وبینار دولت و توسعه؛ نگاهی به چرخه تکاملی دولت مدرن در ایران با حضور محسن رنانی، اقتصاددان برگزار شد.
در ابتدای این وبینار، رنانی صحبتهای خود را با طرح یک پرسش شروع کرد و گفت: پرسشی که در ابتدا باید به آن پاسخ داد، این است که آیا دولت برای جوامع لازم است؟
در پاسخ باید گفت دولت همیشه لازم نیست و تنها در یک دوره کوتاهی از تاریخ بشر دولت وجود داشته است؛
کمااینکه 85درصد تاریخ زندگی جوامع بشری بدون شکلگیری دولت طی شده است.
پس جوامع بدون دولت نیز میتوانند به پیش روند؛ ولی در دوره کنونی تاریخ و در شرایط فعلی پیشروی جامعه بدون حضور دولت امکانپذیر نیست.
رنانی تصریح کرد: از حدود 50هزار سال پیش، شاهد زندگی بشر بدون وجود و حضور دولت بودهایم،
حدود 12هزار سال پیش انقلاب کشاورزی شکل گرفت و از حدود ۸هزار سال پیش زندگی انسان مدنی شد و فرهنگ و زبان و خط ایجاد شد؛
بنابراین معیار شکلگیری دولت در جوامع انسانی را 8 هزار سال پیش در نظر میگیریم؛
چون تا پیش از آن اندیشهورزی شکل نگرفته و حیوان به انسان تبدیل نشده بود.
این اقتصاددان اذعان کرد: پیشبینی میشود که در آینده دولت کوچکتر میشود؛ ولی اینکه به پایان عمر دولتها در جوامع انسانی برسیم، مطمئن نیستیم.
اما در شرایط فعلی این نکته را بهخوبی میدانیم که جامعه شبکهای بهاندازهای قدرت پیدا میکند که میتواند دولت را از بین ببرد و شبکه جای دولت حکومت خواهد کرد.
مروری بر جوامع پیشین
رنانی گفت: کشاورزی جمعیت جوامع بشری را یکجانشین کرد و با افزایش جمعیت اندیشهورزی شکل گرفت و بهتدریج مغز انسان تکامل پیدا کرد.
درواقع تا پیش از این بشر فقط فرصت کارکردن داشت؛ ولی از این مرحله توانست در کنار کار کشاورزی تقسیم کار را انجام دهد و فرصت اندیشهورزی را نیز پیدا کند.
بهتدریج معماری شکل گرفت و عناصر لازم برای شکلگیری تمدن ایجاد شد.
او ادامه داد: زبان انسان رفتهرفته تکامل پیدا کرد و انسان در فصل زمستان از محصولاتی که انباشت کرده بود، مازاد محصولاتش را با انسانهای اطرافش مبادله کرد.
در این مرحله مبادلات شکل گرفت؛ با این تفاوت که در این مرحله از زندگی جوامع بشری مبادلهها تکراری
و شخصی و بیشتر خانوادگی بود و به همین دلیل، امکان فریب در مبادلات وجود نداشت.
رنانی افزود: جمعیت انسان رشد پیدا کرد، انسانها در کنار چشمهها و کوهستانها مستقر شدند و جوامع شکل گرفت و بهتدریج دولتها و انواع کمیتههای سیاسی پدیدار شدند.
این اقتصاددان خاطرنشان کرد: بعد از فروپاشی رم شرقی و پایان قرون وسطی، انقلاب علمی شکل گرفت
و در اواخر قرن هفدهم انقلاب صنعتی شکل گرفت، انقلاب صنعتی همزمان با ماشین بخار، اختراع و انقلاب بلبرینگ پدیدار شد و گسترش پیدا کرد.
ورود دولت به مبادلات
رنانی گفت: از زمان شکلگیری انقلاب صنعتی دولت وارد مبادلات شد و مبادلات در این دوره گسترش پیدا کرد و بسط یافت.
این اقتصاددان با اشاره به تعریف دولت مدرن بیان کرد: دولت مدرن، دولت مبادله است
و یکی از وظایف دولت مدرن این است که هزینه مبادلات را کاهش میدهد و برای کاهش هزینه مبادلات نیز به ابزارهایی نیاز دارد.
او مطرح کرد: دولت مدرن برای مدیریت مبادله به دو موتور اصلی به نام موتور تولید انرژی و موتور تزریق خرد نیاز دارد.
برای تولید انرژی به نظام مالیاتی نیاز دارد تا پیچیدگی مبادلات اقتصادی را مدیریت کند و این نظام مالیاتی میتواند نظام بوروکراسی را گسترش دهد.
رنانی افزود: در آغاز شکلگیری دولت مدرن موتور تزریق خرد نظام اشرافی بود.
بهتدریج نخبگان موتور تزریق خرد شدند و پس از آن دموکراسی موتور تزریق خرد شد تاز این طریق بوروکراسی خودش را ارتقا دهد و با سایر نظامها هماهنگ شود.
این اقتصاددان اذعان کرد: بوروکراسی ابزار مدیریت مبادله است و نظام مالیاتی و دموکراسی برای تزریق خرد دو بال اصلی آن به شمار میروند.
در این صورت بوروکراسی قادر است اقتصاد پیشرفته را شکل دهد.
ابزارهای دولت
او بیان کرد: مأموریت اصلی دولت مدرن، مبادله است و مدیریت ستیز مأموریت فرعی آن است.
از سوی دیگر، وظایفی همچون تأمین امنیت داخلی، تأمین امنیت خارجی، حفظ اعتبار و ارزش پول، تعریف مالکیت
و ایجاد دادگستری از وظایف دولت مدرن به شمار میروند که تمامی این وظایف برای دولت مدرن از جنس مدیریت مبادله است؛
بهجز وظیفه تأمین امنیت خارجی که از جنس مدیریت ستیز به شمار میرود.
رنانی ادامه داد: اگر دولت مدرن نتواند امنیت داخلی برقرار کند، تولید مختل میشود؛
ضمن اینکه دولت مدرن باید استانداردها را نیز تعریف کند که این بحث استانداردسازی جدی گرفته نشده؛
بهویژه به استانداردسازی در حوزه صنایع غذایی و خوراکی کمتر توجه شده است.
این اقتصاددان بیان کرد: دولت مدرن باید حقوق مالکیت را تعریف و سپس تضمین کند و برای تضمین آن نیز دادگستری احداث میکند.
علاوه برآن در دولت مدرنْ قدرت، غیر شخصی است.
او تأکید کرد: در دوره انفجار مبادلات، بدون وجود دولت مدرن امکان پیشرفت نظام صنعتی وجود ندارد و در دوره کنونی تاریخ، بدون دولت مدرن توسعه امکانپذیر نیست.
این اقتصاددان بیان کرد: دولتی توسعه مییابد که مدرن باشد و تمام ویژگیها را داشته باشد و وظایف مدیریت مبادله را بهخوبی انجام دهد.
هر اندازه دولتی از مدیریتِ ستیز به سمت مدیریت مبادله حرکت کند، توسعهخواهتر میشود.
رنانی تصریح کرد: دولت مدرن ستیز را از سیستماتیک به سمت ستیز غیرسیستماتیک هدایت میکند و تلاش میکند تا ستیز سیستماتیک را حذف کند
و به گونهای ستیز کند که هزینه مدیریت ستیز کاهش پیدا کند.
کدام دولت مدرن است؟
این اقتصاددان گفت: اگر تعداد نیروی انسانی که برای مدیریت ستیز به کار میرود، بالای کسر و تعداد نیروی انسانی که برای مدیریت مبادله به کار میرود، در مخرج کسر قرار گیرد، حاصل کسر هر اندازه سال به سال و دهه به دهه کمتر باشد، دولت توسعهخواهتر میشود و این دمدستیترین معیار و اندازهگیری قد دولت است. رنانی خاطرنشان کرد: دولتی که در مدیریت ستیز کارآمدتر باشد بیشتر هزینه میکند. دولت مدرن در ایران از انقلاب مشروطه به بعد شکل گرفت و تا پیش از آن دولت از جنس مدیریت ستیز بوده است. این اقتصاددان اظهار کرد: در دوران پس از مشروطه هم پیشروی و هم پسروی داشتیم. در دهه ۲۰ از دولت مدرن دور شدیم و بعد از کودتا دولت شخصی شد، نظام مالیاتی به عقب رانده شد و دموکراسی در جا زد .
