دارد. در این حوزه، تقسیم‌بندی بازار را در دستور کار قرار داده‌ایم و خودمان را به یک بازار خاص محدود نکرده‌ایم. حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد آثار به توزیع‌کنندگان و کتاب‌فروشی‌ها ارسال می‌شود، ۲۰ تا ۳۰ درصد از فروش به ارگان‌ها اختصاص دارد و حدود ۱۰درصد از طریق نمایشگاه‌ها، فضای مجازی و خرده‌فروشی‌ها عرضه می‌شود. در هر یک از این بازارها، تلاش می‌کنیم با شناسایی ظرفیت‌ها، حضور خود را تقویت کنیم. البته هنوز از وضعیت فعلی کاملا رضایت نداریم و معتقدیم که جای پیشرفت بسیاری وجود دارد؛ به‌ویژه در حوزه همکاری با توزیع‌کنندگان و کتاب‌فروشی‌ها. هدف ما این است که کتاب‌فروشی‌ها بخش بیشتری از آثار ما را در سبد خود قرار دهند. با این حال، شرایط کلی نشر قابل‌قبول است و روند رشد را ادامه می‌دهیم.
مهم‌ترین چالش‌هایی که در اقتصاد نشر با آن‌ها مواجه هستید، چیست؟
مهم‌ترین چالش در اقتصاد نشر، مسئله نقدینگی است. اگر از اکثر فعالان حوزه نشر این سؤال را بپرسید، معمولا نقدینگی را به‌عنوان اولین مشکل مطرح می‌کنند. دلیل اصلی این چالش در تضاد میان شیوه پرداخت هزینه‌ها و بازگشت درآمدها نهفته است. ازیک‌طرف، برای خرید کاغذ باید به‌صورت نقد پرداخت کنید، چاپخانه نیز نهایتا ظرف دو یا سه ماه نیاز به تسویه دارد، حقوق ماهانه کارکنان باید پرداخت شود و هزینه‌های عوامل غیرمستقیم هم طبق قراردادها باید در مدت کوتاهی پرداخت شود.
از طرف دیگر، در فضای توزیع و فروش کتاب، عرف این است که کتاب‌فروشی‌ها و توزیع‌کنندگان پرداخت‌های خود را به‌صورت چک‌های پنج‌ماهه یا شش‌ماهه و در پایان هر فصل انجام می‌دهند؛ بنابراین نشر مجبور است تمام هزینه‌ها را به‌صورت نقد پرداخت کند؛ اما برای دریافت درآمد حاصل از فروش کتاب، معمولا باید هفت تا هشت‌ماه منتظر بماند. این تناقض باعث می‌شود که بسیاری از ناشران با مشکلات جدی نقدینگی روبه‌رو شوند؛ برای مثال، در بازه زمانی اردیبهشت تا شهریور امسال، بازار نشر دچار رکود شدیدی شد. سفارش‌ها کاهش یافت، گردش مالی محدود و این چرخه مختل شد. این اختلال حتی نشر ما را نیز با مشکلات متعددی روبه‌رو کرد.
این مسئله ریشه در ضعف فرهنگ کتاب‌خوانی در کشور دارد؛ برای نمونه، در یک محله کوچک ممکن است چهار یا پنج سوپرمارکت وجود داشته باشد؛ اما چند کتاب‌فروشی در همان محله پیدا می‌کنید؟ در سطح شهر نیز تعداد سوپرمارکت‌ها بسیار بیشتر از کتاب‌فروشی‌هاست. از طرف دیگر، هزینه‌های نگهداری و اجرای کتاب‌فروشی‌ها بسیار سرسام‌آور است و همین مسئله انگیزه برای راه‌اندازی کتاب‌فروشی را کاهش می‌دهد.
این سؤال مطرح می‌شود که آیا مردم از کتاب‌فروشی استقبال می‌کنند؟ آیا فروش کافی خواهد بود؟ به همین دلیل، اغلب افرادی که وارد این حوزه می‌شوند، یا به‌طور خاص عاشق کتاب هستند یا از مدل‌های ترکیبی مانند کتاب‌فروشی به‌همراه لوازم‌التحریر، اکسسوری و کافی‌شاپ استفاده می‌کنند تا بتوانند چرخه اقتصادی کسب‌وکار را برقرار کنند. علاوه بر این، حرکت جدی و مؤثری از سوی مسئولان برای حمایت از کتاب‌فروشی‌ها دیده نمی‌شود. تا زمانی که مشکلات نقدینگی و عدم تعادل این چرخه وجود دارد، چالش‌های نشر نیز همچنان ادامه خواهد داشت.
چگونه توانسته‌اید بین اصالت فرهنگی و نیازهای اقتصادی تعادل ایجاد کنید؟
یکی از موفقیت‌های اصلی نشر مهرستان شناسایی تدریجی مخاطب هدف بوده است. ما تلاش نکردیم همه افراد را زیر چتر خود قرار دهیم؛ زیرا طبیعتا چنین کاری ممکن نیست. بخشی از فروش جدی ما به کتاب‌های مذهبی یا تربیتی اختصاص دارد که مخاطبان خاص خود را دارند. با هدف‌گذاری دقیق مخاطبان، توانستیم اعتماد آن‌ها را جلب کنیم و به‌مرور زمان مخاطبان نیز ما را به‌عنوان یک مرجع قابل‌اعتماد شناسایی کردند و به سراغ ما آمدند.
زمانی که در نمایشگاه‌های کتاب شرکت می‌کنیم، چند هدف اصلی را دنبال می‌کنیم؛ ارتباط مستقیم با مخاطبان خود و شنیدن نظرات و نیازهایشان، دیدار و تعامل با عوامل تولید، از نویسندگان گرفته تا طراحان و ناشران دیگر و فروش محصولات و ارزیابی بازخوردهای بازار. بازخوردهایی که از این تعاملات دریافت می‌کنیم، نقش مهمی در شناسایی دقیق‌تر مخاطبان ایفا می‌کند. این شناخت عمیق به ما کمک کرده است تا توازن و ثبات را میان جنبه‌های فرهنگی و اقتصادی نشر برقرار کرده و در هر دو حوزه موفق عمل کنیم.
اگر بخواهید به ناشران تازه‌کار توصیه‌ای داشته باشید، چه نکاتی را مطرح می‌کنید؟
واقعیت این است که فعالیت در فضای نشر کار آسانی نیست و باید از روی علاقه و با نگاهی فرهنگی وارد این حوزه شد. اگر کسی صرفا با نگاه اقتصادی بخواهد در نشر فعالیت کند، احتمالا موفقیت چندانی نخواهد داشت. حتی در حوزه‌های فرهنگی که ممکن است بازدهی زودتری داشته باشند، همچنان چالش‌های زیادی وجود دارد. در بهترین حالت، یک ناشر تازه‌کار می‌تواند به نقطه‌ای برسد که روی پای خود بایستد، خودش را مدیریت کند و دچار شکست نشود.
برای پیگیری چنین مسیری، علاقه به کتاب و مطالعه ضروری است. این کار نیاز به عشق به فرهنگ و اشتیاق به اثرگذاری دارد. با این حال، نیاز به ناشران جدید و خلاق در این حوزه بسیار احساس می‌شود. موضوعات رها شده و مسائل مغفول در حوزه نشر فراوان‌اند و حضور افراد با سلیقه‌ها و توانمندی‌های متنوع می‌تواند به رفع این خلأها کمک کند. توصیه می‌کنم کسانی که قصد دارند وارد این حرفه شوند، به آمارها و داده‌های منتشر شده در سال‌های گذشته توجه کنند. هرساله خانه کتاب و وزارت ارشاد گزارش‌هایی ارائه می‌دهند که نشان می‌دهد چه کتاب‌ها و موضوعاتی بیشتر مورد استقبال قرار گرفته‌اند و چه محتوایی تقاضای بیشتری در بازار دارد. بررسی این اطلاعات به ناشران تازه‌کار کمک می‌کند تا تصمیمات هوشمندانه‌تر و جهت‌گیری دقیق‌تری داشته باشند.
