نگرانی‌های مریم اما بیراه نبود و همان‌طور که فکر می‌کرد، فرزنددار شدنش باعث شد خانه‌نشین شود: «ماه هشتم بارداری مرخصی استعلاجی گرفتم و برای پس از زایمان هم مرخصی زایمان». شش ماه بعد مریم، دخترش را به مادرش سپرد و راهی شرکت شد، اما «مدیر گفت که یک نفر دیگر را به جایم استخدام کرده و بااو قرارداد بسته و فعلا نیازی به نیروی اضافه هم ندارد!» از مریم اصرار که مرخصی زایمان حقش بوده و نباید چنین کاری با او می‌کردند، از مدیر شرکت انکار که نمی‌توانیم شش‌هفت ماه، پُست سازمانی را خالی بگذاریم.»
مریم حالا سه ماه است که با کودکی 9ماهه به دنبال شغل مناسب می‌گردد؛ اما هنوز موفق نشده و بیکار است. مشکل مریم، مشکل صدها زنی است که به خاطر بارداری و رفتن به مرخصی زایمان، به راحتی از شغلشان کنار گذاشته می‌شوند؛ زیرا کارفرمایان می‌گویند: «با رفتن زنان به مرخصی زایمان، چندین ماه کار آن‌ها روی زمین می‌ماند و نمی‌توانند آن پست را خالی بگذارند.»
اخراج زنان باردار در بخش خصوصی بیشتر رخ می‌دهد
اخراج زنان شاغل باردار در بخش خصوصی نسبت به سایر بخش‌ها بیشتر اتفاق می‌افتد. محمدحسن زدا، معاون فنی درآمد تأمین اجتماعی، در سال 92 به رسانه‌ها گفته است که یک سوم زنان ایرانی در بخش خصوصی پس از مرخصی زایمان اخراج می‌شوند. با تغییر مدت زمان مرخصی زایمان از 6 به 9 ماه که در اردیبهشت جاری در هیئت دولت مصوب شد نیز بیم آن می‌رود که میزان اخراج این زنان از سوی کارفرمایان بیشتر شود. تغییر مدت زمان مرخصی زایمان، یک‌بار دیگر حدود هشت سال پیش نیز رخ داده بود؛ اما به دلیل زیر بار نرفتن سازمان تأمین اجتماعی، اخذ مرخصی زایمان 9ماهه با موانع زیادی برای زنان باردار روبه‌رو شد. براساس قانون اصلاح قوانین تنظیم خانواده مصوب 1392 مرخصی زایمان تأمین اجتماعی از 6 به 9 ماه تغییر پیدا کرد؛ اما به علت عدم اختصاص اعتبار و تعریف‌نکردن بودجه برای این موضوع، سازمان تأمین اجتماعی تنها پرداخت حق و حقوق شش ماه از مرخصی زایمان را تقبل می‌کرد. چنانچه زنی درخواست مرخصی 9ماهه را داشت، باید به دیوان عدالت اداری شکایت می‌کرد و پس از آن با اخذ رأی دیوان، مطالبات خود را از سازمان تأمین اجتماعی دریافت می‌کرد. با تصویب مرخصی زایمان 9 ماهه در ماه گذشته، اما تمام زنان شاغل می‌توانند از حق مرخصی زایمان خود استفاده کنند و دیگر نیازی به شکایت در دیوان عدالت اداری ندارند؛ حتی زنانی که قبل از تصویب این مصوبه از شش ماه مرخصی زایمان استفاده کرده‌اند و برای افزایش آن به دیوان عدالت اداری شکایت برده‌اند، دیگر نیازی به پیگیری آن ندارند.
مرضیه سراییان، وکیل و رئیس کمیسیون بانوان وکلای دادگستری اصفهان می‌گوید که در مدت زمان مرخصی زایمان پرداخت حق و حقوق زن باردار به عهده کارفرما نیست: «مرخصی زایمان که در قانون به منظور حمایت از زنان شاغل پیش‌بینی شده است، نوعی از مرخصی محسوب می‌شود که همراه با دستمزد است؛ اما این حقوق از سوی کارفرما پرداخت نمی‌شود و به اسم کمک هزینه بارداری توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می‌شود. این مرخصی جزء سوابق کار محسوب می‌شود؛ به همین خاطر سنوات، پاداش و عیدی به آن تعلق می‌گیرد. در زمانی که زن در مرخصی زایمان است، قرارداد کار به حالت تعلیق در می‌آید و بعد از اینکه مرخصی تمام می‌شود دوباره زن به کارش برمی‌گردد. ممکن است زنی قرارداد موقت داشته باشد و بخواهد از مرخصی زایمان هم استفاده کند، کارفرما موظف است مدت مرخصی را به قرارداد موقت اضافه کند و زن بعد از مرخصی دوباره به کار برگردد و به اندازه‌ای که در قرارداد منعقد شده، کار کند؛ بنابراین هم شرکت‌های خصوصی و دولتی و هم قراردادهای دائمی و موقت، همه موظف به اعطای مرخصی زایمان هستند.»
او در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» با اشاره به اینکه همه زنان می‌توانند از مرخصی زایمان استفاده کنند، می‌گوید: اما مرخصی‌ای مطلوب است که همراه با دستمزد باشد. برای اینکه یک زن بتواند از این مرخصی استفاده کند، باید دارای شرایطی باشد که در قانون پیش‌بینی شده است. از جمله اینکه ظرف یک سال گذشته دست‌کم 60 روز حق بیمه پرداخت کرده باشد. همچنین در زمانی که دارد از مرخصی زایمان استفاده می‌کند، جایی مشغول به کار نباشد و زایمان چهارم او نباشد. قبل از شروع مرخصی هم زن باید مشغول به کار باشد یا اینکه در مرخصی استحقاقی به سر ببرد؛ بنابراین شاغل بودن زن هم یکی از این شرایط است.»
با این حال، زنان بسیاری از حق و حقوق خود در این‌باره آگاهی ندارند و به دلایل مختلف به دنبال پیگیری این حقوق هم نیستند. سارا 29 ساله که سال گذشته پس از زایمان، از کار خود اخراج شد می‌گوید باید هزینه‌های زیادی برای شکایت از کارفرما بپردازم و وقت خودم را صرف این کار بکنم. حتی اگر کارفرما راضی به بازگشت مجدد من هم بشود، چه تضمینی وجود دارد که پس از چند ماه دوباره مرا اخراج نکند؟ این موضوع را فقط سارا نمی‌گوید، بلکه خیلی از زنان باردار عطای پیگیری مطالبات خود را به لقایش می‌بخشند، به گمان اینکه این شکایت‌ها راه به جایی نمی‌برد.
سراییان در این‌باره می‌گوید: «کارفرما چه دولتی و چه خصوصی و چه قرارداد موقت و چه دائم باشد، موظف است مرخصی زایمان را رعایت و زن را بیمه کند تا او بتواند از مرخصی همراه با حقوق استفاده کند و به همین دلیل نیز برای آن ضمانت اجرایی در نظر گرفته است. بنابراین طبق قانون کار و تأمین اجتماعی، اگر این موضوع از سوی کارفرما لحاظ نشود و زن را اخراج یا کسی را جایگزین او کند، زن می‌تواند به اداره کار شکایت کرده و حق و حقوق خود را پیگیری کند. اداره کار، کارفرما را ملزم می‌کند که زن به کار خود برگردد؛ اما اگر باز هم کارفرما تخلف کرد و مانع از برگشت او شد، کارفرما محکوم به پرداخت سنوات و تمام حق و حقوق و جریمه اداره کار می‌شود و به زن هم حق بیمه تعلق می‌گیرد و او می‌تواند از حق بیمه بیکاری خود استفاده کند.»
طرح جوانی جمعیت و در نظر گرفتن مزایا برای زنان باردار شاغل
چندی پیش، کمیسیون مشترک جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس از طرحی به نام طرح جوانی جمعیت رونمایی کرد که گفته می‌شود تدوین آن در راستای افزایش جمعیت و فرزندآوری است. به‌رغم تمام انتقادهایی که به این طرح وارد است و کم و کاستی‌هایی که درآن مشاهده می‌شود، به نظر می‌رسد «جوانی جمعیت» مزایای نسبتا خوبی را برای زنان باردار شاغل در نظر گرفته است. براساس بند الف ماده 17 این طرح، مدت مرخصی زایمان با پرداخت تمام حقوق و فوق‌العاده‌های مرتبط به 9 ماه تمام افزایش یابد. در صورت درخواست مادر تا دو ماه از این مرخصی در ماه‌های پایانی بارداری قابل استفاده است. این مرخصی برای تولد دو قلو و بیشتر، دوازده ماه است. بند ب نیز می‌گوید که امنیت شغلی مادران در طول دوره بارداری، مرخصی زایمان و در حین شیردهی باید تأمین شود. در این دوران هرگونه نقل و انتقال و تغییر شغل، بدون درخواست مادر شاغل ممنوع است. حفظ پست سازمانی یا هم‌تراز برای بانوانی که در ایام مرخصی زایمان به سر می‌برند، الزامی است. علاوه براین، براساس دیگر بندهای این طرح، شیفت شب برای مادران شاغل باردار و همچنین مادران دارای فرزند شیرخوار تا دو سال و پدران تا یک ماهگی نوزاد، در مشاغل و فعالیت‌هایی که نیازمند شیفت شب است، اختیاری است و اعطای دورکاری به درخواست مادران باردار، دست‌کم به مدت چهار ماه در دوران بارداری در مشاغلی که امکان دورکاری در آن‌ها فراهم است، الزامی است. به منظور حمایت از مادران و مشارکت در مراقبت از نوزاد پس از زایمان مادر اعم از شاغل و غیرشاغل، پدر می‌تواند از دو هفته مرخصی تشویقی بدون امکان ذخیره‌سازی بهره‌مند شود. برای پدران دارای فرزند دوقلو و بیشتر این مدت یک‌ماه است. »
در رابطه با مرخصی زایمان خلأهای قانونی وجود دارد
اگرچه طرح جوانی جمعیت این مزایا را برای زنان باردار شاغل در نظر گرفته؛ اما تصویب آن از سوی شورای نگهبان باز هم نمی‌تواند مشکلات این زنان را به طور کامل رفع کند؛ چرا که سراییان معتقد است در رابطه با مرخصی زایمان خلأهای قانونی زیادی وجود دارد: «به هرحال یک سوم از دستمزد زنان در این بازه زمانی کم می‌شود و با توجه به تورمی که این روزها وجود دارد، همین میزان هم می‌تواند در زندگی و معیشت آن‌ها نقش مهمی را ایجاد کند. برخی از زنان به علت اینکه یک سوم حقوق را از دست ندهند حاضر نیستند از این مرخصی استفاده کنند. فرهنگ هم زن را یاری نمی‌کند و اداره‌ها ممکن است محدودیت‌های زیادی برای زن قائل شوند؛ شاید اگر زن فقط به اداره کار مراجعه کند، بتواند بیمه بیکاری بگیرد؛ ولی شغل خود را از دست می‌دهد. علاوه براین، حق و حقوقی که در ایران برای زنان باردار در نظر گرفته می‌شود با حقوقی که در کشورهای مدرن برای زنان در نظر گرفته شده، تفاوت زیادی دارد. بنابراین حتی اگر قانون هم از زن پشتیبانی کند، باز زن به دلیل مشکلاتی همچون بیکاری، معضلات اقتصادی و… ممکن است از این مرخصی استفاده نکند.»
