به گزارش اصفهان زیبا؛ فرنگیس داستان زندگی و خاطرات فرنگیس حیدرپور بانوی کرمانشاهی است که در جنگ ایران و عراق برای دفاع از خود سرباز بعثی را با تبر کشت و دیگری را اسیر کرد. حیدرپور به همین عنوان الگوی مقاومت زنان در دوران جنگ معرفی و در سال 77 مجسمهای با تبر از او در ورودی پارک شیرین کرمانشاه نصب شد. حالا هم زمان با هفته دفاع مقدس این تئاتر در اصفهان به نمایش در آمد.
محسن عظیمی نویسنده، نمایشنامهنویس کرد حوزه جنگ و مقاومت است که تا کنون آثار مختلفی در زمینه جنگ هشتساله نوشته و جوایز مختلفی را از آن خود کرده است. عظیمی نمایشنامه فرنگیس را از روی کتاب فرنگیس، نوشته مهناز فتاحی اقتباس کرده است. اما متاسفانه به نظر میرسد نمایشنامه فرنگیس او دارای حفرههای عمیقی است و تصویری درست از شمای این شخصیت را نشان نمیدهد.
نمایش داستانمحور است یا کار ویکی پدیا را انجام میدهد؟
در مقایسه کتاب و نمایشنامه باید گفت که کتاب متنی توصیفی و بر نوشته استوار است، در حالی که نمایشنامه در حوزه هنرهای نمایشی قرار میگیرد. نمایشنامه علاوه بر ماهیت دیالوژیک، داستانی را دنبال میکند و با وجود محدودیتهای صحنهای، اجرای زنده و امکانات کم، عموماً ماجرامحور است.
قصه، اساس این هنر نمایشی است و این همان عاملی است که باعث ضعف نمایش «فرنگیس» شده است. این نمایش متن قابلقبولی ندارد و بیشتر از آنکه داستانی را در مقابل دید مخاطب قرار دهد، او را با اطلاعات روبهرو میکند. مخاطب با دیدن تئاتر انتظار دارد که با پیرنگ دراماتیک، فراز و فرودها، نقطهعطفها در پردههای مختلف و تعلیقهای بهوجودآمده جذب شود؛ عیار یک نمایش درست نیز در همین عناصر مشخص میشود.
تعلیقهایی که در نمایش اتفاق میافتد، نه به معنای تعلیق داستانی، بلکه تلاش بیفایدهای برای قصهمحور کردن نمایش است که ناموفق باقی میماند. دویدنهای زیاد و حوادثی که اشک نقش اصلی را درمیآورد، به تنهایی کشش و تعلیقآفرین نیست. سه فرنگیس در سنین مختلف روی صحنه هستند که گفتههای هم را تکمیل و مونولوگ رد و بدل میکنند؛ در صورتی که در پیشبرد داستان نقش چندانی ندارند. گفتار زمانی فایدهمند است که در جهت پیشبرد اهداف داستان باشد.
هرچه نمایشنامه قویتر باشد، عیبهای دیگر را هم تا حدودی میتواند پنهان کند، اما وقتی متن ضعیف باشد، کارگردانی قوی هم خلا متن را به طور کامل برطرف نمیکند. فرنگیس در همان اندازه مجسمه پارک شیرین باقی میماند و پایش را فراتر نمیگذارد.
ما به عنوان مخاطب فرنگیس را انشاوار میبینم که همین موضوع با هدف نمایش، یعنی آشنایی تماشاچی با این شخصیت تاریخی، در تناقض است، چرا که داستان به دلیل دراماتیک بودن در ذهن مخاطب میماند و اطلاعات خیلی زود به فراموشی سپرده میشوند.
به طورکلی، نویسنده فرم جالبی برای ارائه شخصیتش نشان میدهد و بیشتر بر عواطف و احساسات درونی فرنگیس متمرکز است؛ چرا که سه فرنگیس در سنین مختلف، نوجوانی، جوانی و بزرگسالی، همزمان در صحنه حضور دارند. تجربه فرنگیس در سالهای مختلف زندگیاش، فرنگیس دیگر را کامل میکند و روندی تکاملی دارد. این مسئله با اینکه ما را به درون شخصیت نزدیک میکند همان قدر هم دور نگه می دارد.
نمایش چه تصویری از فرنگیس نشان میدهد؟
موضوع مهم و برجسته دیگر نمایش این است که به جای قهرمانسازی و الگوسازی، با نوعی قهرمان تخریبی مواجه میشویم. با توجه به آموزههای اخلاقی، قهرمان کسی است که کار قهرمانیاش را برای توجه دیگران انجام نمیدهد، بلکه عمل قهرمانیاش بدون چشمداشت است و از نظر درونی به اندازهای قوی است که نیاز به تمجید دیگران ندارد.
در حقیقت نیز فرنگیس حیدرپور همین گونه است؛ او سالها از گفتن داستان زندگیاش امتناع کرده است. این تصویر اصیل، در تضاد کامل با شخصیت ارائه شده در نمایش قرار میگیرد. زیرا فرنگیس این نمایش انگار خودنمایی میکند، منتظر آفرینگویی دیگران است و با هر پردهای که عوض میشود، بیش از چندین بار تکرار میکند: «من فرنگیسم. فرنگیسی که مجسمهاش جلو پارک شیرین کرمانشاه نصب شده است.» این تکرار بیمورد و بیش از حد، علاوه بر خودنمایی و غرور کاذب، مخاطب را آزار میدهد.
این موضوع تا حدودی به اجرا نیز مربوط میشود. بازیگران این اثر رزا ماندنی، سمیه جعفریمنش و مریم ابوطالبی هستند. به جز رزا ماندنی که بازیگر تئاتر و تلویزیون و مدرس بازیگری است و تجربه اجراهای زیادی داشته، دو بازیگر دیگر برای بهتر شدن نیاز به تمرین بیشتری دارند. بازیها نرم نیستند و حرکات بدن و ادای مونولوگگوییهایشان پختگی لازم را ندارد، اما با این وجود لهجه کرمانشاهی را بهتر ادا میکنند.
در نهایت، فرنگیس در پرده آخر بسیار نمادین میشود. علاوه بر سه شخصیت فرنگیس که با تبرهای دستشان به کنده درخت تکیه زدهاند و یادآور مجسمه هستند، دختربچهای با لباسی تماماً سفید وارد میشود. انگار این دختر میراثدار راه فرنگیس است، اما این حرکتی کاملاً شعارزده است.
موسیقی نقطه قوت بزرگ فرنگیس
موسیقی این کار بیشک بزرگترین نقطه قوت آن است که از ورطه نابودی صرف نجاتش میدهد و مخاطب را کاملا ناراضی از سالن بیرون نمیکند. آهنگسازی و نوازدگی فرنگیس به صورت زنده در سالن توسط محمد نادری اجرا می شود. نادری به صورت هم زمان از چند ساز سنتی و مدرن استفاده میکند و مهارت خود را نشان میدهد. آوا های نرم و شیرین و عاشقانه نادری در کنار نوازدگیاش مخاطب را تحت تاثیر قرار میدهد.
همه عوامل دست در دست هم برای پایین بردند سطح کیفی
متاسفانه طراحی صحنه و لباس این تئاتر از دیگر عوامل بصری است که باعث ضعف هرچه تمامتر آن میشود. درست است که برای طراحی دکور خوب باید هزینههای زیادی متقبل شد، اما این پروژه صحنهای به شدت ساده دارد. زمین از گونی پوشیده شده که نمادی از خاک است، با رگههای سبزرنگی روی آن که معلوم نیست دقیقاً گیاه هستند، ریشه درخت، یا چیز دیگر. هر چقدر بودجه کم باشد، آنقدر نیست که شأن تئاتر را به نام سادگی زیر سؤال برد.
در طراحی لباس هم از رنگهای نامتناسبی استفاده شده و نمادهای گلدوزیشدهای که ناهماهنگ هستند، اصالت لباس کردی را خدشهدار میکنند. در کنار اینها، نور سالن با اجرا ناهماهنگ است؛ گاهی دیرتر از بازیگر روشن میشود و گاهی زودتر خاموش، و ساز خودش را میزند.
هفته دفاع مقدس و فعالیت حوزه هنری
تئاتر فرنگیس با هفته دفاع مقدس همزمان شده و میتوان آن را تئاتری مناسبتی دانست. اما در این هفته به جز فرنگیس، نمایش دفاع مقدسی دیگری به اجرا در نیامد. با توجه به اهمیت این مناسبت و بزرگداشتی که هرسال برای دفاع هشت ساله برگزار میشود، انتظار میرود نهادی مانند حوزه هنری انقلاب اسلامی دست پری داشته باشد و حداقل از سه نمایش مناسب حمایت و علاوه بر تولیدات فضای مجازی و گرافیکی، میتواند از تئاترهای بیشتر و باکیفیتتری نیز پشتیبانی کند.
وقتی برای اجرای شب سیویکم به سالن رفتم، سالن خالی از تماشاچی بود و فقط صندلیهای ردیف اول پر شده بود که آن هم بیشتر از آشنایان بودند. در سایت گیشههشت که بلیت این نمایش به فروش میرسد، خبری از فروش صندلی نبود.
از کارگردان تا بازیگر از این وضعیت شکایت داشتند و مخاطب نداشتن را نتیجه عدم اطلاعرسانی و حمایت نادرست میدانستند. اما باید توجه داشت که این نوع حرفها که به صورت فراگیر بین تئاتریهای اصفهان دست به دست میشود، گاهی هم درست نیست. موضوع حمایت نادرست و دیگر ایراداتی که گرفته میشود بجاست، اما زمانی که نمایش از استانداردهای لازم برخوردار نباشد، نمیتوان دیگران را زیر تیغ اتهام گرفت.
شبهای قبل از این نمایش، گروهی دیگر در این سالن اجرا داشتند که با وجود گلایه از وضعیت نامناسب سالن، اجرایشان پر بود. از یک هفته قبل از شروع اجرای فرنگیس، تبلیغاتش در فضای مجازی منتشر شد و با توجه به پوستر آن، معلوم بود که با یک ماجرای میهنی روبرو هستیم که کمی امیدبخش بود. اما وقتی وضعیت بلیتفروشی و سالن را دیدم، دستم آمد که قرار نیست راضی از سالن بیرون بیایم.
ضرورت دقت در بازنمایی قهرمانان
هفته دفاع مقدس تنها بهانهای برای تولید آثار نمایشی نیست، بلکه فرصتی است برای بازخوانی درست تاریخ و معرفی قهرمانانی که میراثی ماندگار بر جای گذاشتهاند. حوزه هنری در این میان نقشی فراتر از حمایت مالی و اجرایی دارد. وظیفه اصلی آن، توجه به کیفیت آثار و دقت در روایتهایی است که به نام دفاع مقدس روی صحنه میروند.
اگر دینی به قهرمانان داریم، این دین در ارائه تصویری صحیح و اثرگذار از آنها معنا پیدا میکند. بیتوجهی به این موضوع، نهتنها مخاطب را از سالن تئاتر دلزده میکند، بلکه در نهایت به فراموشی قهرمانان و بیاعتمادی به صحنه میانجامد. بنابراین لازم است نهادهای فرهنگی، بهویژه حوزه هنری، علاوه بر حمایت، نظارت و حساسیت بیشتری در انتخاب و تولید آثار داشته باشند تا هم شأن قهرمانان حفظ شود و هم مخاطب با اثری درخور مواجه شود.
نمایش فرنگیس به نویسندگی محسن عظیمی و کارگردانی امین پورمند با همکاری خانه تئاتر حوزه هنری استان اصفهان، در تماشاخانه ماه حوزه هنری از 27 شهریور شروع شده تا 9 مهرماه 1404 ادامه دارد.
