به گزارش اصفهان زیبا؛ سوءمدیریت، بهره‌وری پایین منابع آبی، روش‌های غیربهینه آبیاری و مشکلات در تنظیم بازار تنها بخشی از مشکلات بخش کشاورزی هستند که موجب بروز بحران‌های متعددی در تأمین مواد غذایی برای مردم شده است. به‌زعم کارشناسان ورود فناوری‌های نوین یکی از راهکارهای اساسی برای افزایش بهره‌وری منابع آبی و توسعه پایدار بخش کشاورزی می‌شود.
تأمین امنیت غذایی نه‌تنها به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی در سیاست‌گذاری‌های داخلی کشورها، بلکه به‌عنوان یکی از ارکان اساسی امنیت ملی شناخته می‌شود. این امر با توجه به چالش‌های پیچیده‌ای که بخش کشاورزی در کشورهای مختلف، ازجمله ایران، با آن مواجه است، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند.
عبدالمجید شیخی، اقتصاددان، در مصاحبه با «اصفهان زیبا» با اشاره به اهمیت مدیریت یکپارچه در بخش کشاورزی، بر لزوم تدوین الگوهای دقیق برای مصرف بهینه آب و مدیریت بازار تأکید کرد. او بیان کرد که کشور ایران با وجود ظرفیت‌های فراوان کشاورزی، هنوز در استفاده از منابع موجود و تنظیم بازار کشاورزی با مشکلات جدی مواجه است. به گفته شیخی، بهینه‌سازی مصرف آب و انتقال فناوری‌های نوین در آبیاری می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری منابع آبی و توسعه پایدار بخش کشاورزی شود.
او همچنین، به تهدیدات جهانی نظیر بایوتروریسم غذایی و محصولات تراریخته که سلامت عمومی را به خطر می‌اندازند، اشاره کرد. این اقتصاددان تأکید داشت که محصولات تراریخته که در برخی کشورها به‌طور گسترده تولید می‌شوند، می‌توانند تهدیدی جدی برای سلامت مردم باشند و در ایران نیز با افزایش مشکلاتی همچون ناباروری و بیماری‌های مختلف مواجه هستیم که به مصرف این محصولات مرتبط است.
شیخی بر این باور است که برای مقابله با این تهدیدات و رفع مشکلات موجود، نیاز به اصلاح سیاست‌های کشاورزی، تنظیم بازار و افزایش آگاهی عمومی نسبت به مخاطرات مواد غذایی وجود دارد. در این راستا، اجرای برنامه‌های منسجم برای بهره‌وری بیشتر در کشاورزی و افزایش تولید در کنار تأمین امنیت غذایی می‌تواند به توسعه پایدار و تقویت امنیت ملی کمک کند.
فناوری تولید را رشد می‌دهد
این اقتصاددان با اشاره به اهمیت فناوری در رشد تولید، اظهار کرد: در ادبیات اقتصادی، هنگام بررسی معادلات رشد، متغیر فناوری هم به‌صورت درون‌زا و هم برون‌زا در نظر گرفته می‌شود که هر دو، اثر چشمگیری بر رشد تولید دارند. این مسئله در بخش کشاورزی اهمیت بیشتری دارد.
او با استناد به یک مثال قرآنی، افزود: قرآن کریم می‌فرماید که خداوند از یک دانه، هفت خوشه به شما می‌دهد و در هر خوشه‌ای صددانه وجود دارد. این معادل رشد ۷۰۰۰درصدی است که نشان می‌دهد چنین رشدی در بخش کشاورزی نیز امکان‌پذیر است. خداوند این قابلیت را در طبیعت قرار داده و اگر به‌درستی از فناوری‌های موجود استفاده کنیم، می‌توان تولید را به میزان چشمگیری افزایش داد.
شیخی در ادامه با اشاره به مشکلات بهره‌وری در بخش کشاورزی گفت: درحال حاضر، تولید سالانه محصولات غذایی کشور حدود ۱۲۵میلیون تن است که نیاز غذایی ۸۵ تا ۹۰میلیون نفر را تأمین می‌کند؛ اما اگر بهره‌وری نهادهای کشاورزی افزایش یابد، با همین منابع و فناوری‌های موجود می‌توان غذای ۳۰۰میلیون نفر را تأمین کرد. این امر نقش بسزایی در برقراری امنیت غذایی کشور خواهد داشت.
او یکی از چالش‌های اساسی را پایین‌بودن بهره‌وری آب در کشاورزی دانست و تصریح کرد: بخش عمده کشاورزی کشور، به‌ویژه در حوزه زراعت و باغبانی، همچنان با روش‌های سنتی آبیاری اداره می‌شود. روش‌های آبیاری غرقابی که در بسیاری از مناطق مورداستفاده قرار می‌گیرد، باعث هدررفت گسترده منابع آبی می‌شود.»
حمایت دولت برای اجرای سیستم‌های آبیاری نوین
این اقتصاددان با اشاره به سیاست‌های حمایتی دولت برای بهبود وضعیت آبیاری، توضیح داد: ۱۵ سال پیش، دولت مصوبه‌ای ارائه کرد که بر اساس آن، کشاورزان در صورت تأمین ۱۵درصد از هزینه تجهیز زمین‌های خود به سیستم‌های آبیاری نوین، می‌توانستند ۸۵درصد باقی‌مانده را به‌صورت بلاعوض از دولت دریافت کنند. در دولت شهید آیت‌الله رئیسی، ابتکار جدیدی مطرح شد که در آن، دولت تمام هزینه‌های تجهیز زمین‌های کشاورزی به سیستم‌های نوین را بر عهده گرفت و کشاورزان می‌توانستند ۱۵درصد سهم خود را پس از اجرای طرح، از محل افزایش بهره‌وری و درآمد خود به‌صورت اقساطی پرداخت کنند. این طرح با استقبال گسترده کشاورزان مواجه شد.
تغییرات اقلیمی و ضرورت مدیریت منابع آب
شیخی در ادامه به معضلات تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آبی اشاره کرد و گفت: در سال‌های اخیر، خشک‌سالی‌های شدید و بارندگی‌های ناگهانی و سیل‌آسا مشکلات متعددی ایجاد کرده است. برای نمونه، چندماه پیش کشورهای فرانسه، صربستان، اسپانیا و ایتالیا با کاهش شدید ذخایر آبی سدهای مخزنی خود مواجه شدند. این بحران در نیمکره شمالی مشهودتر است؛ اما نیمکره جنوبی نیز از آن بی‌نصیب نمانده است.
او افزود: بسیاری از کارشناسان، افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای را عامل اصلی این تغییرات می‌دانند. به همین دلیل، کشورها معاهده آب‌وهوایی پاریس را امضا کردند تا میزان انتشار این گازها را کاهش دهند؛ اما آمریکا از این معاهده خارج شد و نشان داد که به تعهدات بین‌المللی پایبند نیست.
لزوم اجرای الگوی جامع مدیریت آب و کشاورزی
این اقتصاددان بر ضرورت تدوین یک الگوی جامع مدیریت منابع آب تأکید و اظهار کرد: تاکنون برخی الگوهای کشت به‌صورت آزمایشی اجرا شده‌اند؛ اما هنوز به سطحی جامع و کارآمد نرسیده‌اند. چنانچه این طرح‌ها به‌طورکامل پیاده‌سازی شوند، می‌توان بهره‌وری منابع کشاورزی، به‌ویژه آب را به‌شکل چشمگیری افزایش داد. بررسی‌ها نشان داده است که اجرای فناوری‌های نوین آبیاری و بهینه‌سازی روش‌های کاشت و برداشت می‌تواند بهره‌وری آب را تا ۴۰۰درصد افزایش دهد و در عین حال میزان تولید را دو برابر کند.
او در پایان خاطرنشان کرد: تنها با دو اقدام اساسی صرفه‌جویی در مصرف آب و انتقال فناوری‌های نوین به بخش کشاورزی می‌توان به رشد چشمگیری در عملکرد این بخش دست یافت. اگر این اقدامات اجرایی شوند، امنیت غذایی کشور تضمین شده و بحران‌های ناشی از کمبود منابع برطرف خواهد شد.
سوءمدیریت در کشاورزی
شیخی با اشاره به یکی از برنامه‌های دولت در زمینه کشاورزی گفت: در حال حاضر یکی از برنامه‌های دولت تأمین مالی تجهیزات آبیاری نوین، ازجمله آبیاری تحت‌فشار، قطره‌ای، بارانی و نواری است که می‌تواند تأثیر بسزایی در افزایش بهره‌وری منابع آبی داشته باشد.
او افزود: با این حال، سوءمدیریت در بخش کشاورزی یکی از چالش‌های اساسی است که مانع تحقق اهداف این برنامه‌ها شده است. برای رفع این مشکل، نیاز به سیاست‌گذاری دقیق، نظارت مستمر و استفاده بهینه از منابع موجود داریم.
این اقتصاددان تأکید کرد که مدیریت در بخش کشاورزی باید از مرحله تولید نهاده‌ها تا مصرف نهایی یکپارچه باشد و شامل تجارت داخلی و خارجی نیز بشود: در صورت نبود الگوی مناسب برای تنظیم بازار، مشکلاتی مشابه وضعیت کنونی به وجود خواهد آمد؛ به‌عنوان‌مثال، ناگهان سیب‌زمینی از بازار ناپدید شده، حبوبات کمیاب و صادرات و واردات بدون برنامه انجام می‌شود.»
شیخی در ادامه اشاره کرد که در حال حاضر مجوزهای زیادی برای واردات سیب‌زمینی صادر شده؛ در حالی که ایران خود صادرکننده سیب‌زمینی و حبوبات است و نیازی به واردات گسترده این محصولات ندارد. او افزود: در صورتی که برای هر یک از محصولات اساسی، برنامه‌ای منسجم بر اساس تنظیم بازار تدوین شود، مدیریت یکپارچه‌ای از تولید نهاده‌های کشاورزی تا مصرف نهایی آن‌ها برقرار خواهد شد و این امر موجب تأمین امنیت غذایی می‌شود.»
او همچنین به تهدیدات جهانی ناشی از بایوتروریسم غذایی و محصولات تراریخته اشاره کرد و ادامه داد: امنیت ملی وابسته به امنیت غذایی است؛ زیرا تأمین مواد غذایی با سیاست، اقتصاد، اجتماع و فرهنگ پیوند دارد. شیخی تصریح کرد: در حال حاضر یکی از روش‌های نفوذ و تهدید در جهان استفاده از بایوتروریسم است که در آن ترور از طریق مواد غذایی صورت می‌گیرد. محصولات دستکاری‌شده ژنتیکی (تراریخته) که امروزه در سطح جهانی رواج یافته‌اند، تهدیدی جدی برای سلامت عمومی محسوب می‌شوند.
این اقتصاددان همچنین از خطرات محصولات تراریخته مانند روغن‌های گیاهی موجود در بازار سخن گفت و تأکید کرد: این محصولات می‌توانند منجر به ناباروری، سرطان و تومورهای مغزی شوند. در حالی که بیش از ۴۰ کشور پیشرفته تولید و توزیع این محصولات را ممنوع کرده‌اند، برخی کشورها همچنان به تولید آن‌ها ادامه می‌دهند.
او در پایان به افزایش نرخ ناباروری در ایران اشاره و اظهار کرد: در سال ۱۳۵۷، نرخ ناباروری در ایران یک‌بیستم بود؛ یعنی از هر ۲۰ زوج، یک زوج نابارور بود؛ اما امروزه این نرخ به یک‌پنجم رسیده است. به‌عبارت‌دیگر، از هر پنج زوج، یک زوج نابارور است.
شیخی علت این افزایش را تغییر در سبک زندگی و الگوی غذایی دانست و افزود: مصرف محصولات آلوده به سموم، کودهای شیمیایی، آفت‌کش‌ها و به‌ویژه محصولات تراریخته، کشور را در معرض تهدید بایوتروریسم غذایی قرار داده است.
او تأکید کرد که مقابله با این تهدیدات نیازمند اصلاح سیاست‌های کشاورزی، تنظیم بازار، مدیریت تولید و واردات، و افزایش آگاهی عمومی نسبت به مخاطرات مواد غذایی است.
