اگرچه کتاب با وجود مشکلات اقتصادی مانند دیگر شهرها کمتر در سبد خرید مردم اصفهان قرارگرفته بود، اما محدودیت‌های ایجادشده به‌واسطه کرونا به مشکلات پیشین افزود و علی‌رغم اینکه ورودی مالی بخش عمده‌ای از صنف کتاب و لوازم‌التحریرفروش‌های اصفهان در این دوران نزدیک به صفر است؛ اما به دلیل تداوم جریان مالی باتوجهبه فعالیت بانک‌ها و اداره دارایی ناچار به پرداخت بدهی‌های خود هستند که نشان می‌دهد زیرساخت‌های لازم برای مواجهه این صنف با شرایط پیش‌بینی‌نشده وجود ندارد؛ هرچند که به گفته رئیس اتحادیه صنف کتاب و لوازم‌التحریرفروش‌های اصفهان مشکلات این صنف پیش از کرونا و از دو سال قبل شروع‌شده بود!
کرونا و فشار اقتصادی دغدغه فرهنگی را از بین برده‌اند
مدیر کتاب‌فروشی هفت‌داستان که کمتر از یک سال است فعالیت خود را آغاز کرده است، با اشاره به‌مواجهه این کتاب‌فروشی با محدودیت‌های کرونایی در آذرماه سال گذشته، می‌گوید: «این محدودیت‌ها و تعطیلی بعد از نوروز نیز اعمال‌شده که ما در هر دو مقطع نسبت به برگزاری فروش غیرحضوری یعنی به‌صورت آنلاین اقدام کردیم، اما این شیوه در ماه آذر تا اندازه‌ای جواب‌گو بود؛ اما در شرایط فعلی فروش آنلاین نزدیک به صفر است و عمل روزانه نزدیک به سه یا چهار فاکتور زده می‌شود که برای فروشگاهی با این هزینه‌ها اصلا قابل‌اعتنا نیست، ضمن اینکه من اعتقاد دارم مردم به دلیل شرایط موجود حوصله خرید از طریق اینترنت را ندارند.»
آزاده فردوسی ادامه می‌دهد: «الان شرایط فصلی و آب‌وهوایی در اصفهان به‌گونه‌ای است که مردم می‌توانند زمان‌های بسیاری را در فضای بیرون از خانه بگذرانند و درکنار پیاده‌روی به فروشگاه‌های کتاب هم بروند و خرید کنند اما بحران ایجادشده به‌واسطه کرونا شرایط را سخت کرد و ما عملا فروشی نداشته‌ایم، درحالی‌که هزینه‌ها همچنان برجای خود باقی است و خریدهایی برای فروشگاه انجام داده بودیم و مجبور به پرداخت تعهدمان هستیم؛ چون این موضوع مانند یک حلقه زنجیر است؛ یعنی آن‌کسی که برای ما کالا فرستاده نیز ممکن است بدهکار باشد؛ از طرفی آخر فروردین است و موضوع هزینه‌های جاری فروشگاه، حقوق، بیمه کارکنان و تعهدات نسبت به تأمین‌کننده به یک دغدغه برای ما تبدیل‌شده و نمی‌دانیم اگر تعطیلی‌ها تداوم داشته باشد چه اتفاقی برای ما خواهد افتاد.»
وی تأکید می‌کند که وضعیت کتاب‌فروشی‌ها نسبت به سال‌های گذشته خوب نیست و علاوه بر مسئله کرونا فشار اقتصادی نیز یکی از مهم‌ترین عوامل است و مردم تلاش می‌کنند خریدهای ضروری خود را انجام دهند و از پس اجاره‌خانه و نیازهای روزمره برآیند و به همین دلیل دغدغه فرهنگی در اولویت آن‌ها نیست. در این میان، کرونا و محدودیت‌هایش مزید بر علت شده و با توجه به درگیری و نگرانی والدین در مورد آموزش آنلاین فرزندان، دیگر حتی حوصله خواندن کتاب برای فرزندانشان را ندارند.
اثرگذاری محدودیت‌ها زمانی است که برای همه اصناف اعمال شود
مدیر کتاب‌فروشی هفت‌داستان با بیان اینکه کرونا و مسائل اقتصادی به‌صورت توأمان در صنف کتاب و لوازم‌التحریرفروش‌ها و دیگر اصناف اثر گذاشته، می‌افزاید: «مسئله کرونا مردم را کلافه کرده و از طرفی نیز دغدغه اقتصادی وجود دارد، اما درمجموع اسفندماه بهتر از ماه‌های دیگر بود و مردم علی‌رغم وجود حس‌های منفی و فشار اقتصادی عیدی‌های کوچک از نوع لوازم‌التحریر را خریداری می‌کردند که البته قطعا کمتر از سال‌های قبل بوده است.»
فردوسی با تأکید بر اینکه صنف کتاب‌فروشان جزو مشاغل آسیب‌دیده از کرونا محسوب می‌شود، اما تاکنون هیچ تسهیلاتی دریافت نکرده‌اند و فقط محدودیت‌ها اعمال‌شده و وقتی محدودیت‌ها برای همه اصناف لحاظ نشود تأثیر زیادی در جامعه نخواهد داشت، می‌افزاید: «من شب‌ها می‌بینم که مردم مقابل یک رستوران که اتفاقا به‌صورت بیرون بر هم فعالیت می‌کند تجمع کرده‌اند؛ درحالی‌که هیچ‌وقت چنین ازدحامی در کتاب‌فروشی به وجود نمی‌آید. الان بانک‌ها و اداره دارایی باز است، دادگاه‌ها و مراکز اداری همه کار می‌کنند و قطعا اعمال چنین محدودیت‌هایی صرفا برای برخی اصناف اثر زیادی بر بهبود بحران کرونا نخواهد داشت؛ اما آن بخش از محدودیت‌ها که پیش‌تر اعمال می‌شد و مغازه‌ها و فروشگاه‌ها باید شب‌ها زودتر تعطیل می‌کردند طرح بدی نبود و ما هم باجان و دل تبعیت می‌کردیم؛ ضمن اینکه بحث جریمه هم اگرچه حس خوبی نمی‌دهد، ولی تأثیرگذار بود.»
وی با بیان اینکه یک کتاب‌فروشی شامل بخش نوشت‌افزار است و زمانی می‌تواند فعالیت مطلوبی داشته باشد که مدارس، آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌ها هم باز باشد، تصریح می‌کند که صنف فروشندگان کتاب و لوازم‌التحریر از کرونا آسیب بسیار دیده است و وقتی مراکز آموزشی تعطیل باشند و جلساتی برای معرفی کتاب برگزار نشود همان خرید محدود قبل نیز از بین می‌رود.
روزانه شاید یکی دوتا مشتری غیرحضوری
مدیر فرهنگسرای اصفهان نیز که از قدیمی‌ترین کتاب‌فروشی‌های اصفهان است اعتقاد دارد تعطیلی‌ها موجب ضررهای بسیار برای صنف کتاب‌فروشی‌ها شده که قابل جبران نیست و تسهیلاتی نیز به‌عنوان کمک به هیچ کتاب‌فروشی ارائه نشده، ضمن اینکه این ضرر و زیان متوجه تمام اصناف است.
ابراهیم سپاهانی با اشاره به فروش غیرحضوری کتاب می‌گوید: «این موضوع هنوز در بین مردم خیلی مرسوم نشده است و اصلا نمی‌تواند ضرر دوران محدودیت‌ها را جبران کند. ما هم روزانه یکی دوتا مشتری غیرحضوری داریم و فقط باید امیدوار بود که این بحران را پشت سر بگذاریم.»
او ادامه می‌دهد: «ما هیچ امیدی نداریم که بخشودگی مالیاتی اعمال شود یا بانک‌ها هم مانند سایر اصناف تعطیل شوند. مسئولان نشان دادند که در این‌خصوص هیچ همکاری و همراهی با مردم نمی‌کنند، مثلا الان اگر یک روز فهرست بیمه را دیرتر پرداخت کنیم سازمان تأمین اجتماعی جریمه‌های خیلی هنگفتی را برای ما اعمال می‌کند، قبوض برق و تلفن و آب هم وجود دارد و همان مطالبات سابق را با حدت و شدت دنبال می‌کنند.»
نگاه متفاوت ایران و فرانسه به کتاب‌فروشی‌ها
سپاهانی با بیان اینکه پیش از بحران کرونا مردم با وجود شرایط اقتصادی نامطلوب همچنان کتاب را نیز در سبد خرید خود قرار می‌دادند، صبر را تنها راه‌حل موجود دانسته و می‌گوید: «تعطیلی‌های ایجادشده به دلیل کرونا تنها به کتاب‌فروشی‌ها محدود نیست و اکثر مشاغل را در برمی‌گیرد، ولی کتاب‌فروشی‌ها آسیب‌پذیرتر هستند و باید صبر کرد و منتظر آینده بود؛ اگرچه باز بودن کتاب‌فروشی‌ها تجمع خاصی را ایجاد نمی‌کرد و ما می‌توانستیم ملاحظات بیشتری را هم اعمال کنیم و اگر تعداد مشتریان به حدی می‌رسید که می‌توانست خطرآفرین باشد محدودیت‌ها را بیشتر می‌کردیم و مثلا افراد را به‌نوبت به داخل کتاب‌فروشی می‌فرستادیم.»
مدیر این کتاب‌فروشی با تأکید بر اینکه درصورت برگزاری نمایشگاه آخرین ضربه مهلک نیز به کتاب‌فروشی‌ها وارد می‌شود، ادامه می‌دهد: «در نمایشگاه چه کسانی شرکت می‌کنند که بتوانند خسارت‌هایی را که به کتاب‌فروش واردشده جبران کنند؟ یک عده سودجو که کتاب‌های قاچاق و بی‌کیفیت را با تخفیف‌های بالا عرضه می‌کنند، بنابراین نمایشگاه مشکل کتاب‌فروش را حل نمی‌کند، مگر اینکه طرح‌های فصلی وزارت ارشاد بیشتر شده و برای یک یا دو ماه ادامه‌دار باشد تا بخشی از خسارت‌ها جبران شود.» سپاهانی تصریح می‌کند که در ایران با قرارگرفتن کتاب‌فروشی‌ها در دسته یک مخالفت می‌کنند، اما در کشور فرانسه کتاب‌فروشی‌ها به‌عنوان مشاغل ضروری معرفی‌شده‌اند.
ضرورت برنامه‌ریزی شرایط پایدار برای کتاب‌فروش‌ها
مدیر داخلی پردیس کتاب نیز با بیان اینکه همیشه در زمان محدودیت‌ها به فروش غیرحضوری می‌پردازند، می‌گوید: «ما فروش آنلاین را صرفا با این هدف انجام نمی‌دهیم که ضرر و زیان را جبران کند، چراکه این شکل از فروش نیز به نیرو و خدمات سخت‌افزار و نرم‌افزاری نیاز دارد و عملا هزینه‌بر خواهد بود، بنابراین اگر ما چنین فعالیتی داریم به دلیل این است که بر خود لازم می‌دانیم به مخاطبان همیشگی که در این دوران هم به دنبال کتاب هستند خدمات ارائه کنیم و قطعا میزان فروش آنلاین به‌اندازه فروش در روزهای عادیِ حتی یک سال کرونایی اخیر هم نیست؛ ضمن اینکه در این شرایط وب‌سایت‌های اینترنتی نیز رقیب جدی برای این حوزه محسوب می‌شوند.» نوید تیموری با اشاره به تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها در آذرماه سال گذشته اعتقاد دارد که این ضرر تا اندازه‌ای در دوران منتهی به اسفند و پانزده روز اول سال جبران شد. وی ادامه می‌دهد: «ما تقریبا از اوایل اسفند این آمادگی را داشتیم که هرلحظه تعطیلی‌ها اعمال شود اما عملا این اتفاق بعد از نوروز روی داد و متأسفانه کتاب‌فروشی‌ها هرچقدر در انتهای سال گذشته فروش داشتند بازهم متضرر شدند، یعنی ابتدا یک پیک فروش ایجاد شد و بعد این پیک به فروش حداقلی و نزدیک به صفر منتهی شد، چراکه مطالبات دیگران سر جای خودش است و طبیعتا اگرچه ورودی مالی به مجموعه وجود ندارد اما خروجی‌ها همچنان بر جای هستند. البته چون چندین نشر پشتوانه پردیس کتاب هستند معمولا در چنین شرایطی تاب‌آوری بیشتری دارد و اگرچه سخت اما می‌توانیم گذر کنیم.»
وی تصریح می‌کند: «کتاب‌فروشی‌ها قشر آسیب‌پذیر هستند، اما هر کسب‌وکاری باید تاب‌آوری لازم برای مواجهه با چنین شرایطی را داشته باشد؛ مخصوصا حالا که شرایط ناگهانی نیست و در یکی دو سال اخیر بیشتر با این موضوع مواجه شده‌ایم؛ البته انتظار می‌رود که این محدودیت‌ها با برنامه‌تر انجام شود؛ مثلا ما اواخر اسفند آمادگی برای تعطیلی را داشتیم که این اتفاق نیفتاد و از طرف دیگر نیز آمادگی صد درصد برای فروش با حجم بالا در پایان اسفند و اوایل سال را هم نداشتیم و این نوسان‌ها و عدم اطمینان از آینده باعث می‌شود که برنامه‌ریزی و تاب‌آوری کسب‌وکارها تحت‌فشار قرار بگیرد.»
تأمین شرایط اجرای طرح‌های فصلی به‌صورت غیرحضوری
مدیر داخلی پردیس کتاب با بیان اینکه کسب‌وکارها در مواجهه با بحران‌های مقطعی و طولانی باید از ابزارهای مختلف و جایگزین برای عرضه محصولات خود استفاده کنند، می‌افزاید: «ما در پردیس کتاب فروش غیرحضوری را انجام می‌دهیم و یک گروه روی سایت مجموعه کار می‌کنند که احتمالا این هفته رونمایی می‌شود، همچنین فروش را از طریق تلفن واتس‌آپ و تلگرام نیز انجام می‌دهیم؛ ضمن اینکه پردیس کتاب یک کسب‌وکار تک‌بعدی کتاب‌فروشی نیست و انتشارات دارد که خودشان کتاب عرضه می‌کنند و تا حدی در چنین شرایطی بار مالی کتاب‌فروشی را بر عهده می‌گیرند تا از این بحران‌ها گذر کنیم.»
تیموری تأکید می‌کند: «هر صنفی تلاش می‌کند تا در گروه‌بندی ایجادشده از سوی ستاد مبارزه با کرونا در رسته مشاغل گروه یک قرار بگیرد تا متضرر نشوند، اما اگر از جایگاه سیاست‌گذار نگاه کنیم با توجه به اینکه امکان جایگزینی راه‌های عرضه کتاب از طریق تلفن و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد نمی‌توان این انتظار را داشت، اما باید شرایط به‌گونه‌ای باشد که ما بتوانیم برنامه‌ریزی کنیم؛ یعنی مسئولین امکان برنامه‌ریزی شرایط پایدار را برای کتاب‌فروش‌ها فراهم کنند که آن‌ها بدانند چه موقع محدودیت‌های به‌صورت ناگهانی اعمال‌شده و برداشته می‌شود؛ دوم اینکه شاید کتاب‌فروشی‌ها با حمایت‌هایی مانند طرح‌های فصلی یا نمایشگاه مجازی کتاب و ارائه وام بتوانند خود را مطابق با شرایط فعلی سامان‌دهی کنند، البته این تسهیلات باید مبتنی بر شرایط فعلی باشد چون برخی تسهیلات با توجه به شرایط فعلی جواب نمی‌دهد مثلا طرح‌های فصلی صرفا برای خریدهای حضوری و در بازه‌های مشخص تعیین‌شده و باید این تسهیلات به‌صورت غیرحضوری هم فراهم شود و من فکر می‌کنم این درخواست‌ها نه‌فقط در صنف کتاب‌فروشی‌ها بلکه در سایر اصناف هم نیز ضروری است.»
اهمیت تداوم طرح‌های فصلی کتاب
اما کتاب‌فروشی وحدت که یکی دیگر از قدیم‌ترین کتاب‌فروشی‌های اصفهان است و از سال 1345 تاکنون فعال بوده است، از قابلیت فضای مجازی برای فروش آثار خود استفاده نکرده است. فیروز سلطانی، مدیر این کتاب‌فروشی می‌گوید: «همه اصناف از بحران کرونا متضرر شدند که این موضوع برای افرادی که اجاره مغازه پرداخت می‌کنند به‌مراتب بسیار بیشتر است. کتاب‌فروشی وحدت هم با تعطیلی پاساژ تعطیل‌شده و هیچ فروش آنلاینی هم نداشته‌ام؛ از طرفی هیچ تسهیلاتی هم از طرف دولت
ارائه نشده است.»
سلطانی با بیان اینکه ضرر و زیان کتاب‌فروشی‌ها در قبل از کرونا هم وجود داشت، می‌افزاید: «تورم و گرانی و فشار اقتصادی باعث شده که مردم کمتر کتاب بخرند و کرونا هم بر آن اضافه‌شده و بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها فعالیت آن‌چنانی ندارند و اگر تعطیلی‌ها ادامه‌دار شود به سمت مشاغل دیگری خواهند رفت؛ مگر اینکه بودجه بیشتری بگذارند و طرح‌های فصلی بیشتر و طولانی‌تر شود. در این شرایط وقتی درآمدی برای کسبه وجود ندارد چطور می‌توانند سرپا بایستند و اظهارنامه مالیاتی ارائه کنند؟! ما فقط دلمان به این طرح‌های فصلی خوش است و اگر این طرح‌های فصلی هم نباشد دیگر هیچ. اگر من الان دوام آورده‌ام به خاطر حضور مشتریان قدیم است که با مطالعه عجین بوده‌اند و از نان شب می‌زنند و کتاب را می‌خرند، اما نسل جوان مدت‌هاست که علاقه چندانی به کتاب ندارد و با وضعیت پیش‌آمده ناشی از کرونا هم شرایط به‌مراتب سخت‌تر شده است.»
مشکلات کتاب‌فروشی‌ها پیش از کرونا شروع شد
رئیس اتحادیه کتاب‌فروشی‌ها و لوازمالتحریرفروشیها که از واگذاری فروش کتاب‌های درسی به آموزش‌وپرورش دل‌آزرده‌تر از محدودیت‌های کرونایی است، بابیان اینکه مشکلات این صنف از دو سال قبل و پیش از کرونا شروع شد، می‌گوید: «الان سال دوم است که کتاب درسی را از کتاب‌فروشی‌ها گرفته‌اند و به همین دلیل باید موضوع حق‌الناس و جایگاه آموزش‌وپرورش برای دولتمردان تفهیم و بخش عمده‌ای از مشکلات صنف کتاب‌فروش‌ها مرتفع شود. متأسفانه امروز نخبه‌ها سر جای خودشان نیستند و نمی‌توان این‌طور فکر کرد که فردی آدم خوبی است پس کار او هم خوب است! کار باید به دست کاردان سپرده شود. بسیاری از واحدهای کتاب و لوازم‌التحریرفروشی با واگذاری فروش کتاب درسی به آموزش‌وپرورش ورشکست شده و مجبور شدند بدهی‌های خود را از طریق فروش فرش، خانه و ماشین خود پرداخت کنند. این درحالی است که مسئولان آموزش‌وپرورش و مدارس می‌گویند کتاب‌ها را به‌طور مستقیم از تولید به مصرف می‌رسانند و واسطه را برداشته‌اند؛ ولی درواقع خودشان واسطه شده‌اند!»
اکبر چیت‌ساز تصریح می‌کند که شکایت‌های این صنف در خصوص واگذاری فروش کتاب‌های درسی به آموزش‌وپرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نمایندگان مجلس نیز راه به‌جایی نبرده و مسئولان تنها به جمله پیگیری می‌کنیم اکتفا کردند که هیچ نتیجه‌ای نداشته است. او تصریح می‌کند که در این شرایط چه کسی باید به داد صنف عاشق کتاب‌فروش برسد؟ برای چه کسی باید درد دل و شکایت کرد؟ چه کسی باید به داد فرهنگ کشور ما برسد؟
چیت‌ساز همچنین با ابراز نگرانی در خصوص تداوم تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها و با بیان اینکه کتاب‌فروشی‌ها جزو مشاغل آسیب‌دیده از کرونا به شمار می‌روند اما هیچ تسهیلاتی برای جبران ضرر و زیان به آن‌ها ارائه نشده است، ادامه می‌دهد: «همه اصناف به دلیل کرونا متضرر اصناف شده‌اند، ولی موضوع این است که مشکلات کتاب‌فروشی‌ها از دو سال قبل شروع و کرونا به آن افزوده شده است؛ ضمن اینکه الان مدارس هم تعطیل‌شده و نه‌تنها کتاب بلکه دیگر کسی حتی لوازم‌التحریر هم نمی‌خرد.»
یک سوزن به خودت بزن و یک جوال‌دوز به دیگران
رئیس اتحادیه کتاب‌فروشی‌ها و لوازمالتحریرفروشیها با طرح این پرسش که چرا فروشندگان کتاب باید محل کسب خود را ببندند ولی بانک‌ها باز باشند، می‌گوید: «کتاب‌فروش باید به دارایی مالیات بدهد، چک‌هایش را پاس و بیمه پرداخت کند، اما هیچ حمایتی از او نمی‌شود. حداقل اداره دارایی بگوید شش ماه دیگر مالیات بدهید یا بیمه هم بازه زمانی را افزایش دهد؛ اینجاست که باید گفت یک سوزن به خودت بزن و یک جوال‌دوز به دیگران.»
چیت‌ساز اگرچه معتقد است که درمورد کرونا همه مردم باید همدلی و همیاری کنند تا این دوران به پایان برسد، اما تأکید می‌کند که اگر تعطیلی ادامه‌دار شود، همه صنوف با مشکلات جدی مواجه می‌شوند، هرچند که مشکلات کتاب‌فروشی‌ها محدود به این دوران نبوده است.
او می‌گوید: «صنوف کتاب‌فروش واقعا مظلوم هستند و اگرچه همیشه در حد توان خود خدمت کرده‌اند ولی متأسفانه نادیده گرفته می‌شوند، درحالی‌که الان سوپرمارکت‌ها غلغله است؛ اگرچه مردم هم باید همراهی کنند و مثلا همه اعضای خانواده برای خرید کتاب مراجعه نکنند.»
وی با بیان اینکه کتاب‌فروشی‌ها بر اساس دستورالعمل‌ها در گروه مشاغل دو قرار دارند، جبران خسارت‌های واردشده را منوط به ارائه تسهیلات و طرح‌های طولانی‌مدت می‌داند و برگزاری نمایشگاه را تنها زمانی مفید می‌داند که با اعمال محدودیت برگزار شود و فقط کتاب‌فروش‌ها و نه واسطه‌ها در آن حضور داشته باشند و در آن‌ها کتاب‌های نفیس خود را ارائه کنند. وی اعلام آمادگی می‌کند که در صورت فراهم‌آوردن شرایط از سوی مسئولان، این صنف توانایی برگزاری نمایشگاه کتاب چندروزه ویژه کتاب‌فروشان اصفهان در محوطه محدود به کتاب‌سرای آمادگاه دارد.
