به گزارش اصفهان زیبا؛ زمین‌های کشاورزی بایر این روزها معضلاتی را برای مردم محله‌ها ایجاد کرده است؛ زمین‌هایی که به‌واسطه خشک‌سالی، ساخت‌وسازها و توسعه محله‌ها از حالت کشاورزی خارج و به زمین‌های بی و آب علف تغییر کاربری داده‌اند. این زمین‌ها حالا منابعی برای گردوخاک و ریز گردها شده و کانون‌هایی را تشکیل داده‌اند که با اعتراض مردم محلی روبه‌رو هستند.
در بسیاری از محله‌های اصفهان، به‌خصوص محله‌های حاشیه‌ای و آن‌هاکه روزی کشاورزی به‌صورت جدی آنجا وجود داشته است، با قطعات بزرگی از زمین‌های لم‌یزرع روبه‌رو می‌شویم که این روزها فقط بی‌آبی را فریاد می‌زنند. محل‌هایی مثل بابوکان و دهنو وضعیت پررنگی در این خصوص دارند. گفت‌وگوی مردمی در این محله‌ها در خصوص این زمین‌ها از بلاتکلیفی این مردم برای تغییر کاربری و رفت‌وآمدشان بین راهروی ادارات مختلف خبر می‌دهد.
حاج اکبر رضایی، رئیس هیئت‌امنای مسجد جامع دهنو، از وجود چند هکتار زمین رهاشده در دل این محله خبر می‌دهد و می‌گوید: «تعیین تکلیف زمین‌های 18 هکتاری و اراضی کشاورزی که دیگر کاربری کشاورزی ندارد از گلایه‌های مردم دهنو است. اگر این 18 هکتار آزاد شود می‌تواند مشکل ورودی محل، فضای سبز، استخر و سالن اجتماعات این محله را حل کند. حتی آزادشدن این زمین مشکل کمبود زمین برای ساخت‌وساز را می‌تواند رفع کند.»
همین مشکل توسط اهالی محله بابوکان هم مطرح شده که تلاش آن‌ها برای تعیین تکلیف را بی‌نتیجه گذاشته است. البته مسئول رسیدگی به این زمین‌ها و دنبال‌کردن تغییر کاربری آن‌ها بر دوش شهرداری است و مدیر منطقه 2 شهرداری اصفهان در خصوص تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی بابوکان و دهنو به «اصفهان زیبا» گفته است: «شهرداری درحال‌حاضر پیگیر تغییر کاربری از طریق کمیسیون ماده 5 است. زمین‌های 18هکتاری دهنو نیز کاربری فضای سبز دارد و شهرداری آماده است ملک‌های این محدوده را خریداری کند؛ اما با توجه به اینکه اغلب این زمین‌ها فاقد سند و قولنامه داخلی است خرید به این صورت برای شهرداری دشوار است. برخی از زمین‌ها نیز خارج از محدوده و کاربری کشاورزی دارد.»
زمین‌های کشاورزی را تا جایی که امکان دارد حفظ می‌کنیم
بسیاری از مشکلات مردم بر سر زمین‌های بایر داخل محدوده که دست شهرداری را نیز برای طرح‌های عمرانی می‌بندد، نوع کاربری کشاورزی آن است. این تغییر کاربری در کمیسیون ماده 5 قابل‌بررسی است؛ اما این تغییرات با سختی انجام می‌شود.
«اصفهان زیبا» برای بررسی بهتر مسیر تعیین تکلیف این زمین‌های بایر که این روزها یکی از معضلات مهم شهر اصفهان و منبعی برای تولید ریز گردها و آلودگی هوا در محله‌هاست، به سراغ سرپرست امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان رفته است.
محمدتقی فرهادی بوئینی مسیر تغییر کاربری زمین‌های زراعی لم‌یزرع را کمیسیون ماده 5 و طرح‌های جامع و تفصیلی بیان می‌کند. او می‌گوید: «طرح جامع و طرح تفصیلی معمولا سی‌ساله هستند و تغییر کاربری زمین‌ها بر اساس چند آیتم مثل نرخ زاد و ولد و جمعیت و توسعه شهر در طرح‌های جامع پیشنهاد می‌شود. زمین‌های بایر نیز در کمیسیون ماده 5 و طرح جامع مخصوصا اگر در محدوده شهرها واقع شده باشند، با توجه به آیتم‌هایی موردبررسی قرار می‌گیرد.»
او البته از تمرکز جهاد کشاورزی بر حفظ زمین‌های کشاورزی کلاس یک و دو (زمین‌های باکیفیتی که قابلیت کشاورزی و تولید محصول باکیفیت را دارند) می‌گوید و ادامه می‌دهد: «ما باید زمین‌های کشاورزی را تا جایی که امکان دارد حفظ کنیم. ممکن است یکی از دلایل تغییر کاربری خشک‌سالی باشد؛ اما گاهی خشک‌شدن زمین‌ها به دلیل خشک‌سالی نیست. ممکن است به دلایل مختلفی زمین‌های کشاورزی را از آب بیندازند؛ درحالی‌که بسیاری از زمین‌های کشاورزی داخل محدوده را می‌شود به شیوه گلخانه‌ها احیا کرد. برخی زمین‌هایی که خارج از شهر هستند، تبدیل به باغ شده و آب موردنیاز باغ را به‌واسطه تانکر تأمین و زمین‌ها را احیا کرده‌اند؛ مثل کبوتر آباد. حتما می‌شود در داخل شهر نیز آب موردنیاز زمین‌های کشاورزی رهاشده را تأمین و تبدیل به گلخانه یا فضای سبز کرد.»
فرهادی در ادامه با تأکید بر اینکه صرف اینکه مدتی از خشک‌شدن زمینی بگذرد و بعد تبدیل به مسکونی شود قابل‌قبول نیست، اضافه می‌کند: «ما در این خصوص قانون داریم و بر اساس قانون به متخلفان و کشاورزانی که تعمدا در حال تغییر کاربری زمین‌ها هستند، اخطار می‌دهیم. اگر کشاورزانی که زمین‌هایشان را بر اساس اصلاحات ارزی دریافت کرده‌اند، زمین را رها کنند و بعد از پنج سال نسبت به احیای زمین‌ها اقدامی نکنند، طبق قانون، مالکیت به فرد دیگری داده می‌شود.»
برخی تعمدا زمین‌ها را می‌خشکانند
سرپرست امور اراضی جهاد سازندگی معتقد است برخی در محدوده شهرها به‌عمد زمین‌ها را از آب انداخته و جوب‌ها را مسدود می‌کنند تا به‌مرور تبدیل به مسکونی شود. او درباره بسته‌شدن راه آب زمین‌های کشاورزی که بر اساس اجرای طرح‌های توسعه‌ای اتفاق افتاده است؛ به‌طور مثال درخصوص زمین‌های قسمتی از محله جنیران که به دلیل احداث خیابانی جدید راه آبیاری آن بسته شده و عملا نمی‌شود کشاورزی کرد، می‌گوید: «در جنیران زمین‌های کشاورزی قابلیت کشاورزی دارند و کشاورزان واقعا اگر قصد کشاورزی دارند از شهرداری بخواهند راه آبیاری زمین‌ها را باز کند. منطقه جنیران آب دارد و مشکلی در این خصوص ندارد؛ بنابراین قابلیت احیا دارد. زمین‌های کشاورزی در حریم را می‌شود گلخانه کرد و حتی با رعایت شرایطی تبدیل به باغ کرد.»
او در ادامه اضافه می‌کند: «البته محله‌هایی در شهر وجود دارد که در اثر خشک‌سالی زمین‌هایشان از بین رفته است که ما در کمیسیون با الحاق و تغییر کاربری آن‌ها موافقت کردیم. در محله بابوکان و دهنو هم که مشکل زمین‌های بایر دارند، یک سری کاربری مسکونی اعلام شده است؛ اما مردم برای تفکیک زمین‌ها باید به شهرداری مراجعه کنند و شهرداری تفکیک آن‌ها را مشخص کند. بعضی از قطعات هم در این محله‌ها کاربری فضای سبز پیدا کرده‌اند که شهرداری باید فضای سبز ایجاد کرده و به‌واسطه آب‌های خاکستری آن‌ها را احیا کند.»
زمین‌های باکلاس یک و دو؛ خط قرمز جهاد کشاورزی
فرهادی اما درخصوص تقاضای مردم برای ساخت‌وساز در این زمین‌های بایر می‌گوید: «زمین‌ها را نمی‌شود به شکل کالا نگاه کرد. تولید محصولات کشاورزی باکیفیت بسیار مهم است؛ به‌خصوص در زمین‌های کلاس یک و دو. نمی‌شود برای ساخت‌وساز، زمین‌های کلاس یک را رها کنند و بعد بسازند. ساخت‌وساز در این نوع زمین‌ها ممنوعیت قانونی دارد. حتی در قانون جهش مسکن هم تأکید شده است از این زمین‌ها استفاده نشود و ممنوعیت قانونی دارد. خیلی از زمین‌ها در دل محله‌ها کلاس یک و دو هستند و اصلا ممنوعیت ساخت‌وساز دارند؛ این زمین‌ها خط قرمز جهاد کشاورزی است.»
بنا به گفته فرهادی، معرفی زمین‌های بایر در محله‌ها برای تغییر کاربری در کمیسیون ماده 5 توسط شهرداری‌ها انجام می‌شود و در حال حاضر که طرح جامع شهر اصفهان در حال بررسی است، باید انجام شود؛ چون بعد از مصوب‌شدن طرح تغییری انجام نمی‌شود.
سرپرست امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در ادامه با اشاره به اینکه جهاد کشاورزی به این قضیه نیز بسته نگاه نکرده و به دلیل کمبود مسکن نرمش داشته است، می‌گوید: «ما در کنار توجه به مسئله مسکن و خشک‌سالی زمین‌ها، مسئولیت حفظ زمین‌ها را هم داریم. روزی در منطقه ناژوان فشار وارد می‌کردند تغییر کاربری بدهند؛ اما مقاومت کردیم و زمین‌ها تبدیل به باغ و احیا شد.»
ویلاسازی در اصفهان وضعیت خوبی ندارد
فرهادی تأکید می‌کند جهاد کشاورزی در کمیسیون تنها یک رأی دارد و اعضا بر اساس توجیهات درخصوص تغییر کاربری‌ها نظر می‌دهند. او از وضعیت توسعه شهر، فرونشست و توسعه افقی شهر گله‌مند است و ادامه می‌دهد: «درخصوص ویلاسازی وضعیت خوبی نداریم. بالارفتن قیمت زمین و اجاره‌ها مردم را مجبور به ساخت‌وساز خلاف در زمین‌های کشاورزی کرده است؛ به‌خصوص در حاشیه و در شرق اصفهان به دلیل خشک‌سالی این اتفاق بیشتر در حال رخ‌دادن است. البته ما نظارت داریم و از روش‌های مختلفی برای برخورد با این پدیده استفاده می‌کنیم؛ اما برخی اوقات حجم تغییر کاربری‌ها زیاد است و زورمان کمتر می‌شود.»
بنا به گفته او، در کل کشور یک‌میلیون از 5/18هکتار زمین‌های کشاورزی کلاس یک و چهار میلیون هکتار کلاس دو است که اگر بخواهیم کشاورزی خوب با بهره‌برداری بالا رخ بدهد، باید روی این زمین‌ها اتفاق بیفتد. در اصفهان این سهم در حدود یک‌درصد است و از 700 هزار هکتار زمین‌های کشاورزی 50 تا 60هزار هکتار کلاس یک و 210 هزار هکتار کلاس دو است.
با توجه به اهمیتی که زمین‌های کشاورزی کلاس یک و دو دارد می‌طلبد تا وضعیت زمین‌های کشاورزی استان‌ها مشخص شده باشد و بنا به گفته مدیر امور اراضی جهاد کشاورزی وضعیت 70درصد از زمین‌های کشاورزی مشخص شده است. بررسی بهتر کیفیت زمین در کمیسیون ماده 5 و تصمیم برای تغییر کاربری به کامل‌بودن بانک اطلاعاتی درخصوص این زمین بستگی دارد. فرهادی از تدوین یک برنامه جامع در این خصوص خبر می‌دهد که در آن قرار است کلاس کل اراضی در قالب یک نرم‌افزار مشخص شود.
خشک‌سالی و شوری خاک کلاس خاک را پایین می‌آورد
سرپرست امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان با گلایه از اینکه اگر خاک‌های مطلوب در اصفهان از بین برود کار دیگری نمی‌شود کرد چون آب شیرین می‌شود اما خاک را نمی‌توان تولید کرد، ادامه می‌دهد: «بحث‌های فیزیکی و شیمیایی باعث می‌شود کلاس خاک از بین برود. خشک‌سالی باعث می‌شود شوری خاک بالا برود و کلاس خاک هم تغییر کند. البته خوابگاهی‌شدن بعضی قسمت‌های شهر و نیاز مردم به مکان‌های تفریحی، باعث گرایش آن‌ها به زمین‌های کشاورزی و تبدیل‌کردن آن‌ها به باغ‌ها و ویلاها شده. متأسفانه برخی از بنگاه‌داران هم در تصرف غیرقانونی زمین‌ها مؤثر هستند.»
فرهادی در ادامه با تأکید بر خط قرمز زمین‌های کلاس یک و دو، راه تعیین تکلیف زمین‌های بایر را مطرح‌شدن این تغییرات در طرح جامع اصفهان می‌داند که باید توسط شهرداری مطرح شود.
توسعه پایدار شهری بدون مدیریت صحیح منابع امکان‌پذیر نیست
مدیرکل طرح‌های توسعه شهری و منطقه‌ای شهرداری اصفهان در گفت‌وگو با رسانه‌ها درخصوص طرح بازنگری طرح جامع گفته است، مطالعات جدید طرح جامع باید بر اساس شرایط و واقعیت‌های موجود در شهر انجام شود. توسعه پایدار شهری بدون مدیریت صحیح منابع امکان‌پذیر نیست. یکی از مهم‌ترین منابع در شهرها زمین است که به‌دلیل محدودیت‌های آن مدیریت صحیحی را می‌طلبد.
سعید صادقانی با بیان اینکه برنامه‌ریزان شهری باید با درنظرگرفتن نیازهای جمعیتی و ظرفیت‌های محیطی سیاست‌هایی برای مدیریت بهینه زمین تدوین کنند، تصریح می‌کند: «یکی از راهکارهای مؤثر در این زمینه ایجاد تراکم‌های مناسب در ساخت‌وساز و جلوگیری از پراکندگی بی‌رویه شهری است.»
او ادامه می‌دهد: «استفاده بهینه از زمین‌های موجود با در نظرگرفتن کاربری‌های مختلف همچون مسکونی، تجاری، آموزشی و فضای سبز می‌تواند به تحقق توسعه پایدار کمک کند؛ بنابراین مدیریت منابع آب، انرژی و فضاهای عمومی نیز در شهرها نقش مهمی در دستیابی به توسعه پایدار دارد.»
اصفهان درحال‌توسعه است و بازنگری طرح جامع که عمری بیش از 30سال دارد، از سال گذشته وارد مرحله بازنگری شده است که علاوه بر نگاهی به توسعه وتأمین زیرساخت‌ها، باید تأمین فضای سبز و توسعه متوازن شهرها را هم مدنظر قرار بدهد. شناسایی این زمین‌ها و تدوین برنامه‌ای جامع و مدون برای این زمین‌های بایر که متأسفانه بر اثر خشک‌سالی هر روز بر متراژ آن‌ها اضافه می‌شود، لازم و ضروری است.
