به گزارش اصفهان زیبا؛ استان اصفهان، به‌عنوان یکی از قطب‌های صنعتی، فرهنگی و کشاورزی کشور، همواره در کانون توجه سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی قرار داشته است؛ با این حال، آمارهای رسمی نشان می‌دهند که میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی در این استان در سال‌های اخیر با کاهش مواجه شده است.
به‌عنوان نمونه، بر اساس گزارش وزارت امور اقتصادی و دارایی، میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی مصوب در استان اصفهان در سال ۱۴۰۳ حدود 2/6میلیون دلار بوده؛ درحالی‌که این رقم در سال ۱۳۹۸ بالغ بر ۲۳ میلیون دلار بوده است. این کاهش نشان‌دهنده چالش‌های ساختاری و اجرایی در جذب سرمایه است.
موانع جذب سرمایه‌گذاری را می‌توان در سه دسته کلی ساختاری، نهادی و محیطی و روانی دسته‌بندی کرد.
از عوامل اصلی موانع ساختاری، نبود نقشه جامع سرمایه‌گذاری منطقه‌ای با اولویت‌بندی دقیق پروژه‌ها، ضعف در حکمرانی اقتصادی و سیاست‌گذاری بخشی و نبود نهادهای بهره‌ور با اختیارات واقعی برای تسهیلگری سرمایه‌گذاری، عوامل مهم موانع نهادی، پیچیدگی و کندی فرآیند صدور مجوزها در دستگاه‌های اجرایی، موازی‌کاری و تداخل اختیارات بین نهادهای مختلف (ادارات صنعت، جهاد کشاورزی، گردشگری و…) و ضعف نهادهای پشتیبان مانند بانک‌های توسعه‌ای و صندوق‌های جسورانه و مؤلفه‌های اصلی موانع محیطی و روانی نیز شامل نبود اطمینان از بازگشت سرمایه و ریسک بالای فعالیت اقتصادی، نوسانات اقتصادی، ارزی و تورمی و نبود حمایت قضایی مؤثر از سرمایه‌گذاران در صورت بروز اختلاف است که ضرورت دارد در نقشه راه سرمایه‌گذاری استان لحاظ شوند.
همچنین نظام مسائل سرمایه‌گذاری خارجی در استان با همکاری بخش خصوصی و دستگاه‌های اجرایی تدوین شود و فرصت‌ها و چالش‌های بخش‌های مختلف اقتصادی استان مورد تحلیل و بررسی موشکافانه قرار گیرد.
چالش‌های سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی استان
استان اصفهان سال‌هاست با بحران کم‌آبی مواجه است؛ به‌ویژه به دلیل خشک‌شدن زاینده‌رود، حفر چاه‌های غیرمجاز و کاهش نزولات جوی. کمبود منابع آبی، برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذاری بلندمدت در حوزه کشاورزی را دشوار کرده است.
سرمایه‌گذار به دلیل ناپایداری منابع طبیعی و فقدان سیاست‌های تضمین‌شده برای تأمین آب، ریسک زیادی را متحمل می‌شود؛ حتی سرمایه‌گذاری در سیستم‌های نوین نیز در صورت نبود برنامه‌های حمایتی دولتی با بازدهی پایین همراه خواهد بود.
از طرفی، بیش از ۷۰درصد بهره‌برداران کشاورزی در استان، به روش‌های سنتی مشغول فعالیت هستند که نه‌تنها بهره‌وری پایینی دارند؛ بلکه هزینه تمام‌شده تولید را نیز افزایش می‌دهند. نبود زیرساخت مکانیزاسیون، نبود آموزش‌های روزآمد و ضعف در انتقال دانش فنی به روستاییان، از موانع جدی توسعه است.
این ضعف باعث می‌شود سرمایه‌گذار برای ارتقای سیستم تولید، ناچار به سرمایه‌گذاری مجدد گسترده شود که سودآوری را کاهش می‌دهد. بخش بزرگی از تولیدات کشاورزی به‌صورت خام و فله‌ای به بازار عرضه می‌شود.
در غیاب صنایع فرآوری، بسته‌بندی، برندسازی و صادرات سازمان‌یافته، ارزش‌افزوده‌ای به محصول اضافه نمی‌شود. این مسئله موجب شده کشاورزی استان نتواند جذابیت اقتصادی کافی برای سرمایه‌گذاری داشته باشد؛ زیرا سود نهایی در حلقه‌های پایین‌دست زنجیره تأمین نهفته است که هنوز به‌درستی شکل نگرفته‌اند.
راهکارهای جذب سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی استان
با تمرکز بر شرق و شمال استان (کاشان، آران و بیدگل) می‌توان شهرک‌های کشاورزی گلخانه‌ای مدرن با مصرف کم آب و تولید محصولات صادرات‌محور ایجاد کرد. این شهرک‌ها با استفاده از تکنولوژی هیدروپونیک و سیستم‌های هوشمند، راندمان تولید را چندین برابر افزایش می‌دهند؛ همچنین دولت می‌تواند در تأمین زیرساخت‌ها (آب، برق، گاز، تسهیلات ارزان‌قیمت) ورود کرده و بخش خصوصی در تولید مشارکت کند.
سرمایه‌گذاری در آبیاری هوشمند با اجرای طرح‌های آبیاری قطره‌ای، نواری و سنسوردار در مزارع، یکی دیگر از راهکارهای قطعی کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری است. سرمایه‌گذاران می‌توانند در تأمین تجهیزات و آموزش بهره‌برداران مشارکت کنند.
در صورت حمایت از پروژه‌ها در قالب یارانه یا تسهیلات ویژه، این حوزه می‌تواند به یک بازار پایدار و پربازده برای سرمایه‌گذاری تبدیل شود. راهکار سوم ایجاد برند و صادرات محصولات خاص است.
محصولات خاص مثل گل‌محمدی، زعفران و پسته که در برخی شهرستان‌های استان تولید می‌شوند، قابلیت صادرات دارند. با ایجاد برند منطقه‌ای، بسته‌بندی حرفه‌ای و اخذ گواهی‌های بین‌المللی، می‌توان بازار هدف را گسترش داد. این مسیر سرمایه‌گذاران را به زنجیره ارزش و تجارت خارجی متصل می‌کند.
چالش‌های سرمایه‌گذاری در بخش فناوری و نوآوری استان
کمبود سرمایه‌گذاری جسورانه (Risk Capital) از چالش‌های جدی این بخش است. اغلب سرمایه‌گذاران سنتی حاضر به پذیرش ریسک بالا در حوزه استارتاپ‌ها و فناوری‌های نوین نیستند. شرکت‌های نوپا در مراحل ابتدایی برای ادامه فعالیت خود نیاز به سرمایه‌گذار فرشته یا صندوق‌های جسورانه دارند. نبود این نوع سرمایه‌گذاری موجب مهاجرت نخبگان، تعطیلی شرکت‌ها و کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در این حوزه شده است.
چالش دوم، محدودیت ارتباط با بازار جهانی است که تحریم‌ها، نوسانات ارزی و محدودیت در ارتباطات بانکی باعث شده شرکت‌های فناور داخلی نتوانند به بازارهای جهانی وصل شوند. سرمایه‌گذار خارجی نیز به‌دلیل نبود دسترسی آزاد به بازار و تضمین‌های قانونی، تمایلی به مشارکت ندارد. در نتیجه، بازار هدف برای شرکت‌های فناور تنها به داخل کشور محدود شده و چالش سوم هم ناکارآمدی زیست‌بوم نوآوری استان است.
در نبود شتاب‌دهنده‌ها، مراکز رشد تخصصی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و خدمات مشاوره توسعه بازار، بسیاری از ایده‌ها از مرحله MVP فراتر نمی‌روند. نبود همکاری اثربخش بین دانشگاه، صنعت و سرمایه‌گذار نیز عامل کندی رشد است.
راهکارهای جذب سرمایه‌گذار خارجی در بخش فناوری استان
ایجاد مراکز رشد در حوزه‌هایی مانند فناوری سلامت، هوش مصنوعی، زیست‌فناوری و انرژی‌های نو می‌تواند فضای رشد برای استارتاپ‌ها فراهم آورد. این مراکز باید با حمایت دانشگاه‌ها، شهرداری و نهادهای نیمه‌دولتی اداره شوند و با تأمین فضای کار، مشاوره و ارتباط با بازار، به توسعه شرکت‌های نوپا کمک کنند.
برای جذب سرمایه‌گذار در حوزه‌های دانش‌بنیان و پرریسک، معافیت‌های مالیاتی حداقل پنج‌ساله و تخفیف در بیمه کارکنان باید در نظر گرفته شود. این سیاست، ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد و دوره بازگشت سرمایه را کوتاه‌تر می‌کند.
همچنین با انعقاد تفاهم‌نامه‌های علمی میان دانشگاه‌های استان و مراکز تحقیقاتی خارجی، می‌توان زمینه انتقال فناوری و جذب سرمایه‌گذار خارجی را فراهم کرد. این همکاری‌ها می‌تواند از طریق پارک علم و فناوری و شهرک علمی تحقیقاتی پیگیری شود.
در صورت فعال‌شدن نهادهای میانجی (شتاب‌دهنده‌ها، مراکز رشد و سرمایه‌گذاران خطرپذیر)، می‌توان انتظار داشت اصفهان به یکی از قطب‌های بزرگ فناوری کشور تبدیل و سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه‌هایی مثل سلامت دیجیتال یا هوش مصنوعی جذب شود.
چالش‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش گردشگری استان
اصفهان یکی از تاریخی‌ترین شهرهای جهان است؛ اما بهره‌برداری از این ظرفیت در سطح بسیار پایین‌تری از استانداردهای جهانی قرار دارد. نبود خدمات حرفه‌ای، زیرساخت اقامتی و بازاریابی جهانی باعث شده که گردشگران بالقوه خارجی، استان را به‌عنوان مقصد اصلی انتخاب نکنند.
سرمایه‌گذاری در گردشگری می‌تواند بسیار زودبازده باشد؛ ولی فقدان سیاست‌گذاری صحیح، ریسک ورود سرمایه را بالا برده است. با وجود حجم بالای گردشگران داخلی و خارجی، زیرساخت‌های اقامتی به‌ویژه در مناطق بکر و روستاهای تاریخی توسعه کافی نیافته‌اند.
هتل‌های چهار و پنج ستاره در اصفهان انگشت‌شمار هستند و بسیاری از گردشگران خارجی از نبود استانداردهای بین‌المللی گلایه دارند؛ همچنین هیچ کمپین تبلیغاتی مستمر و هدفمند برای معرفی جاذبه‌های گردشگری اصفهان در سطح بین‌المللی انجام نمی‌شود.
حتی بسیاری از تورگردان‌های منطقه‌ای نیز از جزئیات ظرفیت‌های استان اطلاع دقیقی ندارند. این ضعف سبب شده در رقابت با کشورهای منطقه، ایران و به‌ویژه اصفهان جایگاه مناسبی نداشته باشد.
خدماتی مانند راهنماهای گردشگری چندزبانه، تاکسی‌های گردشگری، اپلیکیشن‌های توریستی، محتوای تصویری و تورهای مجازی هنوز در استان توسعه نیافته‌اند. نبود این خدمات، تجربه سفر را کاهش داده و تکرار بازدید را کم‌رنگ می‌کند.
راهکارهای جذب سرمایه‌گذار در بخش گردشگری استان
بخش خصوصی می‌تواند با تضمین حمایت دولتی در قالب قراردادهای BOT (ساخت، بهره‌برداری، واگذاری) در ساخت هتل‌ها، اقامتگاه‌های سنتی و بوم‌گردی‌ها مشارکت کند. این مدل به کاهش هزینه‌های اولیه سرمایه‌گذار و بازگشت سرمایه سریع کمک می‌کند.
با برگزاری رویدادهایی نظیر جشنواره موسیقی، غذا، صنایع‌دستی و نمایشگاه بین‌المللی گردشگری در اصفهان، می‌توان توجه رسانه‌ها، گردشگران خارجی و سرمایه‌گذاران را جلب کرد. این رویدادها با حمایت شهرداری و میراث فرهنگی قابل‌اجراست.
تربیت راهنمای گردشگری چندزبانه، کارمند مهمان‌پذیر، آشپزهای بومی با ذائقه جهانی و مدیران هتل، از مهم‌ترین اقدامات برای بهبود تجربه گردشگری است. این آموزش‌ها باید از طریق مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای، دانشگاه‌ها و NGOها صورت گیرد.
نقشه راه پیشنهادی
تدوین سند جامع سرمایه‌گذاری استان با محوریت اولویت‌بندی پروژه‌ها، فعال‌سازی مرکز خدمات سرمایه‌گذاری با مجوز تصمیم‌گیری مستقل، تخصیص بودجه مشخص برای حمایت از سرمایه‌گذاری در شهرستان‌های کمترتوسعه‌یافته و پایش فصلی عملکرد دستگاه‌ها در رفع موانع و تسهیلگری از مهم‌ترین مواردی است که باید در تدوین نقشه راه سرمایه‌گذاری استان لحاظ شود.
